Πρόσφυγες από τη Σμύρνη καταλήγουν να ζουν στο παλιό αδικοχαμένο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών: κάθε οικογένεια κι ένα θεωρείο. Μια αληθινή ιστορία που γονιμοποίησε τη φαντασία της Αγγελικής Δαρλάση, αγαπήθηκε από το Εθνικό Θέατρο και ανατέθηκε στη Σοφία Μαραθάκη, σκηνοθέτιδα με ευαισθησία και πρωτότυπη ματιά.
Από τη μεγάλη καλλιτεχνική αλλά και εμπορική επιτυχία «Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φρατζόλα ψωμί» και την Ομάδα ΑΤΟΝΑλ μέχρι «Το αγόρι στο θεωρείο» και την παιδική σκηνή του Εθνικού, η Σοφία Μαραθάκη έχει διανύσει μια γόνιμη και πρωτότυπη καλλιτεχνική πορεία. Γνωρίστε τη σκέψη και τους προβληματισμούς μιας από τις πιο συναρπαστικές θεατρικές δημιουργούς της γενιάς της.
● Ομολογώ πως εντυπωσιάστηκα πολύ όταν διάβασα για «Το αγόρι στο θεωρείο». Μίλησέ μου γι' αυτό.
Βασίζεται στο ομώνυμο βραβευμένο βιβλίο για εφήβους της Αγγελικής Δαρλάση. Διαχειρίζεται το θέμα της προσφυγιάς με αφορμή τη Μικρασιατική Καταστροφή. Παρακολουθούμε τη ζωή προσφύγων, ιδιαιτέρως παιδιών, που βρίσκουν καταφύγιο στο παλιό Δημοτικό Θέατρο Αθηνών. Είναι ένα πολύ αξιόλογο λογοτεχνικό κείμενο. Χωρίς να είναι εύπεπτο, ρέει η γραφή της.
Η αφήγηση αλλάζει από πρώτο σε τρίτο πρόσωπο με πολύ ενδιαφέροντα και υπαινικτικό τρόπο σε σχέση με το ποιος αφηγείται τι, από πού το βλέπει. Το πολύ συγκινητικό στο κείμενο είναι ότι ξεκινάει από το ειδικό, το συγκεκριμένο, και γίνεται οικουμενικό.
Ενώ μιλάει για μια δική μας εθνική καταστροφή που σηματοδότησε την εθνική μας ταυτότητα μέσα στον εικοστό αιώνα, είναι πανανθρώπινο. Εχει να κάνει με τον πρόσφυγα χθες, σήμερα και αύριο και τον αποκαθιστά στα μάτια μας.
Η σύγχρονη Ελλάδα έχει ένα κομμάτι αρκετά σκοτεινό, συντηρητικό, φοβικό απέναντι στον πρόσφυγα. Το κείμενο τον τοποθετεί στη σωστή του θέση: είναι ένας άνθρωπος από οποιαδήποτε κοινωνική τάξη, που μέσα στην ιστορική συγκυρία μπορεί να βρεθεί εκπατρισμένος, ορφανός, ζητιάνος στην Ομόνοια με τα καλά του ρούχα. Αυτό είναι απαραίτητο να λέγεται και να ξαναλέγεται.
● Το έργο το διάλεξες ή σε διάλεξε;
Με διάλεξε. Η πρόταση ήρθε από την καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Θεάτρου Ερι Κύργια και την υπεύθυνη του Μικρού Eθνικού Σοφία Βγενοπούλου.
Βεβαίως υπάρχει ανάμεσα σε μένα και στην Αγγελική Δαρλάση συνάφεια καλλιτεχνική, κατά καιρούς όλο και συζητάγαμε να κάνουμε κάτι μαζί. Πέρα από μια φορά που μου ανέθεσε ο Στάθης Λιβαθηνός να κάνω την «Αρκούδα» στο Λεωφορείο του Εθνικού, δεν έχω ξανακάνει κάτι με δημόσια ανάθεση.
● Πώς επιβιώνει ένας καλλιτέχνης στην Ελλάδα από τη στιγμή που οι αναθέσεις σπανίζουν και οι επιχορηγήσεις επί πολύ καιρό ήταν ανύπαρκτες; Τι κάνει για να υπάρξει;
Συνεχώς φλερτάρει με τον φόβο της ανυπαρξίας. Γι' αυτό και υπάρχει ένα συνεχές στρες στον καλλιτέχνη που δεν έχει δικό του χώρο, που είναι άστεγος, που δεν έχει οικονομική ανεξαρτησία ή πολύ μεγάλο χορηγό. Αυτό είναι ζήτημα πολιτικής απέναντι στην τέχνη.
Στην Ελλάδα η τέχνη είναι πραγματικά παρακατιανή. Στο συλλογικό ασυνείδητο είναι κάτι που έπρεπε να παρέχεται δωρεάν. Εναν οδοντίατρο που σου κάνει σφραγίσματα τον πληρώνεις. Ο ίδιος θα σου πει: «Αχ, θα μου βρεις δυο προσκλήσεις για την παράστασή σου;». Υπάρχει η αίσθηση ότι σε εμάς τους καλλιτέχνες πέφτει μάννα εξ ουρανού, χρήματα, και μπορούμε να καλούμε τον κόσμο στο θέατρο δωρεάν. Οι αναθέσεις είναι λίγες γιατί είναι λίγοι οι οργανισμοί και οι φορείς που μπορούν να αναθέσουν και έχουν να διαχειριστούν πάρα πολύ μικρά ποσά.
Ακόμα και οι μεγάλες παραγωγές στην Ελλάδα είναι πολύ φτηνές για ένα μέσο κρατικό θέατρο της κεντρικής Ευρώπης. Δεν υπάρχει σύγκριση. Το θεατρόφιλο κοινό δεν είναι μεγάλο αριθμητικά. Δεν ξέρω πώς θα βρεθεί λύση. Εμένα μου έγινε μια ανάθεση, δεν ξέρω πότε θα μου ξαναγίνει. Ευτυχώς που υπάρχουν και επιχορηγήσεις και μπορώ και κάνω δουλειές. Αλλά τα λεφτά των επιχορηγήσεων δεν φτάνουν ποτέ, πρέπει να έχεις χρήματα στην άκρη ή να κάνεις τρομερή εμπορική επιτυχία! Είναι θολό τοπίο.
Παρ' όλα αυτά θέλω να σταθώ στο ότι φέτος το Εθνικό Θέατρο έκανε μια κίνηση συμβολική, αλλά και επί της ουσίας: έδωσε χώρο σε γυναίκες σκηνοθέτιδες να βγουν μπροστά. Είμαστε ισάριθμες γυναίκες και άντρες και θεωρώ ότι αυτό -κι ας ακούγεται σαν ποσόστωση- είναι ενθαρρυντικό.
Πρέπει να πάμε προς τα εκεί. Δεν το λέω μόνο επειδή είμαι γυναίκα. Το θηλυκό στοιχείο είναι απαραίτητο πλέον σε μια εποχή που καταρρέουμε ως πλανήτης, ως είδος. Βλέπεις τη Νέα Ζηλανδία, βλέπεις χώρες όπου οι γυναίκες έχουν εξουσία: κάτι γίνεται καλύτερα. Οχι μόνο επειδή είναι γυναίκες, αλλά επειδή δεν έχουν απαρνηθεί το ότι είναι γυναίκες. Γιατί μπορεί να είσαι άντρας και να είσαι φεμινιστής ή να είσαι γυναίκα και να υπερασπίζεσαι την πατριαρχία. Υπάρχει ένας εμπεδωμένος σεξισμός που μπορεί να τον έχουμε όλοι και όλες συνειδητά ή ασυνείδητα. Δεν είναι το φύλο με το οποίο γεννηθήκαμε το ζήτημα.
● Στο θέατρο πώς βρέθηκες;
Από μικρή έβλεπα πολύ θέατρο. Στην εφηβεία είχα καταλυτική σχέση με όλες αυτές τις βλακείες που μας γεμίζουν το κεφάλι: τη λογοτεχνία, την ποίηση, τη ζωγραφική, το θέατρο. Επειδή είχα εσωτερικά ταραγμένη εφηβεία, το θέατρο με έσωσε. Με έκανε να αποδέχομαι τα συναισθήματά μου, να γνωρίσω τις διαφορετικές πλευρές μου και πολύ αργότερα, να αρχίσω να τις αποδέχομαι.
Το θέατρο το έχω εγκαταλείψει και με έχει εγκαταλείψει, το έχω ξαναβρεί και με έχει ξαναβρεί. Η αρχική μου επιλογή είχε να κάνει με παράφορο έρωτα. Αφού έπεσα από τον παράδεισο του θεάτρου ως έκπτωτη Εύα και Αδάμ, κάποια χρόνια έμεινα μακριά. Ενιωσα ίσως και απέχθεια για τον χώρο, για τους ανθρώπους μάλλον. Κάποια στιγμή επανήλθα πιο συνειδητά, με επαφή με την πραγματικότητα. Πάντα βέβαια επιδιώκοντας το όνειρο μέσα από το θέατρο. Αλλά έχω αποδεχτεί ότι έχει και μια πολύ υλική υπόσταση - πριν δεν μπορούσα.
● Συνέβη κάτι που σε απομάκρυνε από τον χώρο;
Ηταν ένας συνδυασμός συγκυριών. Εκανα σπουδές στο Λονδίνο για πέντε χρόνια. Είχα αποκομίσει μια πολύ θετική εμπειρία. Επιστρέφοντας εδώ, ήρθα αντιμέτωπη με την ελληνική πραγματικότητα σε ηλικία πιο ώριμη από τότε που είχα φύγει.
Ηταν η πρώτη φορά που βίωσα τον σεξισμό και την πατριαρχία σε αυτόν τον βαθμό. Αυτό όμως που με σόκαρε και με έδιωξε ήταν η αίσθηση ότι υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι έχουν εξουσία -σκηνοθέτες, πρωταγωνιστές, οτιδήποτε- και γύρω τους σχηματίζεται μια αυλή με αυλοκόλακες.
● Σου έχει συμβεί να βιώσεις μεγάλη επιτυχία με το «Ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φρατζόλα ψωμί», αλλά να κάνεις και δουλειές που να διαφύγουν την προσοχή. Πώς το βιώνει κανείς αυτό;
Την πρώτη φορά που σου συμβαίνει να μιλάνε όλοι για τη δουλειά σου είναι κάτι πάρα πολύ ευχάριστο. Βρίσκεσαι σε μια σφαίρα ευδαιμονίας. Είχα μεγάλη ευγνωμοσύνη προς τους συνεργάτες μου. Εχεις την ανάγκη να το επαναλάβεις γιατί νιώθεις ότι έχεις αγαπηθεί γι’ αυτό που έχεις κάνει. Αλλά αυτό που βγαίνει προς τα έξω είναι αποτέλεσμα αγαπητικής σχέσης ανάμεσα στους συνεργάτες. Αυτό το στάδιο είναι λίγο πριν από την ενηλικίωση. Εμπεριέχει έναν ρομαντισμό.
Θα ήθελα πολύ να ξανασυμβεί, όμως μπαίνοντας στην αρένα του επαγγέλματος, δεν είναι εύκολο. Μπορεί και να επαναλαμβάνεται - και ο «Γενικός Γραμματέας» είχε πάει πολύ καλά. Από την άλλη, σε δουλειές που πέρασαν αδιάφορες ή θεωρήθηκαν αποτυχημένες, πιο πολύ βίωσα το ερώτημα: τι δεν λειτούργησε ανάμεσα σε μένα και στους συνεργάτες μου -ή σε μένα μόνο- και δεν μπόρεσα να τους κατευθύνω προς τα εκεί που ήθελε το υλικό;
Είναι περίεργο το πόσο εύκολα οι άνθρωποι σε αγκαλιάζουν και πόσο εύκολα σου γυρνούν την πλάτη. Ολοι όσοι δεν είμαστε απόλυτα στο απυρόβλητο καλούμαστε να το διαχειριστούμε και να ζήσουμε με αυτό και να συνεχίσουμε να δουλεύουμε.
Μου κάνει φοβερή εντύπωση ότι στο εξωτερικό η πορεία ενός καλλιτέχνη εμπεριέχει όλες τις στιγμές χωρίς να υπάρχει αυτή η τεράστια ψαλίδα στην εκδήλωση της αποδοχής ή της αποδοκιμασίας. Υπάρχει πιο δημιουργικός διάλογος. Κάθε δουλειά, επιτυχημένη ή αποτυχημένη, οδηγεί σε μια επόμενη δουλειά. Εδώ δημιουργείται η αίσθηση ότι παίζεται το κεφάλι μου, ότι δεν θα ξαναβρώ δουλειά ποτέ.
● Είναι μία σχετικώς μικρή αγορά με πάρα πολλά μέσα τα οποία χρειάζονται καθημερινή τροφή. Ετσι δημιουργούν ονόματα, ιδιοφυΐες και αστέρια. Μετά φυσικά τους κατακρημνίζουν, για να βρουν τους επόμενους.
Σίγουρα. Ολο το σύστημα πληροφόρησης είναι μια κρεατομηχανή. Σίγουρα όσους δημιουργούμε, ή προσπαθούμε να δημιουργήσουμε, μας βλέπουν σαν προϊόντα. Δεν ξέρω πού θα οδηγήσει αυτό. Είναι εντελώς ανισόρροπο. Επίσης θα έπρεπε να έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε διαλείμματα χωρίς να μας ξεχνάνε.
Θα έπρεπε να υπάρχει ένα μίνιμουμ επίδομα για όλους τους καλλιτέχνες με αποδεδειγμένη πορεία, για να μην πεθαίνουν στην ψάθα. Με τα χρόνια όλοι οι καλλιτέχνες βιώνουν αποτυχία - είτε καλλιτεχνική, είτε ότι δεν έχουν να φάνε. Από μία ηλικία και μετά, αυτό είναι πολύ κουραστικό.
Είμαστε πάρα πολλοί πια που κάνουμε αυτές τις δουλειές, που διεκδικούμε χώρο. Ακόμη και ο σούπερ επιτυχημένος να είσαι, που έχουν πέσει όλα τα φώτα πάνω σου, αποκλείεται να μην περάσεις χρόνο στα αζήτητα, χωρίς χρήματα, να μην μπορείς να πληρώσεις τον καφέ σου. Εγώ είχα την τύχη και έκανα και την επιλογή να κάνω οικογένεια, έχω ένα μικρό παιδί. Αυτό επίσης αλλάζει τα πράγματα - δεν θα έπρεπε. Είσαι καλλιτέχνης και είσαι κι επαγγελματίας. Πρέπει να εργαστείς.
● Μου κάνει εντύπωση πόσο διαφορετικές είναι οι επιλογές σου σε κείμενα, εποχές, τάσεις. Πώς τις κάνεις; Τι σε προκαλεί σε ένα έργο για να το ανεβάσεις;
Τις κάνω σχεδόν παρορμητικά. Υπάρχουν κείμενα που είναι εμμονές χρόνων. Ή θέματα που με απασχολούν πολύ. Πολλές φορές, η ενασχόλησή μου με κάποιο ζήτημα βρίσκει μια επιτυχημένη φόρμα σε ένα κείμενο. Αλλες φορές δεν τα καταφέρνει. Αυτό έχει να κάνει με το ότι στην Ελλάδα, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, είμαστε λίγο-πολύ στα σπάργανα στη δημιουργική σύνθεση, στο να δημιουργούμε παραστάσεις που δεν βασίζονται σε θεατρικά έργα.
Πολύ λίγοι έχουμε καταφέρει να το κάνουμε πετυχημένα. Θα ήθελα να συνεχίσουμε να προσπαθούμε, δημιουργώντας έναν χώρο πιο ελεύθερο στη δραματουργία. Θυμάμαι μια δουλειά μου η οποία εδώ δέχτηκε μόνο αρνητικές κριτικές και στο εξωτερικό που έτυχε να παίξουμε έλαβε διθυραμβικές κριτικές. Είχε μάλιστα πρόσκληση να πάει και αλλού, αλλά τελικά δεν πήγαμε λόγω κορονοϊού. Δεν λέω ότι είναι καλή ή κακή δουλειά. Απλά θεωρώ ότι το θέμα της πρόσληψης είναι διαφορετικό σε κάθε χωροχρόνο.
● Τα μελλοντικά σου σχέδια έχουν να κάνουν με τέτοιου είδους σύνθεση;
Υπάρχει ένα θεατρικό έργο στα πλάνα μου -δεν θα πω ποιο- το οποίο μιλάει για την καταστροφή του ανθρώπινου είδους. Αλλά με μαύρο χιούμορ. Εχει ανέβει δύο φορές στην Ελλάδα. Αξίζει να το ξαναδούμε. Υπάρχει σκέψη για κάτι άλλο, διασκευή από λογοτεχνία. Αλλά δεν είμαι σίγουρη αν θα γίνει, για λόγους χρόνου. Ολα πήγαν πολύ πίσω με όλο αυτό που συνέβη. Νομίζω ότι δεν μπορώ να κρατήσω πολλά καρπούζια κάτω από μια μασχάλη.
● Διαχρονικά υπάρχουν έργα τα οποία έχεις στο μυαλό σου πως θα ήθελες να τα κάνεις;
Ναι, αλλά δεν θέλω να τα πω! Είναι λίγο μπανάλ. Τα θέλουν όλοι οι σκηνοθέτες.
● Τον Αμλετ!
Οχι απαραίτητα. Μου αρέσουν πάρα πολύ οι κωμωδίες του Σέξπιρ. Δεν ξέρω αν θα μου δοθεί ποτέ η ευκαιρία να τις κάνω. Μ’ αρέσει πολύ ο Γκόγκολ. Κλασικά κείμενα. Δεν μιλάω για τον Τσέχοφ, όλοι θέλουν να το κάνουν, κι ας μην έρθει ούτε ένας θεατής.
*Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής
📌 «Το αγόρι στο θεωρείο» της Αγγελικής Δαρλάση παίζεται στο Μικρό Εθνικό, στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου (Κτίριο Τσίλλερ).
Σκηνοθεσία: Σοφία Μαραθάκη Διασκευή: Ανδρη Θεοδότου Σκηνικά-κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης Μουσική: Βασίλης Τζαβάρας Κίνηση: Βρισηίδα Σολωμού Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης. Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου Βοηθός σκηνοθέτιδος: Γιώργος Λόξας
Παίζουν (αλφαβητικά): Ελένη Βλάχου, Νάντια Κατσούρα, Στάθης Κόικας, Σοφία Μαραθάκη, Μιχαήλ Μελίσσης, Βασίλης Μηλιώνης, Αθηνά Μουστάκα, Δανάη Σαριδάκη, Θάλεια Σταματέλου, Ρούλα Τσέρνου, Γιώργος Σύρμας, Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη
Μουσικοί επί σκηνής: Βασίλης Τζαβάρας, Μανώλης Χριστοδούλου.
Πληροφορίες- εισιτήρια: Το αγόρι στο θεωρείο - Αγγελικής Δαρλάση - Κτίριο Τσίλλερ - Κεντρική Σκηνή - Εθνικό Θέατρο (n-t.gr)
πηγη: https://www.efsyn.gr