Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι (Leonardo da Vinci, 15 Απριλίου 1452 — 2 Μαΐου 1519) ήταν Ιταλός αρχιτέκτονας, ζωγράφος, γλύπτης, μουσικός, εφευρέτης, μηχανικός, ανατόμος, γεωμέτρης, παλαιοντολόγος και γιατρός, που έζησε την περίοδο της Αναγέννησης. Θεωρείται αρχετυπική μορφή του αναγεννησιακού ουμανιστή και επιστήμονα, του αναγεννησιακού καλλιτέχνη, Homo Universalis και μια ιδιοφυής προσωπικότητα. Μεταξύ των πιο διάσημων έργων του συγκαταλέγονται η Μόνα Λίζα και ο Μυστικός Δείπνος. Εκτός από τα παραπάνω, ο ντα Βίντσι ενδιαφερόταν για την αστρονομία, τη βοτανική, τη συγγραφή, την ιστορία και τη χαρτογραφία. Ο Λεονάρντο γεννήθηκε στο Βίντσι της Ιταλίας στις 15 Απριλίου 1452. Το πλήρες όνομά του ήταν Leonardo di ser Piero da Vinci, αν και υπέγραφε τα έργα του ως «Leonardo» ή «Io, Leonardo» (= «Εγώ, ο Λεονάρντο»). Ήταν καρπός του έρωτα του Πιέρο ντα Βίντσι και της Κατερίνας, της οποίας δεν γνωρίζουμε την πλήρη ταυτότητα. Οι δυο τους δεν έγιναν ποτέ νόμιμο ζευγάρι. Ο Πιέρο ήταν συμβολαιογράφος στην περιοχή. Η μητέρα του, Κατερίνα, πιθανόν ήταν ταπεινότερης καταγωγής, μάλλον υπηρέτρια. Ένα χρόνο περίπου μετά τη γέννηση του Λεονάρντο οι γονείς του παντρεύτηκαν: ο Πιέρο την κόρη ενός πλούσιου συμβολαιογράφου-την Αλμπιέρα Αμαντόρι ντι Τζοβάνι – και η Κατερίνα έναν εργάτη υψικαμίνου, τον Αντόνιο ντι Πιέρο ντι Αντρέα ντι Τζοβάνι Μπούτι. Η Αλμπιέρα πέθανε άτεκνη στα 1473 και το 1475 ο πατέρας του ξαναπαντρεύτηκε. Αργότερα, τη νόθα αυτή καταγωγή του ο Λεονάρντο την είδε ως αποτέλεσμα λάθος επιλογών της μητέρας του. Ο Σίγκμουντ Φρόυντ συνέδεε τη νόθα καταγωγή του ζωγράφου με το ανολοκλήρωτο αρκετών έργων του, ονομάζοντας αυτη την ιδιοτροπία του ως σύμπλεγμα του Λεονάρντο. Στην εγκατάλυψη από τη μητέρα του, απέδωσε ο Φρόυντ, την ομοφυλοφιλία του και μια διαδικασια εξιδανίκευσης η οποία κατηύθυνε τις καλλιτεχνικές του δράσεις. Επίσης, στον ψυχισμό του βάραινε η μειονεκτική κοινωνική του θέση λόγω των δικαιωμάτων των παιδιών του Πιέρο. Υπεύθυνοι για την ανατροφή του ήταν κυρίως οι παππούδες του και ο θείος του Φραντσέσκο. Τις πρώτες γνώσεις ανάγνωσης και γραφής τις έλαβε από την οικογενειά του ενώ φοίτησε στο σχολείο του χωριού. Δεν φαίνεται να φοίτησε στα ίδια σχολεία στα οποία φοίτησαν τα ετεροθαλή αδέλφια του, επειδή η φυσική αριστεροχειρία του δεν διορθώθηκε ποτέ. Δεν είχε, επίσης, σημαντική γλωσσομάθεια και αν και ήταν πρώτος διανοούμενος των χρόνων του που χρησιμοποίησε την καθομιλουμένη, παραδεχόταν πωςτον περιόριζε στην ακριβή έκφραση. Σε ηλικία εικοσιπέντε ετών έμαθε λατινικά μόνος του.
Στη Φλωρεντία
Στο Μιλάνο
Αργότερα, το 1482, μετοίκησε στο Μιλάνο, όπου πρόσφερε τις υπηρεσίες του ως μηχανικός, ζωγράφος και γλύπτης στον ηγεμόνα του Μιλάνου Λουδοβίκο Σφόρτσα.
Στη Βενετία και στη Φλωρεντία
Από το φθινόπωρο του 1502 έως τον Μάρτιο του 1503 δεν έχουμε αναφορές για δοσοληψίες με τον Βοργία. Τον Μάρτιο του επόμενου χρόνου βρίσκεται πάλι στη Φλωρεντία, ίσως για να συνεχίσει τον πίνακα Η Παρθένος, η Αγία Άννα και το Θείο Βρέφος. Ξεκινά να εργάζεται πάνω στο περίφημο έργο του, την Μόνα Λίζα, κατόπιν παραγγελίας του συζύγου της Φραντσέσκο ντελ Τζοκόντο. Λίγο αργότερα αρχίζει την τοιχογραφία Η Μάχη του Ανγκιάρι για την αίθουσα συνεδριάσεων του Παλάτσο Βέκιο, έργο που θα μείνει ημιτελές, διότι ο Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΒ’ τον προσκαλεί στο Μιλάνο για να εργαστεί σε μια συλλογή μικρών πινάκων για τον Λουδοβίκο ΙΒ’.
Την ίδια περίοδο πεθαίνει ο θείος του Φραντσέσκο, καθιστώντας τον μοναδικό κληρονόμο της περιουσίας του. Όμως συγκρούεται με τα ετεροθαλή αδέλφια του για τη διεκδίκηση της περιουσίας και η διαμάχη κρατά έναν περίπου χρόνο.
Στο Μιλάνο
Την περίοδο 1508-1512 ζει σχεδόν αποκλειστικά στο Μιλάνο, παρέχοντας τις υπηρεσίες του στον Σαρλ ντ’ Αμπουάζ (Charles d’ Amboise), κυβερνήτη της πόλης. Ο Λεονάρντο αποτελεί πλέον διάσημο καλλιτέχνη και το διάστημα αυτό υποβάλλει σχέδια για το μνημείο του Τριβούλτσιο, συνεχίζει τις ανατομικές του μελέτες και αναλαμβάνει αρκετές παραγγελίες. Μετά τον θάνατο του Σαρλ ντ’ Αμπουάζ, το 1511, και την εκδίωξη των Γάλλων από το Μιλάνο τον επόμενο χρόνο, ο Λεονάρντο επισκέπτεται τη Ρώμη υπό την προστασία του αδελφού του Πάπα Λέοντα Ι΄, Τζουλιάνο των Μεδίκων. Στο περιβάλλον της παπικής αυλής καταπιάνεται με διάφορα επιστημονικά πειράματα και μελέτες. Πέρα από διάφορες εφευρέσεις του, σχεδιάζει το έργο της αποξηράνσεως των ελών της περιοχής Ποντίνι, νότια της Ρώμης και για το λιμάνι της Τσιβιταβέκια.
Στη Γαλλία
Μετά τον θάνατο του Τζουλιάνο των Μεδίκων, το 1516, δέχεται την πρόσκληση του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α΄. Αφού ταξίδεψε τρεις μήνες με εύθραυστη υγεία εγκαταστάθηκε στο παλάτι της Αμπουάζ. Το ισόγειο έγεινε το εργαστήριό του και ο πρώτος όροφος και δεύτερος όροφος στεγασαν τον Λεόνάρντο και της ακολουθία του. Ο Φραγκισκος του έδωσε αμοιβή χιλίων χρυσών σκούδων. Στην διάρκεια της εκεί παραμονής του περιορίστηκε στην ταξινόμηση των χειρογράφων και σημειώσεών του, δεν ζωγράφιζε, άλλωστε δεν μας σώθηκε κάποιο έργο του από εκείνη την περίοδο,ενώ κατάρτισε σχέδια για το νέο παλάτι που επιθυμούσε να χτίσει ο Φραγκίσκος Α’.
Ο θάνατός του
Στις 23 Απριλίου του 1519 συντάσσει τη διαθήκη του, αφήνοντας στους ετεροθαλείς αδελφούς του 400 χρυσά σκούδα και τη μικρή περιουσία του που κάποτε ανήκε στο θείο Φραντσέσκο. Στον Τζαν Τζάκομο Καπρότι, αγόρι που σε ηλικία δέκα ετών έθεσε υπό την προστασία του σε ηλικία δέκα ετών το καλοκαίρι του 1490, άφησε τον μισό αμπελώνα που του είχε δώσει ο Φραντσέσο Σφόρτσα και τα μισά διόδια που του είχε παραχωρήσει ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΒ’ ως αμοιβή για κάποια συμβουλευτική εργασία. Το άλλο μισό αυτών το άφησε σε έναν υπηρέτη του ονόματι Battista de Villanis. Πέθανε στις 2 Μαΐου 1519 στο Κλου (Cloux) της Γαλλίας, κοντά στον βασιλικό πύργο του Αμπουάζ (Amboise). Σύμφωνα με προσωπική του επιθυμία, τάφηκε στην εκκλησία Sainte Florentine, στο Αμπουάζ. Ο τάφος του συλήθηκε την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, ενώ υπό τις οδηγιες του Ναπολέοντα κατεδαφίστηκε και τα θαμμένα εκεί οστά του διασκορπίσθηκαν. Στη δεκεταία του 1860, ένας ποιητής ονόματι Arsene Houssaye πραγματοποίησε ανασκαφές και βρήκε ένα τάφο με σκελετό, δίπλα στον οποίο υπήρχε η επιγραφή EO DUC VINC[–],που μπορεί να σημαίνει LEONARDUS VINCIUS. Την άνοιξη του 2016 οι Ιταλοί ιστορικοί Αλεσάντρο Βετσόζι και την Ανίζε Σαμπάτι υποστήριξαν βάσει εγγράφων και όχι γενετικού υλικού αφού παιδιά ο Λεονάρντο δεν απέκτησε ποτέ,πως δεκάδες σύγχρονοι Ιταλοί είναι μακρινοί συγγενείς του.
Καλλιτεχνική πορεία
βλ. και λήμμα Έργα του Λεονάρντο ντα Βίντσι
Φλωρεντία 1472-1482
Κατά διαστήματα, ο Λεονάρντο συνέτασσε και μικρούς καταλόγους των έργων του, από τους οποίους γνωρίζουμε πως στα πρώτα χρόνια της παραμονής του στη Φλωρεντία ζωγράφισε αρκετούς πίνακες με την Παναγία. Παράλληλα όμως, πειραματίστηκε και με φανταστικά θέματα που του επέτρεπαν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό να εκφραστεί ελεύθερα. Θεματολογία αυτού του είδους ωστόσο δεν ήταν τόσο αποδεκτή εκείνη την εποχή.
Οι πρώτοι πίνακες του Λεονάρντο δείχνουν πως δεχόταν αρχικά μικρές παραγγελίες. Την ίδια περίοδο που ο ντα Βίντσι ξεκινούσε την πορεία του, ζωγράφοι όπως ο Μποτιτσέλι ή ο Ντομένικο Γκιρλαντάγιο (δάσκαλος του Μιχαήλ Άγγελου) βρίσκονταν στο αποκορύφωμα της καριέρας τους. Φαίνεται πως σημαντικό ρόλο στο να δεχτεί ο Λεονάρντο τις πρώτες μεγάλες παραγγελίες έργων, διαδραμάτισε ο πατέρας του και ειδικά η συνεργασία του ως συμβολαιογράφος με τη Σινιορία, δηλαδή την «κυβέρνηση» της πόλης.
Ήδη από τη δεκαετία του 1470, ο ντα Βίντσι φαίνεται πως είχε καθιερωθεί ως σημαντικός ζωγράφος. Η περίοδος μέχρι το 1482 αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την πρώτη εποχή της δημιουργίας του. Ανάμεσα στα σημαντικά έργα που του αναθέτουν είναι ένας πίνακας με θέμα την προσκύνηση των μάγων για την κυρίως αγία τράπεζα της εκκλησίας του Σαν Ντονάτο. Αυτή η παραγγελία ίσως να αποτέλεσε τον λόγο για τον οποίο εγκατέλειψε ένα προηγούμενο έργο του, τον Άγιο Ιερώνυμο. Ωστόσο, και η Προσκύνηση των Μάγων τελικά θα μείνει ημιτελής πιθανόν λόγω της μετακόμισης του ντα Βίντσι στο Μιλάνο το 1482.
Μιλάνο
Φλωρεντία 1500-1507
Ο Λεονάρντο επέστρεψε στη Φλωρεντία μετά την ήττα του μεγάλου του προστάτη, Λουδοβίκου Σφόρτσα, από τα Γαλλικά στρατεύματα. Σε αυτή την ιδιαίτερη παραγωγική περίοδο ζωγραφίζει το πορτρέτο της συζύγου του Φραντσέσκο ντελ Τζοκόντο, την περίφημη Τζοκόντα. Ο πίνακας αυτός θεωρείται το γνωστότερο έργο του Λεονάρντο και ένας από τους διασημότερους του κόσμου, ιδιαίτερα μετά από την κλοπή του από το Λούβρο το 1911 και τη μυστηριώδη εύρεσή του στη Φλωρεντία το 1913. Πριν ακόμα ολοκληρωθεί, η Μόνα Λίζα κατάφερε να επηρεάσει σημαντικά τη ζωγραφική στους κύκλους της Φλωρεντίας, καθιερώνοντας ένα είδος προσωπογραφίας για αρκετά χρόνια. Ο ντα Βίντσι δεν παρέδωσε ποτέ το έργο στον παραγγελιοδότη του, πιθανόν λόγω ενός άλλου έργου που του ανατέθηκε, της τοιχογραφίας της Μάχης του Ανγκιάρι (1440), έργο που επίσης όμως αφέθηκε ημιτελές.
Τελευταία χρόνια 1507-1519
Οι πεποιθήσεις του ντα Βίντσι
Τα γραπτά του ντα Βίντσι φανερώνουν έναν άνθρωπο με αντιπάθεια για τον σαρκικό έρωτα και αποστροφή για τα γυναικεία σεξουαλικά όργανα. Όταν απεικόνιζε γυναικείες μορφές επικεντρωνόταν στα χέρια και το πρόσωπο, ενώ κυρίως αποτύπωνε το ανδρικό αναπαραγωγικό΄συστημα. Χαρακτηριζε ως κτήνος όποιον δεν χαλιναγωγεί τις λάγνες ορέξεις του. Για τον θάνατο θεωρούσε πως η καλύτερη απάντηση σε αυτόν ήταν ή άκάματη και άοκνη εργασία και σκέψη. Για την εργασία επεδείκνυε αδιάφορη στάση χωρίς να τη θεωρεί ως μέσο απόκτησης χρημάτων, επειδή ήταν απορροφημένος στην ανακάλυψη και στη γνώση. Ο ντα Βίντσι απέρριπτε την αστρολογία καθώςτην περιέγραφε ως εσφαλμένη κρίση μέσα από την οποία όσοι την εξασκούν κερδίζον χρήματα εξαπατώντας τους άλλους άνθρώπους. Ως προς τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις δεν ήταν θρησκόληπτος. Δεν κάνει καμία σχεδόν αναφορά στο θείο, καθώς αν και μέχρι τη νεότητά του μεγαλώνει εντός των κόλπων της Καθολικής Εκκλησίας μετά τη νεότητά του χάνει την πίστη του εμβαθύνοντας στις προσωπικές αναζητήσεις του. Ο Βαζάρι ισχυρίζεται πως στην επιθανάτια κλίνη του ζήτησε να κατηχηθεί να εξομολογηθεί, να μετανοήσει και να κοινωνήσει. Όμως αυτές οι αναφορές είναι προϊόντα της φαντασίας του βαθιά θρησκευόμενου Βαζάρι. Ο ντα Βίντσι δεν έβρισκε παρηγοριά στην ιδέα της μεταθανάτιας ζωής κι ας ακολούθησε τυπικά και συμβατικά τους τύπους της καθολικής εκκλησίας: ζήτησε να ταφεί στην εκκλησία του Σαιν Φλωριέν, να τελέσουν οι εφημέριοι πολλές λειτουργίες και να δωθούν ελεημοσύνες στους φτωχούς της περιοχής. Ο ντα Βίντσι πίστευε στην ενότητα των διαφόρων γνωστικών πεδίων. Η γεωγραφία, η ανθρώπινη ανατομία, η αρχιετκτονική και τα αφηρημένα μαθηματικά συνδεόνταν μεταξύ τους, κι αν κάποιος είχε σπουδάσει ένα από αυτά τα αντικείμενα, θα μπορούσε να ασχοληθεί και με τα υπόλοιπα.
Οι εφευρέσεις του ντα Βίντσι
Πολεμικές συσκευές
Σε χειρόγραφο του 1478 εντοπίζουμε μερικά σχέδια μηχανικών επινοήσεων που δείχνουν πως από την αρχή της καριέρας του σε ηλικά 27 ετών σχεδιάζε να απλές μηχανές: δεν ξέρουμε αν κατασκευάστηκαν αλλά απεικονίζουν βαρούλκο, ή μια παράξενη εφεύρεση για την ρύθμιση της τάνυσης τόξων ή των μετασχηματισμό εύπλαστων αντικειμένων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1470 άρχισε να σχεδιάζει πολεμικές αμυντικές ή επιθετικές μηχανές.
Σε σχεδιάσμα επιστολής του αναφερεται σε μηχανές μαζικής καταστροφής, όπως όλμους οι οποίοι μπορούν να εκσφενδονίζουν πέτρες βροχηδόν και ο καπνός τους να προακλεί πανικό στον εχθρό. Δίνει έμφαση στην ιδέα του αυτοματισμού, σχεδιάζονταν ένα πολεμικό άρμα -κωνοειδές όχημα εξοπλισμένο με μια σειρά όπλων που προεξέχουν στην περίμετρό του και ικανό να κυλά στο έδαφος.
Στα πλαίσια τον πολεμικών εφευρέρσεών του σχεδίασε την κατασκευή φραγμάτων με τα οποία θα εκτρεπόταν ο ποταμός Άρνος και η πολη της Πίζας, την οποία η Φλωρεντία του Καίσαρα Βοργία ήθελε να υποτάξει, θα στερούνταν το νερό και αποκοβόταν από το λιμάνι. Το ίδιο είχε προτείνει κι όταν η Βενετία ετοιμαζόταν να δεχθεί επίθεση από τους Τούρκους, να φτιαχτεί είδος κινητού ξύλινου φράγματος στην κοιλάδα του Οζόντσο που θα μάζευε αρχικά τα νερά και μετά θα τα απελευθέρωνε όταν οι Τούρκοι επιχειρούσαν να τη διασχίσουν.[76]Στα πλαίσια αυτής της Τουρκικής επέλασης πρότεινε την βύθιση του τουρκικού στόλου με τη χρήση ή υποβρυχίων ή δυτών που θα ανέπνεαν μέσω μιας μάσκας με σωλήνα.
Μια από τις εμμονές του ντα Βίντσι σχετική με το νερό, πάλι, ήταν η επινόηση μηχανισμών κινούμενων με νερό ή που χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά νερού: έχουμε σχεδια μηχανών άντλησης νερού από υπόγειες πηγές ή μέσα από κτήρια. Αυτές όμως οι μηχανές είναι προϊόν επίδρασης από τον περίφημο κοχλία του Αρχιμήδη.
Παράλληλα σχεδίαζε τρόπους να χύνεται καυτό λάδι στα κεφάλια του εχθρού, και τεχνικές αποκόλλησης των πολιορκητικών κλιμάκων από τις επάλξεις ενός κάστρου.
Οι πτητικές συσκευές
Στα 1487-1490 έχουμε τα πρώτα σχέδιά του για πτητικές συσκευές, με το πιο διάσημο από αυτό την αεροέλικα ή ελικόπτερο του Λεονάρντο, ένα ξύλινο πλέγμα με μια πάνινη έλικα από πάνω του, η οποία στροβιλίζεται για να προκαλέσει ανύψωση. Ωστόσο αν και στηρίζονταν σε ορθές αρχές της αεροδυναμικής στερούνταν της κατάλληλης πηγής ενέργειας προκειμένου να ανυψωθεί. «Έπρεπε να επινοήσει μια μηχανική δομή που θα περιέκλειε ένα κινητήρα». Για δεκαπέντε χρόνια περίπου σχεδίαζε μηχανικές πτέρυγες στα πρότυπα των φτερών των νυχτεριδων, η φυσιολογία των οποίων ήταν βασική. Σχεδιάζε επίσης αλεξήπτωτα και συστήματα ασφαλείας για την πτητική μηχανή του: επρόκειτο για σάκους δεμένους μαζί σαν τις χάντρες ενός κομπολογιού.
Υπάρχει σχέδιό του, προάγγελος του αιωρόπτερου, με ένα πυραμιδόσχημο αλεξίπτωτο.
Άλλες συσκευές
Στα 1484 1485 το Μιλάνο πλήττεται από θανατηφόρο λοιμό και οι εμπειρίες του από αυτόν τον επηρέασαν στον σχεδιασμό πολεοδομικών συγκροτημάτων. ‘Ετσι σχεδίασε μηχανές για αυτόματο πλύσιμο των δρόμων με τη χρήση ενός συστήματος υδροτροχών.
Υγρόμετρο
O Λεονάρντο επινόησε ένα υγρόμετρο με σκοπό τη γνώση των ιδιοτήτων και της πυκνότητας του αέρα αλλά και της χρονικού σημείου πρόκλησης βροχής. Στα 1481 τοποθετείται σελίδα με σχέδιο ενός υγρομέτρου. Το απλό αυτο σκίτσο αναπαριστά μια ζυγαριά,στο ένα άκρο της οποίας υπάρχει μια σφαίρα από κερί και στο άλλο ένας σπόγγος. Η αρχή λειτουργίας του ήταν η εξής: όταν ο αέρας ήταν γεμάτος από υδρατμούς και πρόκειτο να βρέξει, ο σπόγγος τους απορροφά,γίνεται βαρύτερος και αποκλίνει περισσότερο από το κερί.
Μουσικά όργανα
Εσφαλμένα του αποδίδεται από την παράδοση η επινόηση του βιολιού, αλλά είναι προϊόν παρανόησης καθώς ο Λεονάρντο είχε συστήσει στον βασιλιά Φραγκίσκο Α΄ της Γαλλίας έναν κατασκευαστή μουσικών οργάνων, τον Gasparo Diufforburgcar, που θεωρείται ο πεινοητής του βιολιού,αλλά εσφαλμένως θεωρήθηκε πως ο Λεονάρντο είχε παραγγείλει από αυτόν να κατασκευάσει το βιολί.
Ο Λεονάρντο και οι επιστημονικές γνώσεις και αντιλήψεις του
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1480, ο ντα Βίντσι καταπιανόταν με όλα σχεδόν τα επιστημονικά πεδία. Σώζονται ως σήμερα σπουδές του και σχέδια, αυτόματων και μηχανοποιημένων συσκευών που αποτύπωναν την προετεραιότητα που έδινε στον αυτοματισμό και την αντικατάσταση ης εργασίας. Τα σχέδια του και οι εφευρέσεις του ξεπερνούσαν συχνά κατά πολύ τις τεχνικές δυνατότητες της εποχής. Παράλληλα ήταν ένας ακούραστος συλλέκτης γνώσεων, Η βιβλιοθήκη του περιείχε έργα όπως τα Φυσικά του Αριστοτέλη ή Φυσική Ιστορία του Πλίνιου.
Αποτίμηση ντα Βίντσι ως επιστήμονα
O Λεονάρντο ήταν ένας ικανός πειραματιστής ο οποίος προσπαθούσε να επαληθέυσει τις ιδέες του με με ακριβείς παρατηρήσεις και μετρήσεις. Αν ένα πέιραμα δεν ταίριαζε με την αρχική του ιδέα επανεπεξεργαζόταν την ιδέα. Αν επιστήμη είναι ο συνδυασμός μαθηματικής ανάλυσης και πειράματος και ληφθεί υπόψιν το ότι δεν είχε γνώσεις μαθηματικών ο Λεονάρντο, τότε δεν ήταν επιστήμονας. Ωστόσο η χρήση από αυτόν πειράματος και λογικής τον κατέτασσε στην χωρία των επιστημόνων. Η πρωτοτυπία του έγκειτο στα εξής: προώθησε τη μελέτη της οπτικής και της ανατομίας, ενώ ανέπτυξε και την τεχνολογία. Ήταν ερευνητικό, αναλυτικό, μεθοδικό μυαλό. Είχε ευρεία και δημιουργική φαντασία, αδέσμευτη από την παράδοση, και χωρίς περιορισμούς από την τεχνική. Οι παρατηρήσεις του αποτυπώνονταν σε θαυμάσια σχέδια με ποικίλα σχόλια.
Η potenze
Βασισμένος σε απόψεις του Αριστοτέλη και συνδυάζοντάς τες με νεοπλατωνικές απόψεις και θεωρίες του Αρχιμήδη, διαπίστωσε πως τέσσεριςδυνάμεις ήταν υπέυθυνες για την λειτουργία του σύμπαντος: η κίνηση, το βάρος, η δύναμη και η κρούση. Αυτές τις δυνάμεις τις ονόμαζε potenze.
Ανατομικές γνώσεις
Μελέτες για το φως, το μηχανισμό της όρασης, την οπτική και τον ήχο
Ασχολείται με τη φύση του φωτός και της σκιάς,ενώ πρότεινε και την κατασκευή οπτικών οργάνων. Μελετά τη φύση της ανάκλασης και της διάθλασης. Ο Λεονάρντο ήταν πιθανόν ο πρώτος πειραματιστής που αντιλήφθηκε το ρόλο των φακών, αν και δεν κατάλαβε πως λειτουργούσαν. Αρχικά θεωρούσε πως η όραση ήταν αποτέλεσμα εκπομπής σωματιδίων στο μάτι και μετά το απέδωσε στο ότι το φως συμπεριφερόμενο σαν κύμα ανακλάται από διάφορες επιφάνειες και πέφτει πάνω στα αντικείμενα δημιουργώντας σκιές και φωτοσκιάσεις και το μάτι δέχεται τις ανακλάσεις. Έκανε διάκριση μεταξύ περιφερειακής και κεντρικής όρασης. Ίωσς ήταν ο πρώτος που έγραψε για την αρχή της στερεοσκοπικής όρασης και τον τρόπο με τον οποίο ένα ζεύγος ματιών συγκεντρώνει πληροφορίες για τα αντικείμενα. Οι πληροφορίες ερμηνεύονται από την ψυχή Γνώριζε το αίτιο της πρεσβυωπίας ενώ επιχείρησε να διπλασιάσει την απόδοση του ματιού με γυάλινα όργανα, φαίνεται ότι είχε κατανοήσει το ρόλο του κερατοειδούς. Επίσης είχε συλλάβει τηη ιδέα για τους φακούς επαφής. Το φώς και ο ήχος μεταδίδονται μέσω κυμάτων πίστευε ο Λεονάρντο κάτι που τον καθιστούσε πρόδρομο της απόψης του Christian Huygens,ο οποίος στα 1690 ανέπτυξε την κυματική θεωρία του φωτός. Ο Huygens είχε λάβει μια επιστολή από τον αδελφό του στην οποία τον ενημέρωνε για το περιεχόμενο χειρογράφου του Λεονάρντο που περιήλθε στην κατοχή του και ανέπτυσσσε σκέψεις για το φως, την προοπτική και τη φωτοσκίαση.Δεν γνωρίζει η έρευνα μέχρι σήμερα το βαθμό εξάρτησης των απόψεων του Huygens από αυτό το χειρόγραφο του Λεονάρντο Παρατήρησε το φαινομενο της διάθλασης και της ατμοσφαιρικής διάθλασης,εφαρμόζοντας πειραματικές μεθόδους. Επίσης το γαλάζιο χρώμα του ουρανού το απέδιδε σε μικροσκοπικά σωματίδια της εξατμισμένης θερμής υγρασίας τα οποία έλκουν οι ακτίνες του ήλιου.
Μαθηματικές ικανότητες
Ήταν κάτοχος στοιχειώδους γεωμετρίας ενώ δεν ήταν ακριβής στην αριθμητική του, γεγονός που έκανε ορισμένους μελετητές του έργου του να ισχυριστούν πως δεν ήταν αληθινός επιστήμονας. Ωστόσο είχε γεμάτα σημειωματάρια από γεωμετρικά σχήματα, αριθμητικά σκαριφήματα, υπολογισμούς και μαθηματικά σύμβολα. Υπογραμμίζοντας την σημασία των μαθηματικών γνώσεων έλεγε πως, καμία ανθρώπινη έρευνα δεν μπορεί να ονομαστεί αληθινή επιστήμη αν δεν περνά μέσα από μαθηματικές αποδείξεις. Η όποια ανεπάρκειά του στα μαθηματικά τον εμπόδιζε να κατα΄νοήσει πλήρως τη θεωρητική βάση της μηχανικής, αν και σχεδιάζε δεκάδες μηχανές.
Γεωλογικές ερμηνείες
Ο Λεονάρντο είχε ερμηνεύσει την προέλευση οστράκων και λειψάνων θαλάσσιων πλασμάτων σε ορεινές περιοχές, αποδίδοντάς τα όχι στον κατακλυσμό του Νώε ή γενικά κάποιον κατακλυσμό, αλλά στο ότι η περιοχή όπου βρέθηκαν ήταν κάποτε παραλιακή.
Ο ντα Βίντσι ως πολεοδόμος
Ο Λεονάρντο οραματιζόταν μια πόλη χωρισμένη σε περιοχές για κάθε ξεχωριστό κοινωνικό στρώμα. Σχεδίασε οδικά δίκτυα προβλέποντας τατης ύδρευσης και της απαχέτευσης. Έτσι, όπως σημέιωνε και ο ίδιος, θα αραίωναν οι κάτοικοι που τώρα συνωστίζονται σαν ένα κοπάδι προβάτων, μεταφέροντας διάφορες αρρώστιες. Το Μιλάνο το διαιρεί κατά τέτοιο τρόπο που να ζούν και να εργάζονται σε διαφορετικές περιοχές του αντίστοιχες ομάδες ανθρωπων. Οι πιο πλούσιοι, αντίθετα με τα φτωχότερα στρώματα, θα ζούσαν σε ευρύχωρα δεντροφυτεμένα τμήματα της πόλης.
Ο ντα Βίντσι και η αρχιτεκτονική
Στα τέλη της δεκαετίας του 1480 άρχισε να ασχολείται πιο συστηματικά με την αρχιτεκτονική. Ήδη από τη εποχή που φοιτούσε στο εργαστήριο του Βερόκιο τον γοήτευε το ζήτημα.Συμμετείχε στην τελευταία επέκταση του καθεδρικού ναού του Μιλάνου βοηθώντας στη αποπεράτωση της κεντρικής αψίδας του και εκπονώντας σχέδια για την εκ νέου κατασκευή πυργίσκου που είχε υποστεί διάβρωση.
Ο ντα Βίντσι και η μουσική
Μπορούσε να διαβάζει και να γράφει μουσική, ενώ συνέθεσε και μικρά τραγούδια,μερικά από τα οποία μας έχουν σωθεί στα σημειωματάριά του. Του αποδίδεται η σχεδίαση παράξενων μουσικών οργάνων, όπως μιας λύρας σε σχήμα κράνους αποτελούμενης από μία έως τρεις χορδές. Συνάρτηση της ενασχόλησής του με τη μουσική ήταν και η μελέτη θεμάτων ακουστικής και ο σχεδιασμός σχετικών οργάνων. Ίσως σχεδίαζε μουσικά όργανα πριν φύγει από την Φλωρεντία το 1481. Τα μουσικά όργανα που του αποδίδονται ήταν υβριδικές κατασκευές, αλλά κανένα δεν μας έχει σωθεί.
Συνήθειες του ντα Βίντσι
Ο ντα Βίντσι ήταν χορτοφάγος επειδή θεωρούσε πως κάθε τι που μπορούσε να κινείται μπορούσε να πονέσει επίσης. Διακρινόταν από έναν έντονο φόβο για λογοκλοπή. Γι’αυτό έγραφε σε κατοπτρική γραφή και εφάρμοζε κώδικες και κρυπτογραφήσεις προκειμένου να προστατεύσει τις ιδέες του. Έχουν βρεθεί σημειώσεις του στις οποίες εξέφραζε την ανησυχία του πως κάποιος αμοιβόμενος βοηθός του θα διέδιδε τις ιδέες του. Όμως δεν έχουμε καμία ένδειξη πως το έργο του είχε ποτέ κλαπεί ή αντιγραφεί.
Η πρόσληψη του ντα Βίντσι από τους μεταγενεστέρους του
Η μυθοποίηση του Ιταλού καλλιτέχνη δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αι. όταν οι μελετητές του έργο του θεώρησαν πως ανακάλυψαν σε αυτόν «την πιο ολοκληρωμένη και υψηλή έκφραση του ανθρώπου της Αναγεννήσεως». Αντίθετα η απομυθοποίησή του ξεκίνησε στα 1906 από τον Μπενεντέτο Κρότσε σε μία διάλεξή του με θέμα τα όρια του ντα Βίντσι ως φιλόσοφου.
Η πρόσληψη του Λεονάρντο ντα Βίντσι στη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση
Η τέχνη και οι μέθοδοι του ντα Βίντσι ενέπνευσαν λογοτεχνικά έργα, όπως ο Κώδικας ντα Βίντσι (The da Vinci code), έργο του Νταν Μπράουν, το οποίο γυρίστηκε και ταινία με ομώνυμο τίτλο. Επίσης η ζωή του μεταφέρθηκε στην τηλεόραση με αρκετές υπερβολές αναφορικά με το είδος των εφευρέσεων που σχεδίασε ή την εμπλοκή στις πολιτικές εξελίξεις που σημειώθηκαν στην Φλωρεντία του καιρού του.
Πηγές
- Herbert Butterfield, Η καταγωγή της σύγχρονης επιστήμης (1300-1800), μτφρ.Ιορδάνης Αρζόγλου, Αντώνιος Χριστοδουλίδης, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2005
- Lucia Aquino, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, μτφρ. Δήμητρα Παπαβασιλείου, εκδ.Η Καθημερινή, 2006
- Michael White, Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Ο πρώτος επιστήμονας, μτφρ. Ευθυμία Χασιώτου-Κουιμτζή, εκδ.Κάτοπτρο, Αθήνα, 2004
- Μάνος Στεφανίδης, Μια ιστορία της ζωγραφικής, εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 1994
- Edmund Blair Bolles(επίμ.), Η «Εντολή» του Γαλιλαίου. Μια ανθολογία από σημαντικές στιγμές του επιστημονικού λόγου, μτφρ. Διονύσης Γιαννίμπας, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2005, σελ.139-145
- Augusto Marinoni LEONARDO DA VINCI Engineer and Architect
- Αιμίλιος Χαρμπής, «Μυθοπλασία και «δαίμονες» του Λεονάρντο ντα Βίντσι»
- Εκταφή του λειψάνου, για να διαπιστωθεί αν ο Da Vinci είναι… η Μόνα Λίζα
- Ιστορικοί υποστηρίζουν, «Βρέθηκαν» οι ζώντες συγγενείς του Λεονάρντο ντα Βίντσι
- Απόγονος του Λεονάρντο ντα Βίντσι ο Φράνκο Τζεφιρέλι;
- Ειρήνη Μπουρδάκου, «Οι πτητικές μηχανές του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Φαντασία ή προφητικό όραμα;», Αεροπορική ιστορία, τχ.3 (Φεβρουάριος Μάρτιος 2000), σελ.1-8
- Σίγκμουντ Φρόϋντ, Μια παιδική ανάμνηση του Λεονάρντο ντα Βίντσι, μτφρ. Αγγελική Μανουσάκη,εκδ.Ερατώ, Αθήνα, 2006
Βιβλιογραφία
- Giorgio Vasari, Le vite de’ più eccellenti pittori, scultori, e architettori 1550 (Τζόρτζιο Βαζάρι, Οι βίοι των εξοχοτέρων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων -αποσπασματική ελληνική μετάφραση από τον Στέλιο Λυδάκη, εκδ. «Κανάκης», 1995)
- Μ. Kemp, Leonardo da Vinci. The Marvelous Works of Nature and Man (1981)
- C.D. O’ Malley, J.B. de C.M Saunders, Leonardo da Vinci on the Human Body (1952)
- Frank Zöllner, Leonardo (2004)
- Jean Paul Richter, The Notebooks of Leonardo da Vinci. Dover (1970) ISBN 0-486-22572-0 (1ος τόμος) και ISBN 0-486-22573-9 (2ος τόμος)
- Frank Zöllner & Johannes Nathan, Leonardo Da Vinci: The Complete Paintings and Drawings Taschen (2003) ISBN 3-8228-1734-1
- Παναγιώτης Ιωάννου, «Γύρω από την προϊστορία, την επώαση και την υποδοχή της πρώτης έκδοσης της Πραγματείας περί Ζωγραφικής του Leonardo da Vinci (1651)», Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου Ιστορίας της Τέχνης: Προσεγγίσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας από την Αναγέννηση έως τις μέρες μας, Αθήνα, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών – Νεφέλη, 2008, σελ. 297-319
- Στράτος Θεοδοσίου, «H ορατή Κοσμολογία του Λεονάρντο ντα Βίντσι», Φυσικός Κόσμος, τχ. 13ο (172ο), Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος 2003, σελ.7-17[11]
- Κατελής Βίγκλας, «Τα Σημειωματάρια του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Από το Νεοπλατωνισμό στη Φυσιοκρατία», PHILOTHEOS. International Journal for Philosophy and Theology, Vol. 13 (2013) 176-188.