Ένα νεοσύστατο κράτος που τα τελευταία 40 χρόνια βρίσκεται σε καθεστώς διαρκούς πολέμου, είτε ανεξαρτησίας από το κράτος του Χαρτούμ, είτε εμφυλίου πολέμου μεταξύ στρατών που ανταγωνίζονται για την εξουσία.
Το αποτέλεσμα έξαρσης της βίας: υποσιτισμός ή και πείνα, εσωτερική μετακίνηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού (και λόγω πλημμυρών), που ζουν σε στρατόπεδα και συντηρούνται από τη διεθνή βοήθεια κυρίως του U/N, των Ηνωμένων Πολιτειών και από την Καθολική Εκκλησία και διάφορα Προτεσταντικά Δόγματα. Τα περισσότερα θύματα αφορούν τις γυναίκες και τα παιδιά, όπως συμβαίνει πάντα.
Τα παραπάνω αλλά και η διείσδυση του Χριστιανικού προσηλυτισμού και λιγότερο του Ισλάμ που αναπτύσσεται κυρίως στον αστικό πληθυσμό, άλλαξαν σε σημαντικό βαθμό τις παμπάλαιες παραδόσεις και τα έθιμα των πολυπληθών φυλών που απαρτίζουν τον πληθυσμό της χώρας, αλλά παλιές συνήθειες εξακολουθούν να ισχύουν τροποποιημένες.
Ας δούμε όμως πως είναι η ζωή και οι συνθήκες ζωής των γυναικών.
Στο Ν. Σουδάν επικρατεί παντού η πολυγαμία γεγονός που γίνεται αποδεκτό και μη αμφισβητήσιμο. Ο χριστιανικός προσηλυτισμός δεν προσπάθησε να καταργήσει την πολυγαμία. Οι δικαιολογίες ήταν ότι πουθενά στη Βίβλο δεν απαγορεύεται και ότι ο αριθμός των γυναικών υπερτερεί από αυτό των ανδρών, άρα η πολυγαμία είναι προς όφελος των γυναικών. Το όνειρο κάθε Ν. Σουδανού άνδρα είναι να αποκτήσει περισσότερες γυναίκες και να αποκτήσει πολλούς απογόνους. Είναι ένα βασικό στοιχείο κοινωνικού γοήτρου το οποίο όμως προσκρούει σε οικονομικούς λόγους.
Στην ύπαιθρο, στις φυλές, η προσφορά νύφης από τον πατέρα της προς τον γαμπρό, αντιστοιχεί στην απόδοση από αυτόν μεγάλου (40-100 ανάλογα με την αξία της κόρης - καταγωγή, ομορφιά και μόρφωση) αριθμού αγελάδων, οι οποίες μοιράζονται στους συγγενείς της και κυρίως χρησιμεύουν για την παντρειά των αρσενικών νέων της οικογένειας της νύφης. Με αυτό τον τρόπο ενισχύονται οι συγγενικοί δεσμοί των οικογενειών, ο γαμπρός δίνοντας το έδνο (αντίστοιχο της προίκας, αλλά με συμβολική σημασία) υπόχρεος στην πατρική οικογένεια της γυναίκας του για πάντα. Στις πόλεις που δε έχουν πολλά γελάδια, το έδνο δίνεται σε χρήμα.
Αυτό το σύστημα δένει τους δεσμούς των οικογενειών σφιχτά και συμβάλει σημαντικά στην διατήρηση της ενότητας και βιωσιμότητας του χωριού και γενικότερα της φυλής. Η γέννηση κοριτσιών δεν αποτελεί κακοτυχία στο Ν. Σουδάν, όπως σε άλλες χώρες του Παγκόσμιου Νότου, διότι μέσω της παραπάνω συναλλαγής ενδυναμώνεται η ενότητα και η διατήρηση του clan.
Φυσικά δεν είναι η μόνη χρησιμότητα των γυναικών. Η ανάληψη από μέρους τους της κοινωνικής αναπαραγωγής, δηλαδή της γέννησης και ανατροφής των παιδιών και μάλιστα σε μία ευρεία οικογένεια του συζύγου, όπου μετακομίζει μετά τον γάμο, η φροντίδα για την τροφή της οικογένειας του, η εξυπηρέτηση των αναγκών των πεθερικών και γενικότερα των γηραιότερων είναι αποκλειστικό της καθήκον. Εννοείται ότι την περίοδο των βροχών όπου γίνεται η καλλιέργεια της γης η συμμετοχή των γυναικών στην σπορά και στην συγκομιδή τροφής είναι ουσιαστικότατη.
Οι γυναίκες είναι μαζί με τα μεγαλύτερα παιδιά επιφορτισμένες να κουβαλούν νερό για να πιούν, να μαγειρέψουν και για τις στοιχειώδεις ανάγκες υγιεινής. Ευτυχώς δεν χρειάζεται να περπατούν χιλιόμετρα, όπως παλιά. Η ξένη βοήθεια προνόησε να γίνουν γεωτρήσεις σχετικά κοντά στα χωριά. Ένα σταθερό θέαμα στο Ν. Σουδάν (αλλά και σ' όλη την υποσαχάρια Αφρική) αποτελούν οι ψηλόλιγνες φιγούρες των γυναικών που ισορροπούν στο κεφάλι τους τα κίτρινα μπιτόνια του νερού, αλλά και οποιοδήποτε άλλου φορτίο (δεμάτια ξύλου, άχυρα και άλλα προϊόντα). Οι έγκυες και οι μωρομάνες με τα μικρά δεμένα στην πλάτη δεν εξαιρούνται από αυτήν την δουλειά.
Στην πολυπληθή και πληθωρική στις εκδηλώσεις φυλή των Toposa, συναντήσαμε την "αρχηγό" των γυναικών, μια αυστηρή ισχνή γυναίκα, γύρω στα πενήντα, με κόκκινη περούκα, -ίσως σύμβολο ιεραρχίας-. Τα μαλλιά των αφρικανών δεν μακραίνουν, απλώς φουντώνουν , οπότε οι γυναίκες χρησιμοποιούν περούκες και επεκτάσεις τεχνητές της κόμμωσής τους, πράγμα βέβαια οικονομικά αδύνατο για τις φτωχιές φυλές του Ν. Σουδάν.
Η αρχηγός μας τόνισε ότι ο ρόλος της είναι κυρίως η οργάνωση των γυναικών την περίοδο των βροχών για γρήγορη και συντονισμένη καλλιέργεια της γης απαραίτητη για την επιβίωση. Δεν επεμβαίνει στα ιδιαίτερα προβλήματα των γυναικών τα οποία λύνονται αυστηρά μέσα στην οικογένεια. Τόνισε ότι έχει 10 παιδιά και έδειξε απόλυτη περιφρόνηση στο άκουσμα των δικών μου δύο, ακόμη και όταν πρόκειται για 2 αγόρια. Απάντησε ότι αυτή έχει πέντε γιούς και πέντε κόρες και δέχθηκε με συγκατάβαση το δώρο μας, μια πουκαμίσα.
Οι γυναίκες Toposa ήταν ιδιαίτερα στολισμένες με χειροποίητα κοσμήματα, μια άλλη γυναικεία δραστηριότητα, όπως και το ράψιμο κοντής φούστας για τις ίδιες και τα κοριτσάκια τους, από πολύχρωμα υφάσματα πολλές φορές γυαλιστερά και με στρασάκια (αραβική παράδοση). Οι φυλές δεν έχουν γραπτή παράδοση . Η ιστορική συνέχεια εξασφαλίζεται μέσα από τραγούδια, ποιήματα και προφορικές αφηγήσεις. Οι χοροί είναι σημαντικές κοινωνικές εκδηλώσεις, και πραγματοποιούνται σε διάφορες περιπτώσεις της ζωής τους. Υπάρχουν και αποκλειστικά γυναικείοι χοροί.
Στους Toposa χορέψαμε μαζί τους -οι γυναίκες- έναν ενθουσιώδη ξέφρενο χορό.
Στους Νουέρ τυχαία βρεθήκαμε σε πανηγύρι γάμου, όπου χόρευαν όλοι μαζί, άνδρες και γυναίκες, έγκυες και ηλικιωμένες. Εκεί πολλές κρατούσαν και smart phones και ανταλλάξαμε φωτογραφικά τις παρουσίες μας.
Οι Lopit παρουσίασαν για χάρη μας ένα μικτό παραδοσιακό χορό κραδαίνοντας δόρατα. Μερικές γυναίκες κρατούσαν μεγάλα μαχαίρια συμβολικό δώρο της πεθεράς σαν καλωσόρισμα στο καινούργιο τους σπίτι. Στο τέλος μιλήσαμε με τις γυναίκες για τη γυναικεία δύναμη και αλληλεγγύη.
Πολλά αγοράκια κυκλοφορούν ολόγυμνα ως την προεφηβεία, αλλά δεν είδαμε πουθενά γυμνά κοριτσάκια. Ο Χριστιανισμός έφερε το αίσθημα της αιδημοσύνης στις γυναίκες, έντυσε τα γυμνά στήθη με σουτιέν. Είδαμε ελάχιστες γυμνόστηθες γυναίκες κυρίως να πλένονται στα ποτάμια και να καλύπτονται όταν πλησιάζαμε. Οι εταιρίες έφεραν επίσης για τις γυναίκες εσώρουχα και είδη υγιεινής, που πριν ήταν άγνωστα.
Παρ' όλη την σπουδαιότητα γης γυναικείας συμμετοχής στην επιβίωση και ενότητα του clan οι δομές του παραμένουν ιεραρχικές και πατριαρχικές. Οι γυναίκες δεν συμμετέχουν στις διοικητικές δομές του χωριού, παρά μόνο σε κάποιες συνελεύσεις - συζητήσεις, όπου απαρτίζονται κυρίως από τους γηραιότερους (άνω των 60) ή από παλιούς πολεμιστές. Δεδομένου της σημαντικότητας των βοοειδών, στα όρια του ανθρώπινου όντος αλλά και του ιερού για όλες τις νειλωτικές φυλές οι γυναίκες δεν ασχολούνται ποτέ με την βοσκή των κοπαδιών των αγελάδων, που αποτελεί βασική λειτουργία της φυλής και που γίνεται αποκλειστικά από ενήλικες συχνά ένοπλους άνδρες. Οι γυναίκες μπορούν να περιποιούνται τα ζώα, άρμεγμα, καθαριότητα, άναμμα φωτιάς, αλλά η βοσκή τους είναι αυστηρά ανδρική υποχρέωση και προνόμιο.
Γεννούν 5-10 παιδιά από νεαρή ηλικία ξεκινώντας από 15-18ετών. Τα θηλάζουν αποκλειστικά για ένα περίπου χρόνο, όπως και τα μοσχαράκια. Μόλις σταθεροποιήσουν το βήμα τους εντάσσονται στην ομάδα των παιδιών που κινούνται και παίζουν όλα μαζί, προσέχοντας το ένα το άλλο. Πολλά μικρά κοριτσάκια κυρίως κουβαλούν στην πλάτη τους τα μικρότερα αδελφάκια τους. Γεννώντας έως και 10 παιδιά οι γυναίκες θα ήταν αδύνατο να ασχοληθούν περισσότερο με τα μικρά. Ευτυχώς η κοινοτική ζωή που κατανέμεται σε ηλικιακές ομάδες αναλαμβάνει την διαπαιδαγώγηση και κοινοτική ένταξη. Ενώ τα μικρά είναι μαζί αγόρια κορίτσια στην προεφηβεία χωρίζονται, τα αγόρια παρακολουθούν την ομάδα των ανδρών και προετοιμάζονται για την ωρίμανσή τους. Οι νέες κοπέλες είτε προσκολλώνται σε μια γηραιότερη γυναίκα-γιαγιά, είτε στο στενό κύκλο των κοριτσιών προετοιμαζόμενες για τον ρόλο τους ως μητέρες και φροντίστριες. Οι προγαμιαίες σχέσεις απαγορεύονται, ίσως στις πόλεις υπάρχει περισσότερη ελευθερία και ευκαιρίες. Η κλειτοριδεκτομή καθώς και η περιτομή δεν εφαρμόζονται και θεωρούνται απεχθείς πράξεις. Σπανιότατα χρησιμοποιείται η περιτομή σαν τιμωρία. Εννοείται η άμβλωση είναι απαγορευμένη και ο οικογενειακός προγραμματισμός ανύπαρκτος και σαν ιδέα.
Ο αναλφαβητισμός είναι τεράστιος, καλύπτει το 80% του πληθυσμού στις δε γυναίκες των φυλών μπορεί να είναι και 98%. Εξ αιτίας αυτού δεν μπορούν να διεκδικήσουν βελτιώσεις όσον αφορά στην υγεία τους κυρίως την αναπαραγωγική, την τροφή και την αντιμετώπιση της βίας που συνιστούν κύρια προβλήματά τους.
Παρ' όλα αυτά συναντήσαμε προσπάθειες γυναικείας συσπείρωσης και διεκδίκησης. Στο απομονωμένο από την υπόλοιπη χώρα Ακόμπο - πρωτεύουσα των Νουέρ- συμμετείχαμε σε σύσκεψη γυναικών - εκλεγμένων αντιπροσώπων και από απόμακρους καταυλισμούς της γης των Νουέρ. Τονίσανε ότι το πρόβλημά τους είναι η έλλειψη επαρκών κλινών για τοκετό. Υπάρχει μόνο ένας γυναικολόγος για 100.000 πληθυσμό, ο οποίος προς μεγάλη μου έκπληξη πραγματοποιεί και καισαρικές σε ακραίες περιπτώσεις μεγάλης αιμορραγίας κ.ά. κατά τον τοκετό. Εννοείται πολλές γυναίκες (1/100) πεθαίνουν στον τοκετό (στην χώρα μας 1/100.000). Πρώτη αιτία θανάτου η κύηση και οι επιπλοκές της σε νέες γυναίκες, 1/7 κινδυνεύει να πεθάνει.
Δεύτερο πρόβλημα η εξασφάλιση τροφής για τον σύζυγο και τα παιδιά. Τα εκατοντάδες nutrition sites των U/N που βρίσκονται πυκνά κατανεμημένα σε όλη την ύπαιθρο και η προμήθεια τροφής από αυτά (είναι κυρίως δουλειά των γυναικών) δεν επαρκούν για να θρέψουν τον πληθυσμό. (Η βοήθεια ελαττώθηκε και λόγω του Ουκρανικού πολέμου).
Η έλλειψη τροφής σε ποσότητα αλλά και σε ποικιλία οδηγεί σε υποσιτισμό, αλλά και σε ενδοοικογενειακή βία. Η αναφορά από την πλευρά των γυναικών για την βία που υφίστανται έγινε μετά από δικές μας ερωτήσεις. Υπάρχει βία και μέσα στην οικογένεια αλλά και αναίτια σωματική και σεξουαλική βία από άντρες της φυλής που διαφεύγουν και δεν τιμωρούνται ποτέ. Οι γυναίκες ζητούν κέντρα υποδοχής θυμάτων βίας στα χωριά, ώστε να λειτουργήσει η αλληλεγγύη μεταξύ τους.
Απευθύνονται στις γυναίκες "leader" της κεντρικής εξουσίας, αλλά δεν εισακούονται. Όπως μας απάντησε άνδρας του ταξιδιωτικού γραφείου: η χώρα μας έχει σοβαρότερα προβλήματα από αυτά των γυναικών. Κλασσική στάση την έχουμε ακούσει πολλές φορές. Πρώτα η ανεξαρτησία, η απελευθέρωση, η ειρήνη, ο σοσιαλισμός και μετά τα γυναικεία θέματα.
Στην πρωτεύουσα κάποιες συνταξιδιώτισσες μας επισκέφθηκαν την Ένωση Γυναικών (C.E.S.W.U) (έτος ίδρυσης 1975) και την πρόεδρό της Margarad Apollo Sokiri.Τους μίλησε για την γυναικεία ανεργία, για την έλλειψη εκπροσώπησης, για την βία που υφίστανται, για την αδυναμία τους να την καταγγείλουν λόγω μη πληροφόρησης και αναλφαβητισμού. Προσπαθεί η Ένωση να βοηθήσει με συμβουλευτικά σεμινάρια και νομική υποστήριξη, αλλά οι δυνατότητες είναι μικρές. Οι συνέπειες του πολέμου, ιδιαίτερα του εμφύλιου είναι ακόμη ζωντανές.
Οι αναφορές του ΟΗΕ όσον αφορά στην βία κατά των γυναικών είναι ανατριχιαστικές. Το 2016 αναφέρει ότι πολιτοφύλακες, κατόπιν προτροπής, βίασαν, λήστεψαν απήγαγαν ή και σκότωσαν γυναίκες σαν ανταμοιβή τους επειδή δεν μπορούσε ο στρατός να τους πληρώσει. Το 2018 καταγγελία από τους Γιατρούς χωρίς Σύνορα για μαστιγώσεις και βιασμούς πολλών γυναικών και ανήλικων. Άλλη καταγγελία του ΟΗΕ αναφέρει ότι έκαψαν ζωντανές 125 γυναίκες αφού τις κακοποίησαν.
Το πρόσφατο παρελθόν βίας, η ανέχεια και η στρατιωτική διακυβέρνηση, η εκτεταμένη οπλοφορία, αντί των παραδοσιακών όπλων των φυλών, δεν προμηνύουν τίποτε ευνοϊκό για τις γυναίκες και τον λαό του Ν. Σουδάν. Οι ανάγκες τους για επαρκή περίθαλψη, τροφή, ασφάλεια, ειρήνη και δημοκρατία πιθανόν θα αργήσουν να ικανοποιηθούν. Ας το ευχηθούμε εφ' όσον πέραν των γραπτών καταγγελιών δεν γίνεται κάτι περισσότερο.
Παρασκευή φαγητού στους Νουέρ | Φωτό: Αλεξάνδρα Μακρή
Η αρχηγός των γυναικών Toposa | Φωτό: Αλεξάνδρα Μακρή
Με τις πανύψηλες γυναίκες των Νουέρ| Φωτό: Αλεξάνδρα Μακρή
Στο φεστιβάλ των Μουντάρι | Φωτό: Αλεξάνδρα Μακρή*Μαιευτήρας-γυναικολόγος
05.02.24 11:49
από: https://www.efsyn.gr