Ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας, Ρωμαίος στωικός φιλόσοφος, ρήτορας και δραματικός ποιητής, γεννήθηκε στην Κόρδοβα της σημερινής Ισπανίας γύρω στο 4 π.Χ. και αυτοκτόνησε ανοίγοντας τις φλέβες του το 65 μ.Χ. μετά από διαταγή του Νέρωνα, του οποίου υπήρξε παιδαγωγός! Η διαπιστωμένη γέννησή του στην Ιβηρική χερσόνησο αλλά και οι στοχασμοί του, πολύ κοντά στον καθημερινό, μεσογειακό άνθρωπο, έχουν κάνει τους σύγχρονους Ισπανούς να τον θεωρούν σαν πνευματικό τους πρόγονο και τωρινό συνοδοιπόρο. Για όλα τα πιο πάνω και για τη διαχρονική σχέση του Σενέκα με την ισπανική κουλτούρα γράφει ένας από τους πιο ενδιαφέροντες Ισπανούς διανοούμενους του 19ου αιώνα, ο Angel Ganivet, επαγγελματίας διπλωμάτης, που πέθανε πολύ νέος αλλά άφησε πίσω του δύο σπουδαία βιβλία, το «Ισπανικό ιδεολόγιο» και το «Μέλλον της Ισπανίας», τα οποία έχουν γίνει σήμερα κάτι σαν ακρογωνιαίος λίθος της ισπανικής ταυτότητας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, μάλιστα, και για τη δική μας χώρα, που δεν διαθέτει ανάλογο καταστατικό κείμενο, επειδή αναφέρονται διεξοδικά στο Ανατολικό Ζήτημα, προβλέποντας διορατικά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ανάδυση από τα ερείπιά της μιας πολύ ισχυρής και ακραία εθνικιστικής, επικεντρωμένης στον ασιατικό πυρήνα της, επιθετικής Τουρκίας. Αυτά, το «σωτήριον έτος» 1898. Εδώ σταματώ τη μακριά παρέκβασή μου και επιστρέφω στο κύριο θέμα, τον Σενέκα και τον «Θυέστη» του.
Θαυμαστής και μιμητής του Ευριπίδη ο Σενέκας, έγραψε τραγωδίες με ελληνικά πάντοτε θέματα, που ξεχωρίζουν ποιοτικά από τις λοιπές θεατρικές δράσεις του καιρού του, ανάμεσα στις οποίες οι σωζόμενες, ακέραιες ή αποσπασματικά, «Ηρακλής μαινόμενος», «Μήδεια», «Τρωάδες», «Φαίδρα» «Αγαμέμνων», «Οιδίπους», «Ηρακλής της Οίτης», «Φοίνισσες», και ο «Θυέστης» που μας απασχολεί σήμερα. Θα έλεγα συνοπτικά ότι οι Έλληνες τραγικοί ποιητές «λένε» με τις αγγελικές ρήσεις των δραμάτων τους όχι όσα δεν μπορούν, αλλά όσα δεν θέλουν να δείξουν ζωντανά στη σκηνή. Πιστεύοντας, σωστά, ότι ο λόγος «ανοίγει» την εσωτερική όραση των θεατών, που έτσι «βλέπει» πολύ περισσότερα από τη «φυσική» όρασή τους. Αντίθετα με τους Ρωμαίους, που αρέσκονται να παρουσιάζουν ζωντανά στη σκηνή όλα όσα η «ασωτεία του βλέμματος» μπορεί να περιλάβει, και όσα δεν μπορεί. Ένας πολιτισμός του θεάματος, με κύριο εκπρόσωπό του τον Σενέκα, το ακραίο των θεμάτων του οποίου και η τραχύτητα με την οποία τα ενδύει θα μπορούσαν να μας παρασύρουν να τον θεωρήσουμε άμεσο πρόδρομο του σύγχρονου «Θεάτρου της σκληρότητας». Αν, βεβαίως, δεν είχαν μεσολαβήσει τα πρώιμα «Ρωμαϊκά» έργα του Σαίξπηρ, όπως ο ανελέητα ωμός «Τίτος Ανδρόνικος», τα αιματοβαμμένα δράματα του Τζον Φορντ (βλ. το «Κρίμα που είναι πόρνη») και τα ομόλογα έργα της ιακωβίνικης περιόδου. Επίσης, το σύνολο των έργων του ισπανικού «χρυσού αιώνα», με πρώτο τον ριζιμιό «Απατεώνα της Σεβίλλης» του Πέντρο Καλντερόν. Έργα που τα είχε σημαδέψει η δραματουργία του Σενέκα και που με τη σειρά τους σημάδεψαν το νεότερο ευρωπαϊκό θέατρο. Όπως τα δράματα του Ίψεν, του Στρίντμπεργκ, του Τσέχοφ και μιας χούφτας αυθεντικών δημιουργών, που τα χωρίζει από τη βαρβαρότητα και τα σώζει η ποίησή τους. Ευτυχώς, το θέατρο του Σενέκα διαθέτει μια σωτήρια ποίηση, με τον ιδιαίτερο, βέβαια, δικό του τρόπο, των ακραίων, απεγνωσμένων διαβημάτων.
Από το σημείωμα στο έντυπο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών για το έργο ας μου επιτραπεί να μεταφέρω ένα απόσπασμα χαρακτηριστικό: «Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου φέρνει στο Φεστιβάλ και σκηνοθετεί ένα από τα σκοτεινότερα έργα εκδίκησης και άμετρου πάθους, με εικονοποιία εφάμιλλη ταινιών τρόμου, τον “Θυέστη” του Σενέκα. Σε αυτήν την πλήρως σωζόμενη τραγωδία που δεν έχει ποτέ παρασταθεί στην ελληνική σκηνή δραματοποιούνται τα αποκαλούμενα “Θυέστεια Δείπνα”, η τρομακτική πράξη του Ατρέα να σκοτώσει, να μαγειρέψει και να σερβίρει σε δείπνο στον αδελφό του τα ίδια τα παιδιά του. (...) Εμπνευσμένη στη φόρμα της από την εκτενή αγγελική ρήση που ιστορεί τη μακάβρια τελετουργία του δείπνου, η σκηνοθεσία προσεγγίζει το έργο σαν ένα ορατόριο τρόμου. Η πρωτότυπη ηλεκτρονική μουσική και ο ηχητικός σχεδιασμός της παράστασης αποτελούν δομικά στοιχεία αυτού του οπτικοακουστικού εφιάλτη».
Να προσθέσω από τη δική μου πλευρά ότι όλα τα πιο πάνω δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν στη σκηνή χωρίς την άμεση συμβολή του ανθρώπινου παράγοντα, με πρώτους τους ηθοποιούς που «έδωσαν ρέστα», κυριολεκτικά, για να υπηρετήσουν με αυταπάρνηση το έργο και την ανατρεπτική σκηνοθετική ματιά του Θάνου Παπακωνσταντίνου, η οποία «φωτίζεται» με τη σειρά της, αναποδοτικά, από τις ερμηνείες. Ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης γίνεται ένας σκοτεινός δαίμων, σαν να ξεπήδησε ο ψυχρός φονιάς Ατρέας από τα τάρταρα. Ο Αντώνης Μυριαγκός δίνει έναν Θυέστη δίψυχο, άβουλο, «χλιαρό» με την ευαγγελική έννοια του όρου. Ο Τάσος Δήμας, άκρως εντυπωσιακός και ουσιαστικός ως φάντασμα-κεφαλή του Ταντάλου, καταδικασμένου σε αιώνια πείνα-δίψα. Η Μαριάννα Δημητρίου, μια συναρπαστική τελεστική Ερινύα-αγγελιαφόρος. Ο χορός, με τους ισάξιους Γιώργο Δικαίο, Μιχάλη Πανάδη, Φώτη Στρατηγό, αριστεύει. Η μετάφραση της Κατερίνας Τσόκα είναι ερωτευμένη με τις λέξεις. Τα σκηνικά-κοστούμια της Νίκης Ψυχογιού και οι πένθιμοι φωτισμοί της Χριστίνας Θανάσουλα συμβάλλουν στη δημιουργία της οικείας ατμόσφαιρας. Η ωραία πρωτότυπη μουσική του Άντη Σκορδή αντικαθρεφτίζει το ζοφώδες κλίμα. Η κίνηση της Νάντης Γώγουλου αντιπροσωπεύει το ευεργετικό alter ego της σκηνοθεσίας.
πηγη: https://www.avgi.gr