Λίγοι σκηνοθέτες έχουν τόσο βαθιά ενασχόληση με τη σύγχρονη ελληνική δραματουργία όσο ο Γιάννης Σκουρλέτης. Από την ίδρυση της bijoux de Kant μέχρι σήμερα, με ελάχιστες παρεκκλίσεις, το ελληνικό θέατρο τον έχει απασχολήσει σχεδόν αποκλειστικά. Δεν είναι η πρώτη φορά που καταπιάνεται με κείμενο του Δημήτρη Δημητριάδη, ίσως του κορυφαίου εν ζωή Ελληνα δραματουργού.
Το νέο του έργο «Η αλήθεια είναι» μοιάζει να αγγίζει χαίνουσες πληγές της πραγματικότητας που ζούμε. Συναντηθήκαμε με τον Γιάννη Σκουρλέτη στο hood, καταφύγιο, χώρο προβών και σεμιναρίων της bijoux de Kant στο κέντρο της Αθήνας, για μια εκ βαθέων συζήτηση α λα παλαιά: πρόσωπο με πρόσωπο, χωρίς zoom και ανταλλαγή ερωταποκρίσεων μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
● Τι καινούργιο φέρνει το «Η αλήθεια είναι»;
Από πολλές πλευρές αυτή η παράσταση είναι για μένα ένα τοπίο άγνωστο. Προσπαθώ να καταλάβω τι συμβαίνει, μέσα μου, έξω μου, με όλα αυτά που έχουν συμβεί. Είναι ένα έργο που γράφεται για το τώρα. Αρα το αντιλαμβάνομαι ως επείγον. Με ενδιαφέρει πάντα η ενασχόληση με την ελληνική δραματουργία και μάλιστα για τα έργα που γράφονται αυτή τη στιγμή. Αυτό έχει ένα ειδικό βάρος. Μου επιτείνει τη διάθεση να καταλάβω τι συμβαίνει, θέτει το ερώτημα στο πιάτο.
● Ο Δημητριάδης συνηθίζει να βλέπει το τι συμβαίνει με πολύ ειδική ματιά.
Επειδή αυτά τα έργα μοιραία είναι ανοιχτής δραματουργίας, ένας συγγραφέας έχει κάποια πράγματα στο μυαλό του, ένας σκηνοθέτης κάποια άλλα. Εκεί γίνεται μια σύγχυση. Μόνο για μένα μπορώ να μιλήσω, για τον τρόπο που εγώ αντιμετωπίζω το έργο. Ο συγγραφέας είναι μια άλλη ιστορία. Θέλω να είναι σαφές: όπως κάνω κάθε φορά, πάω να ακουμπήσω τις δικές μου ανησυχίες, τα δικά μου ερωτήματα, τις δικές μου αγωνίες.
Οι ηθοποιοί της παράστασης «Η Αλήθεια είναι»
©Evita Skourleti● Ποια είναι λοιπόν η αλήθεια;
Στο έργο, η αλήθεια είναι ότι οι γονείς σκοτώνουν το παιδί τους.
-Ω Θεέ μου…
Η αλήθεια είναι ότι ένα βασικό σχήμα στο οποίο θεμελιώνεται και οικοδομείται ο κεντρικός κωμικοτραγικός άξονας του έργου, είναι η αντιστροφή των παραδοσιακών ρόλων των φύλων όπως τους ορίζει το φαλλοκρατικό σύστημα. Η ψυχική θέση των ανδρικών ρόλων είναι γυναικεία και των γυναικών ανδρική. Αυτή η θεμελιώδης αντιστροφή παράγει από μόνη της, με τη λανθάνουσα και ανομολόγητη παρουσία της, έναν διαρκή σαρκασμό προς τα πρόσωπα του έργου, από τον οποίο δεν γλιτώνει κανείς.
Η αντιστροφή κάνει το έργο να λειτουργεί ως παραμορφωτικός καθρέφτης της σημερινής εποχής και της lifestyle παραδοξολογίας που διατείνεται ότι οι άντρες είναι οι νέες γυναίκες. Σήμερα που η γυναίκα κατακτά τη θέση του άντρα, την κατακτά ως αν ήταν άντρας, όχι ως γυναίκα, οπότε από ψυχαναλυτικής πλευράς το ερώτημα του τι είναι γυναίκα παραμένει πάντα αναπάντητο και οριοθετημένο από μια αοριστία: ότι γυναίκα είναι κάθε μη άντρας.
Η αλήθεια είναι ότι οι γονείς του έργου παλεύουν να διατηρήσουν το γόητρό τους, και αυτό δεν είναι κάτι υπαρκτό, ξεκαθαρισμένο μέσα στον μικρόκοσμο του καθενός: συνδέεται κυρίως με την ιδανική εικόνα που φαντασιώνονται για τον εαυτό τους. Αυτό που τους διακατέχει είναι η ματαίωση της αυταπάτης τους, του ζωτικού τους ψεύδους. Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν φαίνεται να αγαπά τον άλλον. Ζούμε σε έναν τόπο όπου η αγάπη είναι απούσα.
Η αλήθεια είναι, όπως λέει ο Δημητριάδης, ότι αυτοί οι άνθρωποι ήρθαν στη ζωή για να υποστούν τη χειρότερη εκδοχή της. Οτι ζουν σε ένα τοπίο φρικτής και διαρκούς υπενθύμισης της τρομακτικής κενότητάς τους. Το σπίτι που κατοικούν είναι τρομερά ανοίκειο, επειδή είναι ο τόπος της δικής τους συναίσθησης του να είναι μαζί, τη στιγμή που το βαθύτερο πρόβλημά τους είναι ακριβώς το να είναι μαζί. Ως εκ τούτου αποδέχονται την ήττα τους και γίνονται δολοφόνοι. Η αλήθεια είναι ότι ζουν σε ένα εφιαλτικό περιβάλλον, μια δυστοπία, ένα κενό. Δεν έχουν καμία διαμορφωμένη επιθυμία, η ανυπαρξία επιθυμίας τούς οδηγεί στο αναπόφευκτο του εγκλήματος. Ερχονται αντιμέτωποι με μια ζοφερή αλήθεια, την οποία πίστευαν ότι θα συγκάλυπταν για πάντα με το να προσποιούνται ότι δεν υφίσταται, και αυτή είναι πως δεν ένιωσαν ποτέ την ανάγκη να αγγίξουν ένα πρόσωπο: το πρόσωπο του παιδιού τους. Αυτό είναι το έργο κι αυτή είναι η αλήθεια μας.
● Το ανησυχητικό στις δυστοπίες του Δημητριάδη είναι ότι συνήθως αποδεικνύονται προφητικές.
Βέβαια. Είναι ένα έργο που θα σε ξαφνιάσει. Δεν έχει το γνωστό δημητριαδικό ύφος, έχει πολλή πραγματικότητα. Δεν μου αρέσει να μιλάμε με -ισμούς, αλλά έχει μια αγριότητα που αγγίζει τις παρυφές ενός ρεαλισμού.
● Εσύ πάντα ήσουν στο μεταίχμιο μιας πραγματικότητας, η οποία όμως είναι πολύ περισσότερα εκτός από ρεαλιστική.
Ναι, είμαι. Δεν ξέρω, ρε Γιώργο. Προσπαθώ να καταλάβω τι συμβαίνει. Τι μας συμβαίνει. Αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία συμβαίνει και στο θέατρο εν τέλει. Η αλήθεια είναι ότι πλέον έχει αποδειχθεί πως δεν υπάρχει τίποτα που να μην έχει θεατρικότητα.
Το θέατρο, όπως το ξέραμε, έχει πεθάνει. Παρακολουθούμε τη σήψη του τώρα. Βεβαίως, συνεχίζουμε, προσπαθώντας να βιώσουμε την παλιά απόλαυση μέσω μιας στερεοτυπικής αντίληψης για το θέατρο. Είμαστε αποστασιοποιημένοι από αυτό που γίνεται γύρω μας, από τη ζωή. Είμαστε ολιγαρκείς στην επιθυμία, τα καταφέρνουμε με μια ντομάτα κι ένα κρεμμύδι. Παραμένουμε μέσα στην Ιστορία συνεχώς ολιγαρκείς. Η αλήθεια είναι ότι παραμένουμε άνθρωποι του καθήκοντος και καλά παιδιά. Αφοπλισμένοι και ανίκανοι να αισθανθούμε τίποτα άλλο πέρα από τη φαντασιωτική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας.
Ο καταναλωτισμός άλλωστε έχει την ικανότητα να ικανοποιεί τα ναρκισσιστικά αιτήματα προσφέροντας απόλαυση, και την εντύπωση ότι βρισκόμαστε στο πεδίο της επιθυμίας μας, άρα όλα είναι OK. Με αυτόν τον τρόπο ακολουθούμε το πρωτόκολλο του απόλυτου φαίνεσθαι και εξαπατάμε τους άλλους και τον εαυτό μας, προσπαθώντας να κερδίσουμε χρόνο. Η πανδημία επικύρωσε την κουλτούρα της αποξένωσης - είναι σημαντικό αυτό.
Πιστεύω ότι υπήρχε, χτιζόταν ανέκαθεν. Εθελοτυφλούμε μπροστά στην κατάρρευση. Η αλήθεια είναι ότι θα συνεχίσουμε απτόητοι να αγωνιούμε μέσα στον μικρόκοσμο της τοποχρονικότητάς μας. Εν μέσω καταστροφών να ανεβάζουμε παραστάσεις στο facebook -γιατί εκεί ανεβαίνουν πια- να αγωνιούμε για το επίδομα από το μητρώο καλλιτεχνών, για το επόμενο πρότζεκτ, και έτσι σιγά σιγά να εγκαθίσταται αθόρυβα στην ψυχή μας μια λαβωμένη αυτοεκτίμηση. Η λαβωματιά αυτή είναι κρυμμένη μέσα στους δαιδάλους του σπηλαίου του καθενός μας, μένει εκεί και περιμένει, περιμένει να ανάψει κάποιος κάποτε ξανά το φως.
● Η εικόνα αυτή είναι ζοφερή. Βεβαίως, τη ζούμε, την αναγνωρίζω.
Σαρκάζομαι μέσα από αυτό και ο ίδιος. Δεν μένω απ’ έξω.
● Αλλωστε, αναρωτιέμαι, πώς βρίσκει κανείς το σθένος να κάνει θέατρο; Από συνήθεια;
Σ’ το είπα: το επόμενο πρότζεκτ. Για να λειανθεί η λαβωματιά. Δεν υπάρχει αυτοεκτίμηση γιατί δεν υπάρχει επιθυμία πια, Γιώργο, είναι σημαντικό αυτό: έχουν αντιστραφεί όλα. Και είμαστε ικανοποιημένοι. Θα μπορούσα να πω πολύ πιο σκληρά πράγματα. Αλλά μαζεύομαι.
● Θα χαιρόμουν να τ’ ακούσω. Δεν αισθάνομαι ότι είναι σε λάθος κατεύθυνση. Δεν έχουμε κάποιο λόγο να αυτολογοκριθούμε. Εχουμε;
Φοβάμαι ότι, αν μιλήσω, θα παρεξηγηθώ ως ελιτιστής, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι.
● Δηλαδή είναι ελιτισμός το να μην αρκείται κανείς σε μια εντός ή εκτός εισαγωγικών ζωούλα;
Ναι! Οπως θα κατηγορηθώ ως ελιτιστής αν πω ότι ένας καλλιτέχνης δεν είναι συνδικαλιστής της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ. Η συνθήκη είναι έτσι, ζοφερή. Δεν ξέρω τι άλλο να πω.
● Αν δεν τολμήσει όμως κι ο καλλιτέχνης να διατυπώσει όσα όλοι αποφεύγουν, ποιος θα το κάνει;
Προσπαθούμε. Προσπαθώ να πω κάτι. Χωρίς να κουνάω το δάχτυλο. Χωρίς να θεωρώ ότι τα ξέρω, προσπαθώντας να καταλάβω τι συμβαίνει, και να θέτω συνεχώς καινούργια ζητήματα σε μένα και γύρω μου. Αλλά, ειλικρινά, γιατί κάνουμε θέατρο;
● Εχει ειπωθεί ότι ίσως το θέατρο να μην μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά μπορεί να αλλάξει κάποιους ανθρώπους, και ίσως αυτοί να αλλάξουν κάτι. Το πιστεύεις ακόμα;
Φυσικά. Περιμένουμε μέσα σ’ αυτή την έλλειψη αυτοεκτίμησης, στην καταθλιπτική μας φύση. Προσπαθούμε να ανάψουμε ένα φως και να δούμε τι γίνεται πιο κει. Για τη νέα γενιά είμαι βαθιά αισιόδοξος, αλήθεια. Πιστεύω ότι η πολύ νέα γενιά θα φέρει καινούργια πράγματα - μια αναγέννηση. Αλήθεια το πιστεύω. Αυτό που λέει το έργο είναι ότι τα σκοτώνουμε τα παιδιά μας.
● Γι’ αυτό τα σκοτώνουμε; Για να μην προλάβουν να φέρουν αυτή την αναγέννηση;
Για πολλούς λόγους. Τα σκοτώνουμε γιατί δεν αντέχουμε την ύπαρξή μας. Το έργο μπαίνει βαθύτερα στο υπαρξιακό ζήτημα, περί της ταυτότητας της ύπαρξης. Αλλωστε πια όλα τίθενται στο τραπέζι: η πατρότητα, η μητρότητα, τι είναι πολιτισμικό κεκτημένο, τι είναι έμφυτο, τι είναι ρόλος των φύλων, όλα. Η πανδημία έκανε ακριβώς αυτό. Τα επισημοποίησε. Οχι ότι δεν υπήρχαν. Αυτή η παθογένεια υπήρχε, απλά η πανδημία έφτιαξε αυτή την καινούργια κουλτούρα. Μου κάνει εντύπωση, Γιώργο, που ήρθες, γιατί πια δεν γίνονται αυτά. Είσαι από τους λίγους που παίρνεις συνέντευξη διά ζώσης.
● Πώς θα λειτουργούσε αυτό που συμβαίνει τώρα αν δεν σε είχα απέναντί μου;
Ναι, πώς; Αλλά φτιάχνεται αυτή η κουλτούρα: κάνουμε πρόβα κι εργαστήρια από το zoom, με τον συνεργάτη μου μιλάω μέσω zoom. Δεν θεωρείται αυτονόητο ότι θα βγεις από το σπίτι, υπάρχει τηλεργασία, χτίζει ένα σκάφανδρο. Κάνει δύσκολα τα πράγματα: θα βρέχει έξω, θα χιονίζει, θα έχει πανδημία… Μην το κάνεις! Αρα αποξενώσου, κατάλαβες; Δεν αντέχουμε το μαζί. Υπάρχει πρόβλημα να είμαστε μαζί, γιατί δεν αντέχουμε την ύπαρξή μας.
Θα παίξουμε για πολύ λίγο στο Faust και άλλες τρεις παραστάσεις στην Πάτρα. Ελπίζουμε να έρθουν μερικοί, λίγοι άνθρωποι. Δεν είναι μαζί μου ο Κωνσταντίνος - είχα καλομάθει τον τελευταίο καιρό που κάναμε μαζί τις παραστάσεις. Θέλησα να το αντιμετωπίσω με ειλικρίνεια: η παράσταση δεν θα έχει σκηνογραφία. Αυτό κάπως με απελευθέρωσε: θα είναι μια γυμνή παράσταση. Τι ωραία, ας το δοκιμάσουμε και αυτό!
● Είχες μια περιπέτεια με την υγεία σου την οποία επέλεξες να δημοσιοποιήσεις,
Ναι. Θεωρώ ότι πρέπει να τα ομολογούμε αυτά.
● Δεν σου κρύβω ότι η επιλογή σου με εξέπληξε.
Δεν το έκανα μόνο αλτρουιστικά, νόμιζα ότι θα βοηθηθώ και ο ίδιος. Οταν αποδέχεσαι κάτι και το κοινωνικοποιείς, το ξορκίζεις κιόλας. Δεν ήθελα να έχω ένα μυστικό ή να αντιμετωπίζω τον καρκίνο ως τον εχθρό. Ούτε να μιλάω για την ασθένειά μου με πολεμικούς όρους. Αυτά που ακούω, νίκησε τον καρκίνο, έχασε τη μάχη με τον καρκίνο, η επάρατος, με ενοχλούν πολύ. Εγώ επέλεξα ότι θα ζήσω με αυτό - όσο ζήσω. Και θα συμφιλιωθώ μαζί του. Αυτό προσπαθώ, όχι να το βάλω κάτω από το χαλάκι να μην το βλέπω, κατάλαβες;
● Και με το θέατρο αυτό κάνουμε;
Ακριβώς, ναι. Βεβαίως ποικίλλει, ο καθένας το κάνει για διαφορετικούς λόγους, αλλά θα επανέλθω σε αυτό που σου είπα. Νομίζω ότι προσπαθούμε να χαλαρώσουμε λίγο τον πόνο, να τον λειάνουμε. Το θέατρο είναι σαν τα ιατρεία πόνου.
● Τα ιατρεία πόνου πολλές φορές δίνουν μορφίνη.
Αμα πονάς πολύ, τι θα κάνεις; Θα πάρεις και μορφίνη. Και το θέατρο κάτι τέτοιο είναι, ρε παιδί μου. Αλλωστε αυτή δεν είναι η μαγική του φύση, από εκεί δεν ξεκίνησε; Ως μια λειτουργία, μια επίκληση, μια προσευχή σε κάτι, ό,τι κι αν ήταν αυτό για τον κάθε λαό και την κάθε κουλτούρα. Είχε μια μαγική αφετηρία. Ενα αίτημα. Μια ανάγκη για σωτηρία.
*Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και μεταφραστής
📌 INFO: «Η αλήθεια είναι» του Δημήτρη Δημητριάδη παρουσιάζεται για λίγες παραστάσεις, έως τις 20 Φεβρουαρίου, στο Faust (Καλαμιώτου 11) και μετά (26, 27, 28/2) στην Πάτρα.
Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης.
Παίζουν: Μαρία Παρασύρη, Χάρης Χαραλάμπους-Καζέπης και Δημήτρης Παγώνης.
Σκηνικά-κοστούμια-φωτισμοί: bijoux de Kant.
Βοηθός σκηνοθέτη: Κωνσταντίνος Παπασωτηρόπουλος.
Πληροφορίες και εισιτήρια: Viva.gr
πηγη: https://www.efsyn.gr