Ο Εζέν Βιολέ-λε-Ντικ (Eugene Viollet-le-Duc, 1814 Παρίσι, Γαλλία-1879 Λωζάνη, Ελβετία) ήταν Γάλλος αρχιτέκτονας και συγγραφέας. Γεννήθηκε σε οικογένεια φιλελεύθερη και με υψηλό μορφωτικό επίπεδο στο Παρίσι στις 27 Ιανουαρίου 1814. Ανέπτυξε ένα πρώιμο ενθουσιασμό για την αρχιτεκτονική του Μεσαίωνα και μελέτησε τη γαλλική αρχιτεκτονική καθώς πέρασε τα εφηβικά του χρόνια ταξιδεύοντας και σκιτσάροντας.
Επιδιώκοντας μια αρχιτεκτονική σταδιοδρομία, πολιτικά φιλελεύθερος, ο Βιολέ-λε-Ντικ τάχθηκε κατά της συντηρητικής μελέτης της École des Beaux-Arts και υπέρ της άμεσης εμπειρίας στο πλάι των αρχιτεκτόνων Jean-Jacques-Marie Huvé (1783-1852) και Achille-François-René Leclère (1785-1853). Μεταξύ του 1831 και του 1836 επισκέφτηκε περιοχές της Προβηγκίας και της Νορμανδίας, τα κάστρα του Λίγηρα, καθώς και περιοχές στα Πυρηναία και στο Λανγκντόκ. Παντρεύτηκε με τη σύζυγό του, Ελισάβετ, το 1834 και απέκτησε τη θέση Καθηγητή Σύνθεσης και Διακόσμησης σε μία ανεξάρτητη σχολή, την École de Dessin στο Παρίσι. Το 1836 ταξίδεψε στην Ιταλία, όπου επισκέφτηκε τη Ρώμη, τη Σικελία, τη Νάπολη και τη Βενετία. Επέστρεψε στο Παρίσι το 1837 και στις σπουδές στην École de Dessin και διορίστηκε ελεγκτής για το Συμβούλιο Πολιτικών Κτιρίων το 1838 στην θέση του πρώην δασκάλου του, Leclère. Το Συμβούλιο έλεγχε όλα τα κτίρια που ανήκαν στο κράτος, όσον αφορούσε την κατασκευή και την ανακαίνιση τους. Το 1840 ο Mérimée, γενικός επιθεωρητής μιας επιτροπής υπεύθυνης για την ανάθεση των έργων αποκατάστασης των Ιστορικών Μνημείων ( Historique Général des Monuments), ανέθεσε στον Βιολλέ-λε-Ντυκ την αποκατάσταση της εκκλησίας της Μαντλέν, στο Βεζελέ (στην οποία αντικατέστησε τα οξυκόρυφα τόξα της, του 13ου αιώνα με ημικυκλικά σταυροθόλια του 12ου αιώνα, προκειμένου να δώσει μια αίσθηση ενότητας στο ναό, αλλά και να τονίσει την αλλαγή του χαρακτήρα του κτιρίου). Συνέχισε να εργάζεται για άλλες αποκαταστάσεις εκκλησιών, πολλές από τις οποίες είχαν καταστραφεί κατά τη Γαλλική Επανάσταση και χρειάζονταν γλυπτική επέμβαση για να ενταχθούν στο περιβάλλον τους. Στην Sainte-Chapelle και το 1844 στην Παναγία των Παρισίων, σε συνεργασία με τον Jean-Baptiste Lassus, αποκατέστησε τα παλιά γλυπτά με νέα, μεταφέροντας τα πρώτα σε μουσεία. Η Παναγία των Παρισίων (με την αλλαγή του κτιρίου ώστε να υπακούει στο ρομαντικό όραμα του Μεσαίωνα) αποτέλεσε την πρώτη εξτρεμιστική παρέμβαση του Βιολέ-λε-Ντυκ σε εκκλησίες. Άρχισε να δημοσιεύει τις θεωρίες του για τον γοτθικό ρυθμό στο αρχαιολογικό αρχείο το 1845. Το 1846 εργάστηκε στη μονή Σαιν-Ντενί, το 1860 ως το 1868 στην Αβινιόν, το 1849 έως το 1875 στους καθεδρικούς ναούς της Αμιένης, το 1861 ως το 1873 στο Ρεμς, και σε εκκλησίες στο Πουασί το 1852 ως το 1865. Το 1854 δημοσίευσε το «Dictionnaire raisonné de l’architecture», ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1858, δημοσίευσε το «Entretiens sur l’architecture» και το «Dictionnaire du mobilier» τα οποία αφορούσαν ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ διαφορετικών τομέων όπως της χρυσοχοΐας, της μουσικής, των κοσμημάτων και των επίπλων, εμπλουτισμένων με δικά του σκίτσα. Ο Βιολέ-λε-Ντικ συμμετείχε σε πολλές επιτροπές της κυβέρνησης της Ιουλιανής Μοναρχίας (1830-1848), και το 1852 στην αυτοκρατορική αυλή του Ναπολέοντα ΙΙΙ, όπου γνωρίστηκε με τον Μεριμέ. Διατηρούσε ένα προσωπικό αρχιτεκτονικό ύφος στο σχεδιασμό σπιτιών, εκκλησιών και πύργων και αφιέρωσε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σε σχέδια κατοικιών για ενοικίαση, το σπίτι του κηπουρού για το Maison Sabatier και τη δική του Villa La Vedette στη Λωζάνη (κατεδαφισμένη). Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του στο μάθημα της ιστορίας της τέχνης και αισθητικής στην École des Beaux-Arts, εξεγέρθηκαν κάποιοι φοιτητές με αποτέλεσμα την αντικατάστασή του από τον Hippolyte Taine το 1864. Πέθανε στη Λωζάνη στις 17 Σεπτεμβρίου 1879. Μετά το θάνατό του, τοποθετήθηκε ένα μπρούντζινο γλυπτό ομοίωμα του ως ένα από αυτά των δώδεκα αποστόλων στην οροφή της Νοτρ Νταμ.