Η Πορτογαλία αναλαμβάνει την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε μια κρίσιμη στιγμή. Από τη διαχείριση του εμβολιασμού κατά του κορονοϊού και το Brexit μέχρι την προετοιμασία για έναν κόσμο χωρίς τον Τραμπ, αλλά και τη Μέρκελ, οι προκλήσεις είναι τεράστιες.
Του Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος
Υπάρχουν πολλά και διαρθρωτικά ζητήματα που επηρεάζουν τόσο το εσωτερικό όσο και τις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ: Η ανισότητα και η συνοχή, η ιστορική της ταυτότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία, η ειρήνη και ο νέος Ψυχρός Πόλεμος.
Ανισότητα και συνοχή
Η ΕΕ βγαίνει από την πανδημική κρίση, με πτώση του ΑΕΠ κοντά στο 9%. Ο κίνδυνος φτώχειας έχει αυξηθεί, αλλά παραμένει πολύ άνισος μεταξύ των χωρών της Ένωσης: μεταξύ 25% και 32% για μια ομάδα χωρών, κυρίως του ευρωπαϊκού Νότου, και μεταξύ 12% και 17% για την άλλη ομάδα, κυρίως του Βορρά. Η ανεργία των νέων είναι 17,3%, αλλά φτάνει το 40% στην Ισπανία και το 33% στην Ελλάδα. Θεωρώντας ότι η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση θα προκαλέσει επιπλέον αναταραχές σε αυτόν τον τομέα, η ΕΕ πρέπει να κινηθεί προς μια καθολική βασική εισοδηματική πολιτική που συμπληρώνει και δεν αντικαθιστά άλλες κοινωνικές πολιτικές.
Η πανδημία έχει αναδείξει την αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού και της εμπορευματοποίησης της κοινωνικής ζωής. Το σοσιαλδημοκρατικό κράτος είναι, προς το παρόν, η μόνη εναλλακτική λύση στη βαρβαρότητα του σημερινού οικονομικού μοντέλου οικονομίας που επιδιώκει να μετατρέψει τη θνησιμότητα της πανδημίας σε μια μορφή κοινωνικού δαρβινισμού που λύνει τα προβλήματα της κοινωνικής ασφάλισης.
Η υγεία είναι δημόσιο αγαθό, όχι επιχείρηση. Οι εθνικές υπηρεσίες υγείας πρέπει να επανακτήσουν την σημαντικότητά τους, κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί με απλές ενισχύσεις έκτακτης ανάγκης. Παρά το γεγονός ότι χρηματοδότησε με σχεδόν ένα δισεκατομμύριο ευρώ την έρευνα σχετικά με την παραγωγή εμβολίων, η ΕΕ αγοράζει τα εμβόλια σε υψηλή τιμή. Ίσως είναι η «δουλειά του αιώνα» για τις ιδιωτικές εταιρείες που τα παράγουν. Τα στοιχεία των συμβάσεων δεν είναι γνωστά, ειδικά όσον αφορά την ευθύνη για πιθανές παρενέργειες.
Ιστορική ταυτότητα
Η Ευρώπη εξακολουθεί να αγωνίζεται να συμβιβαστεί με το παρελθόν της, το πιο απομακρυσμένο παρελθόν της, αλλά και το πιο πρόσφατο. Η αποικιοκρατία δεν ήταν πολιτιστική πρόοδος, αλλά ένα βίαιο μέσο για να λεηλατήσει τον πλούτο τρίτων χωρών. Μια τόσο μακρά ιστορική διαδικασία περιλάμβανε πολλές άλλες σχέσεις, αλλά η κύρια ήταν η λεηλασία, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η σχετική ευημερία των Ευρωπαίων δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς αυτή τη λεηλασία.
Οι μεταφορές πόρων από τον παγκόσμιο Νότο στον παγκόσμιο Βορρά συνεχίζουν να είναι πολλές φορές μεγαλύτερες από εκείνες προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η άρνηση απομάκρυνσης από τη σύγχρονη αποικιοκρατική πολιτική και αντίληψη της Ευρώπης είναι η ρίζα του ρατσισμού, που αποτυπώνεται μεταξύ άλλων στην μεταναστευτική πολιτική και στη μετατροπής της Μεσογείου σε ένα υγρό νεκροταφείο. Είναι επίσης η ίδια άρνηση απομάκρυνσης από τη σύγχρονη αποικιοκρατική πολιτική και αντίληψη ης Ευρώπης που ανοίγει την πόρτα στην άνοδος της ξενοφοβίας, της ισλαμοφοβίας, του αντισημιτισμού και, γενικά, στην άνοδο της ακροδεξιάς.
Στην εποχή της πανδημίας, ο καλύτερος τρόπος για να συμφιλιωθεί η Ευρώπη με τον υπόλοιπο κόσμο θα ήταν να συμβάλει ενεργά στο να διασφαλίσει ότι ο λιγότερο ανεπτυγμένος κόσμος, μεγάλο μέρος του οποίου κάποτε ήταν ευρωπαϊκή αποικία, θα έχει γρήγορη και ελεύθερη πρόσβαση στον εμβολιασμό. Η αναγνώριση των λαθών του παρελθόντος πρέπει επίσης να υπάρχει στις σχέσεις με τις κοινωνίες και τις πολιτικές δυνάμεις χωρών, όπως η Ρωσία. Με 27 εκατομμύρια νεκρούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ρώσοι συνέβαλαν περισσότερο από κάθε άλλον στην απελευθέρωση από τον ναζιστικό ζυγό.
Ανθρώπινα δικαιώματα και δημοκρατία
Σήμερα η Ευρώπη είναι υπερήφανη που είναι η ήπειρος που σέβεται με συνέπεια τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι όμως αλήθεια αυτό;
Χωρίς να αναφερθώ στην ουσία αυτής της δήλωσης, θα ήθελα να επισημάνω τι σημαίνει να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη αυτές τις αξίες. Πρώτον, σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε ότι υπήρξαν σοβαρές αποτυχίες σε αυτόν τον τομέα τα τελευταία τριάντα χρόνια. Η πανδημία έδειξε ότι η υποβάθμιση των κοινωνικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν με την επιβολή νεοφιλελεύθερων συνταγών, που προωθήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διέλυσαν τον κοινωνικό ιστό και έκαναν το βίο αβίωτο για εκατομμύρια πολίτες
Από τη μία πλευρά, η επιδείνωση των κοινωνικών ανισοτήτων, η διάβρωση των εργασιακών δικαιωμάτων και η επακόλουθη υποβάθμιση του τρόπου ζωής είναι μερικές από τις μεταβλητές που σχετίζονται άμεσα με το ποσοστό θνησιμότητας του ιού. Από την άλλη πλευρά, η υποβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών κατέστησε αδύνατο για τα κράτη να παράσχουν την καλύτερη δυνατή ανταπόκριση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία.
Ειρήνη και Ψυχρός Πόλεμος
Η σοβαρή αντιμετώπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας σημαίνει επιδίωξη ειρηνευτικής πολιτικής, η οποία έχει εσωτερικές και εξωτερικές επιπτώσεις και διαστάσεις. Σε αντίθεση με αυτό που θα αναμενόταν σε μια περίοδο παγκόσμιας έκτακτης ανάγκης για την υγεία, ο νέος ψυχρός πόλεμος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας έγινε πιο βίαιος τους τελευταίους μήνες. Αντιμέτωποι με την παρακμή της ως παγκόσμιας ηγετικής δύναμης, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν όλο και πιο επιθετικούς μηχανισμούς για να περιορίσουν αυτό που αποκαλούν «κινεζική αυτοκρατορική επέκταση».
Τα κέντρα ερευνών που διαμορφώνουν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ μιλάνε ανοιχτά για την πιθανότητα ένοπλης σύγκρουσης τα επόμενα δέκα χρόνια. Το ισχυρό στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα τους υποστηρίζει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να εμπλέξουν όλους τους συμμάχους τους σε αυτήν τη διαδικασία και απαιτούν ανεπιφύλακτη αλληλεγγύη. Με δεδομένο ότι η πιο ξεκάθαρη υπεροχή των ΗΠΑ έναντι της Κίνας είναι η στρατιωτική και ότι η ΕΕ είναι ασήμαντος εταίρος σε αυτόν τον τομέα, μια συμμαχία με αυτούς τους όρους δεν είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης.
Η Κίνα προώθησε μια κολοσσιαία περιφερειακή οικονομική εταιρική πολιτική, η οποία είναι πολύ ευρύτερη από την ευρωπαϊκή κοινή αγορά, με τις συνέπειες στο παγκόσμιο ΑΕΠ να είναι τεράστιες. Η Ινδία δεν μπορεί να να μην είναι σημαντικός σύμμαχος της ΕΕ μόνο και μόνο επειδή δεν ανήκει σε αυτήν την εταιρική σχέση, όπως επίσης η ΕΕ δεν μπορεί να είναι ένας άνευ όρων σύμμαχος της Κίνας και των ΗΠΑ. Πρέπει να αναπτύξει βιώσιμες, πολυμερείς σχέσεις, να απελευθερωθεί επίσης από τη «σταυροφορία» κατά του Ιράν και της Βενεζουέλας.
Η Πορτογαλία έχει τους σωστούς όρους για να γίνει η πυξίδα της ΕΕ αυτήν περίοδο. Η πολιτική της κυβέρνησης του Αντόνιο Κόστα έχει φέρει ικανοποιητικά αποτελέσματα στη διαχείριση της πανδημίας, ειδικά στο δεύτερο κύμα, με την πολιτικοποίηση της πανδημίας να είναι σχετικά χαμηλή. Επίσης διατήρησε ένα υψηλό επίπεδο πολιτικής συνοχής και συναίνεσης με την επιστημονική κοινότητα. Παράλληλα, έχει μια ευνοϊκότερη πολιτική μετανάστευσης από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ όντας ένας από τους παραδοσιακούς συμμάχους του Ηνωμένου Βασιλείου, μπορεί να είναι αρχιτέκτονας μιας πολιτικής κατανόησης και συνεργασίας σε μια περίοδο τριβής. Θα είναι κρίμα αν δεν εκμεταλλευτεί αυτήν την αξιοζήλευτη θέση για να αναγκάσει την ΕΕ να κάνει κάποια βήματα μπροστά αυτό το κρίσιμο εξάμηνο.
*Ο Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος είναι συγγραφέας και καθηγητής κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα στην Πορτογαλία.
πηγη:https://rosa.gr