Ο Ρίτσαρντ Τζόζεφ Νόιτρα (Richard Joseph Neutra, 8 Απριλίου 1892 – 16 Απριλίου 1970) ήταν Αυστριακός αρχιτέκτονας που δούλεψε κατά κύριο λόγο στην Αμερική. Γεννήθηκε στη Βιέννη, σε εύπορη οικογένεια και από την ηλικία των 8, ήξερε ότι θέλει να γίνει αρχιτέκτονας. Φοίτησε στην πολυτεχνική σχολή της Βιέννης, από το 1911 έως το 1917, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούσε μαθήματα στο ιδιωτικό αρχιτεκτονικό studio που ίδρυσε ο Άντολφ Λως (Adolf Loos) -εν ονόματι Adolf Loos Bauschule. Εκεί ξεκίνησε και η φιλία του με τον κατά 5 χρόνια μεγαλύτερο του, αρχιτέκτονα Rudolf Schindler. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον οποίο συμμετείχε ως αξιωματικός πυροβολικού στα Βαλκάνια, εργάστηκε σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως η Ζυρίχη, η Luckenwalde και το Βερολίνο, έχοντας ως απώτερο σκοπό να ταξιδέψει στην Αμερική.
Συνεργάστηκε αρχικά με τον αρχιτέκτονα τοπίου Gustav Ammann και στη συνέχεια με τον Έριχ Μέντελσον (Erich Mendelsohn), διάσημο για την κατασκευή του πύργου Einstein. Το 1922 παντρεύτηκε την Dione Niedermann, γυναίκα ιδιαίτερα καλλιεργημένη, και ένα χρόνο μετά, το 1923 μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, «τη χώρα όπου οι τα μυαλά των ανθρώπων είναι καθαρά από σκουπίδια», όπως έλεγε ο μέντορας του Άντολφ Λως.
Αφού δούλεψε για σύντομο χρονικό διάστημα στη Νέα Υόρκη, το 1924 μετά τη γέννηση του πρωτότοκου γιου, μετακόμισε στο Σικάγο όπου εργάστηκε στο περίφημο γραφείο των W.Holabird και M.Roche, μια εταιρεία με εμπειρία στις νέες κατασκευαστικές τεχνολογίες. Στη συνέχεια, εργάστηκε ως εξωτερικός συνεργάτης στο γραφείο του Φρανκ Λόιντ Ράιτ στο Talliesin, τον οποίο θαύμαζε ιδιαίτερα. Το 1925 μετακόμισε με την οικογένεια του στην Καλιφόρνια, στο Kings Road Ηouse, εκεί όπου βρισκόταν ο συμφοιτητής και φίλος του R.Schindler και άνοιξε το δικό του γραφείο. Στο διάστημα 1927 – 1929, εκδίδει το πρώτο του βιβλίο με τίτλο ‘Πώς χτίζει η Αμερική’, χτίζει μια από τις πιο σημαντικές κατοικίες του, το Lovell House και παραδίδει μαθήματα αρχιτεκτονικής στην Ακαδημία Μοντέρνας Τέχνης του Λος Άντζελες. Ταξιδεύει στην Ευρώπη, όπου γνωρίζει τους σπουδαίους αρχιτέκτονες της γενιάς του, συμμετέχει στη συνάντηση του CIAM στις Βρυξέλλες ως αμερικάνος εκπρόσωπος και τέλος το 1932 εκθέτεται το αρχιτεκτονικό του έργο στο MoMA, σε έκθεση με τίτλο ‘Μοντέρνα Αρχιτεκτονική’. Ο Ρίτσαρντ Νόιτρα είναι πια επίσημος εκπρόσωπος του International Style, όπως το όρισαν οι Phillip Johnson και Russell Hitchcock, επιμελητές της παραπάνω έκθεσης.
Το διάστημα που ακολούθησε ήταν ιδιαίτερα παραγωγικό για τον Νόιτρα, καθώς σχεδίαζε κυρίως κατοικίες με τις αρχές του International Style, δώδεκα εκ των οποίων έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά μνημεία πολιτισμού (HCM). Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γίνεται σύμβουλος αρχιτέκτονας για την κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο, όσο αφορά στη κατασκευή εκπαιδευτικών και ιατρικών κτηρίων, καθώς και πρόεδρος του CIAM για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αντιπροσωπεύοντας παγκόσμια συνέδρια για τον μεταπολεμικό σχεδιασμό και την ανακατασκευή. Σε αυτό το διάστημα, ο Νόιτρα χρήζει δημοσιότητας αφού το περιοδικό Arts and Architecture από το 1938 έως και το 1960, δημοσιεύει οποιαδήποτε έργο του, ενώ το 1946, το περιοδικό Architectured’ Aujourd’ hui εκδίδει ειδικό αφιέρωμα για εκείνον. Στη συνέχεια, το 1949 έως το 1959, ο Νόιτρα συνεργάζεται με τον Robert E. Alexander, γεγονός που του επέτρεψε να ασχοληθεί με μεγαλύτερης κλίμακας, δημόσια έργα, όπως εκκλησίες, σχολεία και καταστήματα. Το 1954 δημοσιεύει το βιβλίο του, Survival Through Design, που αποτελεί το πιο σημαντικό γραπτό έργο του καθώς επεξηγεί τη φιλοσοφία του σε 47 μικρές εκθέσεις.
Το 1965 όρισε ως επίσημο συνεργάτη του, τον γιό του Dion Neutra και έτσι η εταιρία μετατρέπεται σε “RichardandDionNeutra”. Κατά τη δεκαετία του 1970, σχεδίασε 8 κατοικίες στην Ευρώπη. Πέθανε σε ηλικία 78 ετών στο Βούπερταλ, στην Γερμανία.
Ο Νόιτρα μέσω του αρχιτεκτονικού του έργου, αντιπροσωπεύει το International Style, το οποίο εκφράζεται με την εντύπωση των επίπεδων επιφανειών που περιβάλλουν τον όγκο, ‘το ανοιχτό κουτί’, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν ο Hitchcock και Johnson. Είναι ένα κίνημα που βασίζεται στην ευελιξία της ελεύθερης κάτοψης, τονισμένης μέσω της χρήσης του φέροντος οργανισμού. Ο Νόιτρα ταυτόχρονα διαφοροποιείται από τον στεγνό φονξιοναλιστικό χαρακτήρα του International Style, εισάγοντας τους προβληματισμούς του, τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και την ευαισθησία του. Συγκεκριμένα, επανεξετάζει τη σχέση του κλειστού χώρου με τον ανοιχτό, στοχεύοντας στην ενεργή αλληλεπίδραση τους αλλά και στον σωστό ηλιασμό και φωτισμό του κτιρίου. Τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα η ένταξη του κτίσματος στο τοπίο, γεγονός που φαίνεται από το πόσο διαφέρουν τα κτίρια του.
Επίσης, αφορμόμενος από την επιστήμη της Βιολογίας τονίζει την σημασία της ψυχοφυσιολογικής ευεξίας των ανθρώπων κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, θεματική που αναλύει εκτενέστατα στο βιβλίο του Survival Through Design. Κατ΄ επέκταση, ως αρχιτέκτονας ενδιαφέρεται έντονα για τις ψυχικές ανάγκες του πελάτη του, του οποίου η καθημερινή ζωή αποτελεί αντικείμενο εξέτασης και αφορμή για τον σχεδιασμό. Σε συνέντευξη του, όταν τον ρώτησαν «πώς είναι δυνατό το σπίτι να επηρεάζει την ψυχική μας υγεία», εκείνος απαντά «πώς είναι δυνατόν να μην μας επηρεάζει? Πού νομίζετε ότι ξεκινά η τρέλα?»
Μέσα από την πάροδο του χρόνου αποκαλύπτονται τα κοινά χαρακτηριστικά των έργων του, η επίλυση ελαφριών κατασκευών, η κάτοψη με λεπτά στοιχεία, το παράθυρο ταινία και οι προεξέχοντες οροφές τα οποία διαμορφώνουν την αισθητική που προκύπτει από τη δομική επίλυση του κτιρίου. Ταυτόχρονα, ως αρχιτέκτονας χαρακτηρίζεται από την κατασκευαστική ακρίβεια των κτιριολογικών του ιδεών, από τον λεπτομερή σχεδιασμό και από τη συνεχής επίβλεψη της κατασκευής. Αρνητική κριτική έχει ασκηθεί ως προς την αδυναμία προσαρμογής του στην μεγάλη κλίμακα, καθώς τα κτίρια αυτού του χαρακτήρα, έφεραν στοιχεία της μικρότερης κλίμακας που είχε συνηθίζει να δουλεύει. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η ζωγραφική ικανότητα του Νόιτρα, η οποία δεν αποτυπώνεται τόσο στα αρχιτεκτονικά σκίτσα του, όσο σε σκίτσα του τοπίου, μονοκονδυλιές προσωπογραφιών και ακριβής απόδοση μορφών ζώων.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΕΡΓΑ
- Lovell House, Λος Άντζελες, Καλιφόρνια, 1927-1929
Το Lovell House ή αλλιώς Lovell Health House είναι κτίριο σταθμός για τον Νόιτρα, καθώς αποτελεί ταυτόχρονα χαρακτηριστικό κτίριο του International Style, όπως χαρακτηρίστηκε αργότερα αλλά και την πρώτη εξ’ ολοκλήρου μεταλλική κατασκευή που προορίζεται για κατοικία στην Αμερική. Βρίσκεται στο Λος Άντζελες και κατασκευάστηκε για τον φυσικοθεραπευτή Philip Lovell και τη γυναίκα του, οι οποίοι όντας λάτρεις της μοντέρνας αρχιτεκτονικής είχαν αναθέσει στον Schindler τα προηγούμενα σπίτια τους. Στο πρόσωπο του Νόιτρα είδαν τους προβληματισμούς τους για την ευεξία των κατοικιών και την υγιεινή να καρποφορούν, καθώς και την ολοκληρωμένη και ακριβή μελέτη μιας πολυώροφης μονοκατοικίας και τους εξωτερικού της περιβάλλοντος.
Το κτίριο χαρακτηρίζεται από μια ισορροπημένη ασυμμετρία οριζόντιων στοιχείων, όπου κανένα μεμονωμένο στοιχείο δεν καθορίζει την σύνθεση, αλλά επικρατεί μια μεθοδική περιπλοκότητα και αντιθέσεις. Η είσοδος πραγματοποιείται από το ψηλότερο επίπεδο, ενώ η σκάλα λειτουργεί ως σημείο αναφοράς στο σπίτι που υπάρχει εκτός των άλλων και πέτρινο τζάκι. Στο εξωτερικό περιβάλλον, επικρατούν καμπύλοι αναλημματικοί τοίχοι από μπετόν, αμφιθέατρο και προσεγμένη φύτευση.
- Corona Avenue School, Λος Άντζελες, Καλιφόρνια, 1935
Η σχολική αρχιτεκτονική ενδιέφερε τον Νόιτρα περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο είδος δημόσιας αρχιτεκτονικής. Οι σκέψεις του για την εκπαίδευση στο project του Rush City Reformed, τον οδήγησαν στην χωρική επίλυση του σχολείου ως ισόγειο όγκο, όπου οι τάξεις άνοιγαν από τη μια στον διάδρομο και από την άλλη πλευρά, σε αυλή ειδικά διαμορφωμένη για την τάξη. Αυτή η χωρική δομή απέδιδε καλύτερο φωτισμό σε κάθε τάξη και έδινε έμφαση στις εξωτερικές δραστηριότητες του σχολείου. Το σχολείο προοριζόταν για 100 μαθητές της βαθμίδας του δημοτικού και η αντισεισμική κατασκευή του ήταν από ξύλο, με μεταλλικούς διαγώνιους συνδέσμους και μεταλλικά κουφώματα, όλα σχεδιασμένα από τον ίδιο. Οι εφημερίδες έγραψαν πως το σχολείο αυτό διέφερε από το συνηθισμένο σχολικό κτίριο, όπως ‘διαφέρει ένα αυτοκίνητο του 1936 από το πρώτο αυτοκίνητο με μηχανή’.
- Kaufmann House, Palm Spingrs, Καλιφόρνια, 1946
Αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα και ακριβά έργα του Νόιτρα, το οποίο αναπτυσσόταν σε 3000 τετραγωνικά μέτρα στην έρημο και κόστισε 300.000$ στον πελάτη που λίγα χρόνια νωρίτερα, είχε ζητήσει από τον Frank Lloyd Wright να σχεδιάσει το Falling Water. Η αίσθηση της ελαφρότητας και της ανοιχτής δομής που οφείλεται τόσο στην κάτοψη, όσο και στην εκτεταμένη χρήση τζαμιού δημιουργεί μια αντίφαση στο κατά τα άλλα ογκώδες, πέτρινο σπίτι. Σε αυτήν ακριβώς την αντίθεση βασίζεται και η σύνθεση της κατοικίας αυτής, όπου αναπτύσσεται σε δυο κατακόρυφους άξονες, έχοντας στο σημείο τομής τους, ένα διώροφο ημιυπαίθριο χώρο, ο οποίος επιτυγχάνει τον απαραίτητο κλιματολογικό έλεγχο, τον εν λόγω gloriette. Αποκαλυπτικός είναι ο τρόπος που ο Νόιτρα εκφέρει την αρχιτεκτονική του άποψη, σχεδιάζοντας ένα man made pavilion, το οποίο, ενώ αφορμάται από το τοπίο δεν μοιάζει να έχει μεγαλώσει οργανικά από την έρημο, όπως με ίσως ανάλογο τρόπο σχεδίασε ο FLW στο Falling Water.