Συχνά μας κατηγορούν ότι έχουμε υιοθετήσει ως σύνθημά μας τη λέξη αναρχία, που προκαλεί φόβο σε τόσα πολλά μυαλά. «Οι ιδέες σας είναι εξαιρετικές –μας λένε–, αλλά πρέπει να παραδεχτείτε ότι κάνατε μια ατυχή επιλογή όταν δώσατε όνομα στο κόμμα σας. Η αναρχία, στην καθομιλουμένη, είναι το συνώνυμο της αταξίας, του χάους· η λέξη αυτή ξυπνά στο μυαλό την ιδέα των συγκρουόμενων συμφερόντων, την ιδέα ατόμων που βρίσκονται σε πόλεμο μεταξύ τους, που δεν μπορούν να πετύχουν την εγκαθίδρυση αρμονίας».
Ας ξεκινήσουμε παρατηρώντας ότι ένα ακτιβιστικό κόμμα, ένα κόμμα που αντιπροσωπεύει μια νέα τάση, σπάνια έχει την ευκαιρία να επιλέξει το ίδιο το όνομά του. Δεν ήταν οι Ζητιάνοι της Βραβάντης (Beggars of Brabant) που επινόησαν αυτό το όνομα, το οποίο αργότερα έγινε τόσο δημοφιλές. Όμως, από παρατσούκλι –και ένα σχεδόν εμπνευσμένο παρατσούκλι θα έλεγα, Beggars of Brabant– το κίνημα το υιοθέτησε, έγινε ευρέως αποδεκτό και σύντομα μετατράπηκε στον ένδοξο τίτλο του κινήματος. Στο τέλος η λέξη φάνηκε να εμπεριέχει μια ολόκληρη ιδέα.
Και το ίδιο και οι αβράκωτοι (sans-culottes) του 1793. Ήταν οι εχθροί της λαϊκής επανάστασης που επινόησαν αυτό το όνομα. Αλλά μήπως δεν συμπύκνωσε μια ολόκληρη ιδέα, αυτή της εξέγερσης του λαού, εξαθλιωμένου και κουρασμένου από τη φτώχεια, ενάντια σε όλους αυτούς τους βασιλόφρονες, τους αυτοαποκαλούμενους πατριώτες και τους Ιακωβίνους, καλοντυμένους και στην πένα, που παρά τις πομπώδεις ομιλίες τους και το λιβάνι που έκαιγαν γι’ αυτούς οι μεσοαστοί ιστορικοί, ήταν οι αληθινοί εχθροί του λαού επειδή μισούσαν βαθιά το πόπολο για τη φτώχεια του, για το ελευθεριακό και ισότιμο πνεύμα του, για την επαναστατική του φλόγα;
Το ίδιο συνέβαινε και με τη λέξη μηδενιστές (nihilists), που τόσο ιντριγκάρει τους δημοσιογράφους, και που οδήγησε σε τέτοια παιχνίδια με τις λέξεις, τόσο με την καλή, όσο και με την κακή έννοια, μέχρι που, τελικά, έγινε κατανοητό, ότι εδώ δεν επρόκειτο για μια μπαρόκ και σχεδόν θρησκευτική αίρεση, αλλά για μια αληθινή επαναστατική δύναμη. Το λάνσαρε ο Τουργκένιεφ στο μυθιστόρημά του, Πατέρες και γιοί και χρησιμοποιήθηκε από τους «πατέρες» που έθεσαν σε χρήση το παρατσούκλι για να εκδικηθούν για την ανυπακοή των «γιών». Οι γιοί το αποδέχτηκαν και όταν αργότερα διαπίστωσαν ότι οδήγησε σε παρεξηγήσεις και προσπάθησαν να το αποβάλουν, αυτό κατέστη αδύνατο. Ο Τύπος και ο λαός στη Ρωσία δεν ήθελαν να περιγράψουν τους Ρώσους επαναστάτες με άλλο όνομα. Εξάλλου, το όνομα δεν ήταν εντελώς ακατάλληλο, αφού εγκόλπωνε μια ιδέα: εξέφραζε την άρνηση όλων των χαρακτηριστικών του σημερινού πολιτισμού, που βασίζονται στην καταπίεση μιας τάξης από μια άλλη· εξέφραζε την άρνηση του υπάρχοντος οικονομικού συστήματος, την άρνηση του κυβερνητισμού και της εξουσίας, της αστικής πολιτικής, της αποδεκτής επιστήμης της εποχής, της αστικής ηθικής ή της τέχνης που τέθηκε στην υπηρεσία των εκμεταλλευτών, των εθίμων και των συνηθειών που έγιναν γκροτέσκα και απεχθή από την υποκρισία που οι περασμένοι αιώνες έχουν κληροδοτήσει στη σημερινή κοινωνία –εν συντομία, εξέφραζε την άρνηση όλων αυτών στα οποία η αστική κοινωνία προσδίδει σεβασμό.
Το ίδιο έγινε και με τους αναρχικούς. Όταν στην καρδιά της Διεθνούς ξεσηκώθηκε ένα κόμμα που πολέμησε την εξουσία σε όλες τις μορφές της, αυτό το κόμμα πήρε πρώτα όνομα ομοσπονδιακό και μετά αυτοαποκαλέστηκε αντικρατιστικό ή αντιεξουσιαστικό. Εκείνη την εποχή απέφευγε ακόμη και να υιοθετήσει το όνομα αναρχικό. Η λέξη αναρχία (όπως γράφτηκε τότε) θα μπορούσε να προσδέσει το κόμμα πολύ στενά με τους οπαδούς του Προυντόν (Proudhonians), των οποίων τις ιδέες της οικονομικής μεταρρύθμισης καταπολέμησε τότε η Διεθνής. Όμως, ακριβώς για να δημιουργήσουν σύγχυση, οι αντίπαλοι των αντιεξουσιαστών απολάμβαναν τη χρήση του ονόματος. Επιπλέον, τους έδωσε τη δυνατότητα να πουν ότι το ίδιο το όνομα των αναρχικών απέδειξε πως μοναδική τους φιλοδοξία ήταν να δημιουργήσουν αταξία και χάος, χωρίς να σκέφτονται το αποτέλεσμα.
Το αναρχικό κόμμα έσπευσε να αποδεχθεί το όνομα που του δόθηκε. Επέμεινε πρώτα από όλα στην παύλα που ενώνει το an και το archy, εξηγώντας ότι με αυτήν τη μορφή, η λέξη an-archy, ελληνικής προέλευσης, σήμαινε καμία αρχή και όχι «αταξία»· αλλά σύντομα δέχτηκε τη λέξη όπως ήταν, χωρίς να δώσει ένα άχρηστο έργο στους διορθωτές ή ένα μάθημα ελληνικών στους αναγνώστες του.
Η λέξη επανήλθε, έτσι, στην πρωτόγονη, συνηθισμένη και κοινή της σημασία, που εκφράστηκε το 1816 με αυτά τα λόγια από τον Άγγλο φιλόσοφο Τζέρεμι Μπένθαμ (Jeremy Bentham): «Ο φιλόσοφος που θέλει να μεταρρυθμίσει έναν κακό νόμο δεν κηρύττει την εξέγερση εναντίον του… Ο χαρακτήρας του αναρχικού είναι αρκετά διαφορετικός. Αρνείται την ύπαρξη του νόμου, απορρίπτει την εγκυρότητά του, υποκινεί τους ανθρώπους να τον αγνοήσουν ως νόμο και να ξεσηκωθούν κατά της εφαρμογής του». Το νόημα της λέξης έχει γίνει ακόμη ευρύτερο σήμερα: ο αναρχικός αρνείται όχι μόνο τους υπάρχοντες νόμους, αλλά κάθε εδραιωμένη εξουσία, κάθε αρχή. Ωστόσο, η ουσία παραμένει η ίδια. Ο αναρχικός επαναστατεί –και από εκεί ξεκινά τη δράση του –ενάντια στην εξουσία, στην αρχή, με όποια μορφή κι αν εμφανίζεται.
Αλλά αυτή η λέξη, μας λένε, ξυπνά στο μυαλό την άρνηση της τάξης, και ως εκ τούτου την ιδέα της αταξίας, του χάους!
Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον. Για τι είδους τάξη μιλάτε; Είναι η αρμονία που ονειρευόμαστε εμείς οι αναρχικοί; Η αρμονία που θα εδραιωθεί ελεύθερα στις ανθρώπινες σχέσεις, όταν η ανθρωπότητα πάψει να χωρίζεται σε δύο τάξεις, η μια τάξη να θυσιάζεται για την άλλην; Η αρμονία που θα προκύψει αυθόρμητα από την αλληλεγγύη συμφερόντων, όταν όλοι οι άνθρωποι θα σχηματίσουν την ίδια ενιαία οικογένεια, όταν ο καθένας θα εργαστεί για την ευημερία όλων και όλοι για την ευημερία του καθενός; Προφανώς όχι! Όσοι κατηγορούν τη αναρχία, ότι είναι η άρνηση της τάξης, δεν μιλούν για αυτή τη μελλοντική αρμονία. μιλούν για την τάξη όπως αυτή νοείται στη σημερινή μας κοινωνία. Ας ρίξουμε, λοιπόν, μια ματιά σε αυτή την τάξη που η αναρχία θέλει να καταστρέψει.
Η τάξη, όπως γίνεται αντιληπτή σήμερα, σημαίνει τα εννέα δέκατα της ανθρωπότητας να εργάζονται για να προμηθεύουν την πολυτέλεια, την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση των πιο απεχθών παθών σε μια χούφτα αδρανείς.
Η τάξη είναι η στέρηση για αυτά τα εννέα δέκατα της ανθρωπότητας από όλα όσα είναι απαραίτητα για μια υγιή ζωή και για τη λογική ανάπτυξη των διανοητικών ιδιοτήτων. Ανάγοντας τα εννέα δέκατα της ανθρωπότητας στην κατάσταση των θηρίων που ζουν από μέρα σε μέρα, χωρίς να τολμήσει ποτέ να σκεφτεί τις απολαύσεις που μπορεί να κερδίσει ο άνθρωπος από τη μελέτη της επιστήμης, από την καλλιτεχνική δημιουργία –αυτό είναι τάξη!
Η τάξη είναι φτώχεια· είναι ο λιμός να γίνει η κανονική κατάσταση της κοινωνίας. Είναι ο Ιρλανδός αγρότης που πεθαίνει από την πείνα. Είναι ο αγρότης του ενός τρίτου της Ρωσίας που πεθαίνει από διφθερίτιδα, από τύφο, από πείνα ως αποτέλεσμα της ανάγκης, ανάμεσα σε σωρούς σιταριού που προορίζονται για εξαγωγή. Είναι οι κάτοικοι της Ιταλίας που έχουν υποχρεωθεί να εγκαταλείψουν την πλούσια ύπαιθρό τους για να περιπλανηθούν στην Ευρώπη αναζητώντας κάποιο ορυχείο ή άλλη πηγή για να πραγματοποιήσουν εργασίες εξόρυξης, όπου θα κινδυνεύσουν να συνθλιβούν μέχρι θανάτου, αφού θα έχουν καταφέρει να επιβιώσουν λίγους μήνες παραπάνω. Είναι η γη που παίρνουν από τον αγρότη για την εκτροφή ζώων με τα οποία θα ταΐσουν τους πλούσιους. Είναι η γη που αφήνεται σε αγρανάπαυση, αντί να δοθεί πίσω σε αυτούς που δεν ζητούν τίποτα περισσότερο από το να την καλλιεργήσουν.
Τάξη είναι η γυναίκα που πουλάει τον εαυτό της για να ταΐσει τα παιδιά της. Είναι το παιδί που αναγκάζεται να δουλεύει σε ένα εργοστάσιο ή να πεθαίνει από την πείνα. Είναι ο εργάτης που ανάγεται στην κατάσταση μιας μηχανής. Είναι το φάντασμα του εξεγερμένου εργάτη που απλώνεται πάνω από τις πόρτες των πλουσίων. Είναι το φάντασμα του εξεγερμένου λαού που απλώνεται πάνω από τις πύλες της κυβέρνησης.
Η τάξη είναι μια μικροσκοπική μειοψηφία, ανυψωμένη στα έδρανα της κυβέρνησης, η οποία επιβάλλεται με αυτόν τον τρόπο στην πλειοψηφία και προετοιμάζει τα παιδιά της να συνεχίσουν τις ίδιες λειτουργίες για να διατηρήσουν τα ίδια προνόμια με απάτη, διαφθορά, βία και σφαγή.
Η τάξη είναι ο συνεχής πόλεμος του ανθρώπου ενάντια στον άνθρωπο, του εμπόρου ενάντια στον έμπορο, της μιας τάξης ενάντια στην άλλη τάξη, του έθνους ενάντια στο έθνος. Είναι το κανόνι που δεν σταματά ποτέ να βρυχάται πάνω από την Ευρώπη. Είναι η καταστροφή της υπαίθρου, η θυσία ολόκληρων γενεών στο πεδίο της μάχης, η καταστροφή σε ένα μόνο έτος του πλούτου που συσσωρεύτηκε από σκληρούς μόχθους αιώνων.
Η τάξη είναι δουλοπρέπεια, είναι τα δεσμά της σκέψης, η θηριωδία του ανθρώπινου γένους, που συντηρείται από το σπαθί και το μαστίγιο. Είναι ο ξαφνικός θάνατος από την πυρκαγιά, ή ο αργός θάνατος από την ασφυξία, εκατοντάδων ανθρακωρύχων που ανατινάζονται ή θάβονται κάθε χρόνο εξαιτίας της απληστίας των εργοδοτών και που τους πυροβολούν και τους σκοτώνουν με ξιφολόγχες μόλις τολμήσουν να παραπονεθούν.
Τάξη, τέλος, είναι το πνίξιμο στο αίμα της Παρισινής Κομμούνας. Είναι ο θάνατος τριάντα χιλιάδων ανδρών, γυναικών και παιδιών, που κομματιάστηκαν από οβίδες, πυροβολήθηκαν και θάφτηκαν ζωντανοί κάτω από τους δρόμους του Παρισιού. Είναι η μοίρα της Ρωσικής νεολαίας, ενταφιασμένης στις φυλακές, εξορισμένης στα χιόνια της Σιβηρίας, με το καλύτερο και αγνότερο κομμάτι από αυτήν την νεολαία να πεθαίνει από το σχοινί του δήμιου.
Αυτό είναι τάξη.
Και αταξία; Τι είναι αυτό που αποκαλείτε αταξία;
Είναι η εξέγερση του λαού ενάντια σε αυτή την ποταπή τάξη πραγμάτων, που σπάει τα δεσμά της, καταστρέφει τα εμπόδια και βαδίζει προς ένα καλύτερο μέλλον. Είναι η ανθρωπότητα στο πιο ένδοξο σημείο της ιστορίας. Είναι η εξέγερση της σκέψης τις παραμονές της επανάστασης. Είναι η ανατροπή των υποθέσεων που επικύρωνε η ακινησία των προηγούμενων αιώνων. Είναι το άνοιγμα μιας ολόκληρης πλημμύρας νέων ιδεών, τολμηρών εφευρέσεων, είναι η λύση των προβλημάτων της επιστήμης.
Η αταξία είναι η κατάργηση των αρχαίων σκλαβιών, είναι η εξέγερση των κομμούνων, είναι η καταστροφή της φεουδαρχικής δουλοπαροικίας, η προσπάθεια να τερματιστεί η οικονομική υποτέλεια.
Η αταξία είναι η εξέγερση των αγροτών που ξεσηκώνονται ενάντια σε ιερείς και άρχοντες, που καίνε κάστρα για να τα αντικαταστήσουν με αγροκτήματα, που αναδύονται από τις τρώγλες τους για να πάρουν τη θέση τους στον ήλιο. Είναι η Γαλλία που καταργεί την Βασιλεία και που δίνει ένα θανάσιμο πλήγμα στη δουλοπαροικία σε όλη τη Δυτική Ευρώπη.
Η αταξία είναι το 1848, που έκανε τους βασιλιάδες να τρέμουν και που διακήρυξε το δικαίωμα στην εργασία. Είναι ο λαός του Παρισιού που αγωνίζεται για μια νέα ιδέα και που, ενώ υπέκυπτε στη σφαγή, κληροδότησε στην ανθρωπότητα την ιδέα της ελεύθερης κομμούνας και της άνοιξε το δρόμο προς την επανάσταση, της οποίας την έλευση αναμένουμε με προσμονή και το όνομα της οποίας θα είναι «κοινωνική επανάσταση».
Η αταξία –αυτό που αποκαλούν αταξία– είναι όλες οι εποχές κατά τις οποίες ολόκληρες γενιές συνέχισαν έναν αδιάκοπο αγώνα και θυσιάστηκαν για να προετοιμάσουν μια καλύτερη ύπαρξη για την ανθρωπότητα, ελευθερώνοντάς την από τη δουλεία του παρελθόντος. Είναι οι εποχές κατά τις οποίες η λαϊκή ιδιοφυΐα άδραξε τον ελεύθερο δρόμο της και έκανε γιγάντια βήματα προς τα μπροστά μέσα σε λίγα χρόνια, χωρίς την οποία οι άνθρωποι θα είχαν παραμείνει στην κατάσταση του δούλου της αρχαιότητας, συντετριμμένοι και εξαθλιωμένοι από τη δυστυχία.
Η αταξία είναι η άνθηση των πιο όμορφων παθών και η μεγαλύτερη αφοσίωση, είναι το έπος της υπέρτατης ανθρώπινης αγάπης.
Η λέξη αναρχία, που υποδηλώνει την άρνηση της τάξης, και επικαλούμενη τη μνήμη των πιο όμορφων στιγμών στη ζωή των λαών – δεν είναι μια καλά επιλεγμένη λέξη για μια οργάνωση που βαδίζει προς την κατάκτηση ενός καλύτερου μέλλοντος;
Πηγή: https://theanarchistlibrary.org/library/petr-kropotkin-words-of-a-rebel-1#toc15
Σημειώσεις:
1. Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας.
2. Για πρώτη φορά δημοσιεύτηκε κατά τη φυλάκιση του Κροπότκιν. Η συλλογή περιέχει άρθρα που γράφτηκαν μεταξύ 1879 και 1882. Πρόκειται για την πρώτη πλήρη αγγλική έκδοση.
Τα κείμενα έγραψε ο Κροπότκιν για το περιοδικό «La Revolte». Τα συγκέντρωσε σε βιβλίο και τα εξέδωσε ο φίλος του, Ελιζέ Ρεκλύ. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα κεφάλαια:
Η αναγκαιότητα της επανάστασης, Τα πολιτικά δικαιώματα, Στους νέους, Η Κομούνα του Παρισιού, Το αγροτικό ζήτημα, Η αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, Νόμος και εξουσία, Η επαναστατική κυβέρνηση, Όλοι είμαστε σοσιαλιστές, Το εξεγερσιακό πνεύμα, Θεωρία και πράξη, Η απαλλοτρίωση.
Μετάφραση-απόδοση Π.
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.258, Απρίλιος 2025
από: https://anarchypress.wordpress.com