της Shahd Hammouri*
Πηγή: Al Jazeera

Έχουν περάσει σχεδόν έξι μήνες από τότε που το Ισραήλ εξαπέλυσε την πιο πρόσφατη επίθεσή του στη Γάζα, η οποία έχει πλέον λάβει διαστάσεις γενοκτονίας. Ο ισραηλινός στρατός έχει σκοτώσει περισσότερους από 33.000 Παλαιστίνιους, έχει τραυματίσει περισσότερους από 75.000 και έχει καταστρέψει κτίρια και υποδομές αμάχων σε ολόκληρη τη λωρίδα.

Το Ισραήλ παραβιάζει επί του παρόντος τα προσωρινά μέτρα του Διεθνούς Δικαστηρίου (ΔΔ) που ζητούν την προστασία των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων, καθώς και το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που καλεί σε κατάπαυση του πυρός.

Οι φρικαλεότητές του στη Γάζα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της αποικιοκρατίας των εποίκων του, η οποία παραβιάζει τις πιο βασικές διεθνείς νομικές αρχές και αποτελεί απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, όλες οι δηλώσεις καταδίκης είναι κενές περιεχομένου εάν δεν ακολουθούνται από πράξεις.

Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, όταν απειλείται η διεθνής ειρήνη και διαπράττεται γενοκτονία, τα κράτη και οι εταιρείες έχουν καθήκον να δράσουν. Μεταξύ των μέτρων στα οποία μπορούν να καταφύγουν είναι τα εμπάργκο ως μορφή οικονομικής πίεσης για να σταματήσουν τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου.

Στην περίπτωση του Ισραήλ, τα μέτρα αυτά είναι απαραίτητα για να αναγκαστεί η χώρα να σταματήσει τις παραβιάσεις της και να προστατευτεί ο παλαιστινιακός λαός από περαιτέρω φρικαλεότητες.

Απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια

Κατά την εξέταση της νομικής υπόθεσης των εμπάργκο κατά του Ισραήλ, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε σε ποια πλαίσια εφαρμόζονται. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να ενεργούν όταν υπάρχει απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια — δηλαδή, λαμβάνουν χώρα παραβιάσεις που ξεπερνούν την κόκκινη γραμμή στον πυρήνα του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

Από τη δημιουργία του Ισραήλ το 1948, η οποία περιλάμβανε την απαλλοτρίωση και την εθνοκάθαρση του αυτόχθονου παλαιστινιακού λαού, οι ένοπλες συγκρούσεις δεν έχουν σταματήσει. Το εποικιστικό αποικιακό σχέδιο του Ισραήλ έχει οδηγήσει σε συνεχή παράπονα των Παλαιστινίων και άλλων πληθυσμών της περιοχής, προκαλώντας γεωπολιτικές εντάσεις και εχθροπραξίες.

Από την έναρξη της τελευταίας ισραηλινής επίθεσης στη Γάζα τον Οκτώβριο, υπάρχουν συνεχείς φόβοι για περιφερειακή διάχυση. Πιο πρόσφατα, ο κίνδυνος διάδοσης του πολέμου αυξήθηκε από την θρασύτατη ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό — μια σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου.

Είναι, πλέον, περισσότερο από σαφές ότι η παράταση των παρανομιών που διαπράττει το Ισραήλ αποτελεί απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Η θέση αυτή έχει επικυρωθεί από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, η οποία έχει επανειλημμένα σημειώσει ότι η συνέχιση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης αποτελεί απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, μεταξύ άλλων στα ψηφίσματα 67/23 του 2012 και 70/17 του 2015.

Στην απόφασή του το 2004 σχετικά με την υπόθεση του ισραηλινού «διαχωριστικού τείχους», το ΔΔ δήλωσε επίσης ότι οι παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από το Ισραήλ συνιστούν απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.

Γενικότερα, το έγκλημα του απαρτχάιντ αποτελεί απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια σύμφωνα με τη Σύμβαση για την Πρόληψη του Απαρτχάιντ (PDF). Η γενοκτονία, η επίθεση που χρησιμοποιείται για την καταστολή της αξίωσης ενός λαού για αυτοδιάθεση και ο αποικισμός θεωρούνται επίσης απειλές για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Το Ισραήλ έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί για όλα αυτά.

Η νομική ευθύνη για δράση

Όταν αντιμετωπίζουν μια απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, τα κράτη έχουν την υποχρέωση να αντιδράσουν για την προστασία του πληγέντος πληθυσμού με όλα τα διαθέσιμα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών εμπάργκο κατά των βιομηχανιών που διευκολύνουν την πολεμική οικονομία του κυρίαρχου κράτους.

Όπως ορίζεται με σαφήνεια από το ΔΔ στην απόφασή του στην υπόθεση Βοσνία-Ερζεγοβίνη κατά Σερβίας και Μαυροβουνίου (PDF), τα κράτη έχουν την υποχρέωση «να χρησιμοποιούν όλα τα μέσα που έχουν εύλογα στη διάθεσή τους, ώστε να αποτρέπουν τη γενοκτονία στο μέτρο του δυνατού».

Τα προσωρινά μέτρα που εξέδωσε πρόσφατα το ΔΔ στην υπόθεση Νότια Αφρική κατά Ισραήλ λειτουργούν ως νομική ειδοποίηση για τα κράτη και τους άλλους φορείς: ο κίνδυνος γενοκτονίας είναι εδώ και τα καθήκοντά σας ενεργοποιούνται.

Το καθήκον να αποτρέψετε τη γενοκτονία συνδυάζεται με το καθήκον να μην είστε συνένοχοι στη γενοκτονία, μεταξύ άλλων με τη μη πώληση όπλων. Η υποχρέωση αυτή ενισχύεται περαιτέρω από τη Συνθήκη για το εμπόριο όπλων, η οποία υποχρεώνει τους εξαγωγείς όπλων να μην μεταφέρουν όπλα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.

Όπως διαπιστώθηκε πρόσφατα (PDF) από τον εισηγητή του ΟΗΕ για τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, η γενοκτονία του Ισραήλ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος μιας ευρύτερης αποικιοκρατικής πολιτικής των εποίκων που αρνείται το δικαίωμα των Παλαιστινίων στην αυτοδιάθεση. Στην περίπτωση μιας τέτοιας άρνησης, ο σχολιασμός στο Σχέδιο Άρθρων της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου (ILC) σχετικά με την ευθύνη των κρατών τονίζει ότι «η συλλογική μη αναγνώριση [της κατάστασης που δημιουργείται από τη σοβαρή παραβίαση ως νόμου] φαίνεται να αποτελεί προϋπόθεση για οποιαδήποτε συντονισμένη αντίδραση της κοινότητας κατά τέτοιων παραβιάσεων και σηματοδοτεί την ελάχιστη αναγκαία αντίδραση των κρατών στις σοβαρές παραβιάσεις».

Η μη αναγνώριση, στην οποία αναφέρεται η ILC, μπορεί να λάβει τη μορφή οποιουδήποτε νόμιμου μέσου, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών εμπάργκο, υπό την προϋπόθεση ότι διασφαλίζουν (PDF) τα ανθρώπινα δικαιώματα του τοπικού άμαχου πληθυσμού. Σύμφωνα με τη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου του 1948, τέτοιες κυρώσεις δεν θα συνιστούσαν παραβίαση του διεθνούς εμπορικού δικαίου, καθώς είναι απαραίτητες για την προστασία της ανθρώπινης ζωής, των δημοσίων ηθών και των συμφερόντων ασφαλείας.

Περαιτέρω, τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που εκδόθηκαν κατά την εποχή της αποαποικιοποίησης επαναλαμβάνουν σαφώς το καθήκον των κρατών-μελών να ενεργήσουν για τον τερματισμό της αποικιοκρατίας και του απαρτχάιντ. Συγκεκριμένα, στο ψήφισμα 3236 του 1974, η Γενική Συνέλευση απηύθυνε έκκληση: «σε όλα τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς να επεκτείνουν την υποστήριξή τους στον παλαιστινιακό λαό στον αγώνα του για την αποκατάσταση των δικαιωμάτων του, σύμφωνα με τον Χάρτη». Η υποστήριξη αυτή επεκτάθηκε στον λαό της Νότιας Αφρικής με τη μορφή εμπάργκο κατά της κυβέρνησης του απαρτχάιντ.

Όσον αφορά την εταιρική ευθύνη, σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Αρχές του ΟΗΕ για τις Επιχειρήσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, οι εταιρείες έχουν την υποχρέωση να μην επωφελούνται από παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του ανθρωπιστικού δικαίου ούτε να συμβάλλουν σε αυτές. Το καθήκον αυτό επαναλήφθηκε σε σχέση με τους ισραηλινούς εποικισμούς στα έγγραφα που οδήγησαν στη βάση δεδομένων του ΟΗΕ για τις επιχειρήσεις που εμπλέκονται σε ισραηλινούς εποικισμούς.

Οι δημόσιες ακροάσεις του ΟΗΕ για τις πολυεθνικές εταιρείες και οι δίκες της Νυρεμβέργης καταδεικνύουν, μεταξύ άλλων, τη δυνατότητα σοβαρών επιπτώσεων για τις εταιρείες που επωφελούνται ή συμβάλλουν σε απειλές κατά της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.

Επιβολή κυρώσεων στο Ισραήλ

Η ιστορία έχει επανειλημμένα δείξει ότι τα αποικιοκρατικά κράτη θα σταματήσουν την υποδούλωση των αποικιοκρατούμενων πληθυσμών μόνο όταν η κυριαρχία τους δεν είναι πλέον οικονομικά και πολιτικά βιώσιμη. Όπως έχει επισημάνει ο Αλγερινός πολιτικός επιστήμονας Brahim Rouabah, οι Γάλλοι δεν εγκατέλειψαν την Αλγερία από καλή θέληση — το έκαναν επειδή το σχέδιο αποικιοποίησής τους κατέστη πολύ δαπανηρό. Μια πιο πρόσφατη περίπτωση που καταδεικνύει αυτό το σημείο είναι η Νότια Αφρική, όπου το καθεστώς του απαρτχάιντ έπεσε αφού οι διεθνείς κυρώσεις απείλησαν την οικονομία του.

Η ικανότητα του Ισραήλ να συνεχίσει να διεξάγει τον πόλεμό του στη Γάζα εξαρτάται από τις εισαγωγές ξένων όπλων και πυρομαχικών, η παραγωγή των οποίων περιλαμβάνει πολύπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού.

Οι πρώτες ύλες μπορεί να προέρχονται από ένα κράτος, τα όπλα να παράγονται σε ένα άλλο, να εξάγονται στη συνέχεια από ένα τρίτο και να μεταφέρονται μέσω ενός τέταρτου.

Στη διαδικασία αυτή εμπλέκονται χώρες όπως η Ινδία, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Κύπρος και άλλες. Τα ανταλλακτικά που χρειάζεται το Ισραήλ για τα αμερικανικής κατασκευής μαχητικά αεροσκάφη F-16 και F-35 προέρχονται από κράτη όπως η Ολλανδία, η Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Κάθε ένα από αυτά τα κράτη έχει τη δυνατότητα από μόνο του να επηρεάσει το ισραηλινό κράτος επιβάλλοντας εμπάργκο σε όπλα και υλικά διπλής χρήσης.

Ομοίως, η συνέχιση του συνολικού συστήματος κυριαρχίας του Ισραήλ μέσω των σοβαρών παρανομιών του απαρτχάιντ, της de facto προσάρτησης, του εποικισμού και της γενοκτονίας βασίζεται στην ικανότητά του να διατηρεί μια υγιή θέση στην παγκόσμια αγορά.

Το Ισραήλ είδε ανάπτυξη στις βιομηχανίες πετρελαίου, φυσικού αερίου, πράσινης ενέργειας και τεχνολογίας, καθώς και στη γεωργία, οι οποίες είναι βαθιά συνδεδεμένες με τη διατήρηση των σοβαρών παρανομιών του και εξαρτώνται από το εξωτερικό εμπόριο. Η αφαίρεση ενός στοιχείου της αλυσίδας εφοδιασμού οποιασδήποτε σημαντικής βιομηχανίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα φαινόμενο ντόμινο που μπορεί να αποσταθεροποιήσει ή να αποδυναμώσει την ισραηλινή πολεμική οικονομία.

Τα εμπάργκο θα έπρεπε να ξεκινούν από τις βιομηχανίες που διευκολύνουν την πολεμική προσπάθεια, όπως τα όπλα και οι βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αυτό είναι το μάθημα που πήραμε από τον διεθνή νομικό αγώνα κατά του καθεστώτος του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική.

Ένα ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης για το σκοπό αυτό θα ενθάρρυνε περαιτέρω τα κράτη να εκπληρώσουν τη δική τους διεθνή νομική υποχρέωση. Οι τοπικές στρατηγικές προσφυγές, ο πολιτικός και μετοχικός ακτιβισμός και η κοινοβουλευτική άσκηση πίεσης θα έπρεπε να επικεντρωθούν στην επείγουσα ανάγκη θέσπισης κρατικών και εταιρικών υποχρεώσεων.

Οι τροχοί αυτής της διαδικασίας ήδη γυρίζουν. Στα τέλη Φεβρουαρίου, εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ διαβεβαίωσαν ότι οι εξαγωγές όπλων προς το Ισραήλ πρέπει να σταματήσουν αμέσως. Η έκκληση αυτή επαναλήφθηκε από την εκπρόσωπο της Παλαιστίνης, Nada Tarboush, στη συνεδρίαση της ομάδας εργασίας της Συνθήκης για το εμπόριο όπλων στη Γενεύη.

Μεμονωμένες χώρες άρχισαν να αναλαμβάνουν δράση. Η Κολομβία ανέστειλε κάθε εμπόριο όπλων με το Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο σταμάτησε τη συντήρηση των ισραηλινών μαχητικών αεροσκαφών F-35 στο έδαφός του, το καναδικό κοινοβούλιο ψήφισε να παγώσει τις νέες άδειες πώλησης όπλων στο Ισραήλ και η περιφερειακή κυβέρνηση της Βαλλονίας στο Βέλγιο μπλόκαρε τις άδειες εξαγωγής πυρομαχικών στο Ισραήλ. Η νορβηγική κυβέρνηση συνέστησε να μην γίνονται συναλλαγές με ισραηλινούς οικισμούς.

Οι εταιρείες έχουν επίσης ανταποκριθεί σε διεθνείς προσφυγές και νομικές διαδικασίες, όπως η υπόθεση του Διεθνούς Δικαστηρίου κατά του Ισραήλ. Η Itochu Corporation, ένας από τους μεγαλύτερους ιαπωνικούς εμπορικούς ομίλους, αποφάσισε να διακόψει τους δεσμούς της με την ισραηλινή εταιρεία όπλων Elbit.

Πρόσφατα ξεκίνησε ένας παλαιστινιακός συνασπισμός που ζητά εμπάργκο πετρελαίου και φυσικού αερίου, μετά την κοινοποίηση επιστολών παύσης και αποχής σε εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου που επιθυμούν να αποκομίσουν κέρδη από την ισραηλινή λεηλασία των παλαιστινιακών θαλάσσιων πόρων.

Αν θέλουμε να πιστέψουμε σε ένα μέλλον με ίσα δικαιώματα, αυτοδιάθεση και αποζημιώσεις για τον παλαιστινιακό λαό σύμφωνα με τις βασικές αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ, αυτές οι προσπάθειες πρέπει να προωθηθούν και να επεκταθούν. Το αποτέλεσμα αυτών των προσπαθειών μπορεί να μην είναι ορατό στο άμεσο μέλλον, αλλά όπως έδειξαν οι περιπτώσεις της Νότιας Αφρικής και της Αλγερίας, αν υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος — ακόμη και στις πιο σκοτεινές ώρες.

*H Δρ Shahd Hammouri είναι λέκτορας Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Κεντ και διεθνής νομική σύμβουλος. Η έρευνά της επικεντρώνεται στις οικονομίες πολέμου και την κριτική θεωρία. Είναι συγγραφέας του επερχόμενου βιβλίου «Corporate War Profiteering and International Law» (Εταιρική πολεμική κερδοσκοπία και διεθνές δίκαιο).

από: https://info-war.gr