Ο Ζαν Μονέ (Jean Omer Marie Gabriel Monnet, 9 Νοεμβρίου 1888 – 16 Μαρτίου 1979) ήταν Γάλλος οικονομολόγος και διπλωμάτης. Θεωρείται ως ο αρχιτέκτονας της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ο πατέρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως ο πρώτος προεδρεύων σε ευρωπαϊκό εκτελεστικό οργανισμό, την Ανώτατη Αρχή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Δεν εκλέχθηκε ποτέ σε δημόσιο αξίωμα, ωστόσο είχε κεντρικό ρόλο στο παρασκήνιο συναλλασσόμενος με τις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τις ΗΠΑ όντας πολύ καλά διασυνδεδεμένος.
Ο Μονέ γεννήθηκε στην γαλλική πόλη του Κονιάκ, όπου και η οικογένεια του ασχολούνταν με το εμπόριο κονιάκ. Στην ηλικία των 16 ετών, αποχώρησε από τις εξετάσεις που έδινε για εισαγωγή στο πανεπιστήμιο κατά τη διάρκεια της εξέτασης, και ταξίδεψε στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου και έζησε αρκετά χρόνια στο Λονδίνο με ένα συνεργάτη του πατέρα του. Κατόπιν ασχολήθηκε με την οικογενειακή επιχείρηση και ταξίδεψε ευρέως, στην Σκανδιναβία, Ρωσία, Αίγυπτο, Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Α´ Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Μονέ κατάφερε να εξαιρεθεί για λόγους υγείας από το πολεμικό μέτωπο κατά τον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο, ωστόσο πίστευε πως η Βρετανία και η Γαλλία έπρεπε να ενώσουν τις δυνάμεις τους (Αντάντ) ώστε να νικήσουν τις Κεντρικές Δυνάμεις, και έστρεψε την προσοχή του στον συντονισμό των πολεμικών προετοιμασιών.
Το 1914, ο Μονέ σε νεαρή ακόμα ηλικία συνάντησε τον Γάλλο πρωθυπουργό Ρενέ Βιβιάνι σχετικά με το θέμα αυτό και κατόρθωσε να πείσει τη γαλλική κυβέρνηση να συμμεριστεί τη θέση του επί της αρχής. Ωστόσο, κατά τα πρώτα 2 έτη του πολέμου ο Μονέ δεν σημείωσε σημαντική επιτυχία ως προς την βελτίωση της οργάνωσης της συμμαχικής οικονομικής συνεργασίας. Δεν ήταν παρά 2 χρόνια αργότερα όταν οργανισμοί όπως το εκτελεστικό συμβούλιο σίτου (τέλη του 1916) και το Συμμαχικό Συμβούλιο Εμπορικής Ναυτιλίας (τέλη του 1917) τέθηκαν σε ισχύ και συνεισέφεραν στον συνολικό πολεμικό συντονισμό.
Μεσοπόλεμος
Κατά τη διάρκεια της συνόδου ειρήνης του Παρισιού το 1919, ο Μονέ ήταν βοηθός του Γάλλου υπουργού για το εμπόριο και τη βιομηχανία, του Ετιέν Κλεμαντέλ, ο οποίος και πρότεινε μια νέα οικονομική τάξη η οποία θα βασίζονταν πάνω στην συνεργασία των Ευρωπαϊκών χωρών. Το σχέδιο αυτό απορρίφθηκε επίσημα από τις συμμαχικές δυνάμεις τον Απρίλιο του 1919.
Λόγω των συνεισφορών του προς την πολεμική προσπάθεια, ο Μονέ στην ηλικία των 31 ετών έγινε Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας της νεοιδρυθείσας Κοινωνίας των Εθνών μετά από συμφωνία του Γάλλου πρωθυπουργού Ζωρζ Κλεμανσώ και του Βρετανού πολιτικού Άρθουρ Μπάλφουρ.
Ο Μονέ απογοητεύτηκε σύντομα από το νέο οργανισμό καθώς βρήκε τις συνομιλίες κοπιώδεις και την επίτευξη συμφωνιών οι οποίες απαιτούσαν απόλυτη ομοφωνία δύσκολη, έτσι παραιτήθηκε το 1923 και επέστρεψε στη διαχείριση της οικογενειακής επιχείρησης η οποία αντιμετώπιζε δυσκολίες. Το 1925, ο Μονέ μετανάστευσε στην Νέα Υόρκη ως συνεργάτης με μια αμερικανική τράπεζα (Blair & Co.) η οποία σύντομα μετά συγχωνεύθηκε με την Τράπεζα της Αμερικής το 1929 σχηματίζοντας την Bancamerica-Blair Corporation η οποία ανήκε στην Transamerica Corporation, μια μεγάλη πολυεθνική με επιρροή στην παγκόσμια αγορά. Την ίδια περίοδο αποτελούσε στόχο του κινήματος που αντιτίθονταν στα οινοπνευματώδη ποτά κατά την περίοδο της ποτοαπαγόρευσης λόγω της ενασχόλησης του με το εμπόριο κονιάκ. Επέστρεψε στη διεθνή πολιτική και με την εμπειρία του στη διεθνή οικονομία πλέον αποδείχθηκε πρόσωπο κλειδί για την προσπάθεια οικονομικής ανόρθωσης πολλών χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Βοήθησε στην σταθεροποίηση του πολωνικού ζλότι το 1927 και του ρουμανικού λέου το 1928.
Τον Αύγουστο του 1929, κατά τη διάρκεια μιας δεξίωσης στο Παρίσι, ο 41χρονος Μονέ συνάντησε την 22χρονη Ιταλίδα ζωγράφο Σίλβια Τζιανίνι η οποία είχε παντρευτεί πρόσφατα έναν υπάλληλο του Μονέ ο οποίος διατηρούσε την αντιπροσωπεία της οικογενειακής επιχείρησης στην Ιταλία. Δύο χρόνια αργότερα απέκτησε ένα παιδί με τον σύζυγο της, όμως το επόμενο έτος η Σίλβια πήρε διαζύγιο (ταξιδεύοντας στη Σοβιετική Ένωση και αποκτώντας τη Σοβιετική υπηκοότητα, δεδομένου ότι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν προβλεπόταν το διαζύγιο) και το 1934 χώρισε και παντρεύτηκε τον Ζαν Μονέ.
Τον Νοέμβριο του 1932, ο Κινέζος υπουργός οικονομικών προσκάλεσε τον Μονέ να λάβει τη θέση του προεδρεύοντα σε μια μικτή Ευρω-ασιατική μη πολιτική επιτροπή με έδρα την Κίνα, η οποία ως έργο θα είχε την ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας, θέση που ο Μονέ διατήρησε ζώντας στην Κίνα έως το 1936. Κατά την παραμονή του εκεί, ο Μονέ έφερε το κινεζικό κεφάλαιο σε επαφή με τις ξένες εταιρίες κάτι που σύντομα οδήγησε στην επίσημη ίδρυση της Κινεζικής Εταιρείας Οικονομικής Ανάπτυξης (CDFC) καθώς και την επανοργάνωση των κινεζικών σιδηροδρόμων.
Το 1935, όταν ο Μονέ βρισκόταν ακόμα στη Σαγγάη, ο Μονέ διατηρούσε πολλές και σημαντικές επιχειρηματικές συνδέσεις, όπως επιχειρηματικούς συνεργάτες της οικογένειας Βάλενμπεϊ της Σουηδίας, Μπος της Γερμανίας, Σολβέ και Μποέλ του Βελγίου, και τους Τζον Φόστερ Ντάλες, Αντρέ Μέγιερ, και την οικογένεια Ροκφέλερ στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Β´ Παγκόσμιος Πόλεμος
Η συνάντηση Ρούζβελτ και Τσώρτσιλ το 1941 για τον καθορισμό της Χάρτας του Ατλαντικού
Τον Δεκέμβριο του 1939, ο Μονέ προσκλήθηκε στο Λονδίνο για να επιβλέψει τις προετοιμασίες της Βρετανικής και Γαλλικής πολεμικής βιομηχανίας. Η επιρροή που άσκησε ενέπνευσε τους Σαρλ ντε Γκωλ και Ουίνστον Τσώρτσιλ να συμφωνήσουν σε μια αγγλο-γαλλική συμμαχία, ως αντίβαρο στον άξονα Βερολίνου και Ρώμης.
Τον Αύγουστο του 1940, στάλθηκε στις ΗΠΑ από την Βρετανική κυβέρνηση ως μέλος του Βρετανικού Συμβουλίου Εξοπλισμών, για να διαπραγματευτεί την αγορά πολεμικών εφοδίων. Σύντομα μετά την άφιξη του στην Ουάσινγκτον, έγινε ένας από τους συμβούλους του αμερικανού προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ. Πεπεισμένος πως η Αμερική θα μπορούσε να υπηρετήσει ως το μεγάλο πολεμοφόδιο της δημοκρατίας, έπεισε τον Ρούζβελτ να ξεκινήσει ένα μεγάλου εύρους πρόγραμμα παραγωγής όπλων, το οποίο ενίσχυσε την οικονομία των ΗΠΑ και παράλληλα παρείχε τους Συμμάχους με στρατιωτικούς πόρους. Το 1941, ο Ρούζβελτ μετά από συμφωνία με τον Τσώρτσιλ, ξεκίνησε το πρόγραμμα Victory, το οποίο αντιπροσώπευε την είσοδο της Αμερικής στην πολεμική προσπάθεια. Μετά τον πόλεμο, ο βρετανός οικονομολόγος Τζων Μέυναρντ Κέινς, υποστήριξε πως μέσω των ενεργειών και της διπλωματίας του Μονέ ο πόλεμος πιθανώς συντόμευσε κατά ένα έτος.
Το 1943, Ο Μονέ έγινε μέλος της Εθνικής Επιτροπής Απελευθέρωσης της εξόριστης γαλλικής κυβέρνησης του Ντε Γκολ στο Αλγέρι, με την επωνυμία Commissaire à l’Armement. Κατά τη διάρκεια της συνέλευσης στις 5 Αυγούστου του 1943 ο Μονέ ανακοίνωσε στην επιτροπή:
“Δεν θα υπάρξει ειρήνη στην Ευρώπη, εάν οι πολιτείες ανασυσταθούν στη βάση της εθνικής κυριαρχίας… Οι χώρες της Ευρώπης είναι πολύ μικρές για να εγγυηθούν στους λαούς τους την αναγκαία ευημερία και κοινωνική ανάπτυξη. Οι Ευρωπαϊκές πολιτείες πρέπει να συνασπιστούν μεταξύ τους σε μια ομοσπονδία…”
Σχέδιο Μονέ
Μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο η Γαλλία είχε μεγάλη ανάγκη ανασυγκρότησης και εξαρτώταν σε μεγάλο βαθμό στην εισαγωγή κάρβουνου από τα ανθρακωρυχεία της Γερμανίας, στο Ρουρ και το Λουίζενταλ στο Σάαρ. (τα γερμανικά ανθρακωρυχεία στην Άνω Σιλεσία εκχωρήθηκαν στην Πολωνία από τους συμμάχους το 1945).
Το 1945 ο Μονέ προώθησε το Σχέδιο Μονέ (διαφορετικό από το Σχέδιο Σουμάν το οποίο επίσης προετοίμασε αργότερα ο Μονέ). Αυτό πρότεινε να αποκτηθεί ο έλεγχος των περιοχών που παρήγαγαν άνθρακα στη Γερμανία και να μεταφέρουν την παραγωγή εκτός της Γερμανίας, προς τη Γαλλία. Έτσι η Γερμανική οικονομία θα αποδυναμώνονταν καθώς θα τροφοδοτούσε την ανάπτυξη της Γαλλικής. Το πλάνο αυτό έγινε δεκτό από τον Σαρλ ντε Γκωλ στις αρχές του 1946.
Οι Αμερικανοί και Γάλλοι ολοκληρώνουν τη συμφωνία του 1946 για τα δάνεια και μισθώσεις, με τον Ζαν Μονέ να υπογράφει τα έγγραφα ως αντιπρόσωπος της Γαλλίας. Αριστερά προς τα δεξιά: ο γάλλος πρεσβευτής Ανρί Μπονέ, ο Αμερικανός γραμματέας της κυβέρνησης των ΗΠΑ Τζόζεφ Γκριού, και ο Ζαν Μονέ.
Αργότερα το ίδιο έτος, ο Μονέ διαπραγματεύτηκε επιτυχώς την συμφωνία Μπλουμ-Μπερνς με τις ΗΠΑ, μέσω της οποίας διαγράφτηκε ένα χρέος 2.8 δισεκατομμυρίων δολαρίων της Γαλλίας από τις ΗΠΑ (κυρίως από δάνεια του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου) και επιπρόσθετα η Γαλλία θα μπορούσε πλέον να λάβει ένα χαμηλότοκο δάνειο 650 εκατομμυρίων δολαρίων. Ως αντάλλαγμα, η Γαλλία θα επέτρεπε την προβολή των Αμερικανικών ταινιών στους κινηματογράφους της. Το 1947 η Γαλλία αφαίρεσε την περιοχή του Σάαρ από τη Γερμανία με Αμερικανική υποστήριξη, και την μετέτρεψε στο Προτεκτοράτο του Σάαρ, το οποίο ήταν πολιτικά ανεξάρτητο ωστόσο οικονομικά υπό τον πλήρη γαλλικό έλεγχο. Η περιοχή αυτή επέστρεψε στην γερμανικό κυριαρχία το 1957, αλλά η Γαλλία διατήρησε το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται τα ανθρακωρυχεία έως το 1981.
Συνάντηση του Μονέ (αριστερά) με τον Γερμανό καγκελάριο Κόνραντ Αντενάουερ το 1953
Συστήθηκε η Διεθνής Αρχή για το Ρουρ η οποία ως οργανισμός καθόριζε την παραγωγή άνθρακα, και επιβλήθηκε στους Γερμανούς ως προϋπόθεση για να τους επιτραπεί η ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Η Αρχή, έλεγχε τα επίπεδα παραγωγής, κοστολόγηση και τις αγορές, ευνοώντας έτσι τη Γαλλία η οποία λάμβανε σημαντικές ποσότητες άνθρακα από τη Γερμανία σε χαμηλές τιμές.
Όταν άρχισαν να εντείνονται οι σχέσεις μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας σχετικά με το θέμα της βιομηχανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, ο Μονέ και οι συνεργάτες του συνέλαβαν την ιδέα μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Στις 9 Μαΐου του 1950, με τη συμφωνία του Γερμανού καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ στη Δυτική Γερμανία, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν προέβη σε μια διακήρυξη της Γαλλικής κυβέρνησης. Η διακήρυξη αυτή που είχε προετοιμαστεί από τον Μονέ για τον Σουμάν, πρότεινε την ενοποίηση των Γαλλικών και Γερμανικών βιομηχανιών γαιάνθρακα και χάλυβα υπό κοινό έλεγχο, τον οποίο θα ασκούσε η Ανώτατη Αρχή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, η οποία θα ήταν ανοικτή και για άλλες χώρες. Ο Σουμάν ανακοίνωσε:
“Μέσω της ενοποίησης της βασικής παραγωγής και της αρχής της νέας Υψηλής Αρχής, της οποίας οι αποφάσεις θα δεσμεύουν τη Γαλλία, Γερμανία και τις άλλες χώρες που θα εισέλθουν, η πρόταση αντιπροσωπεύει το πρώτο συμπαγές βήμα προς μια Ευρωπαϊκή ομοσπονδία, επιτακτική για την διατήρηση της ειρήνης.”
Όταν η Γερμανία συμφώνησε να εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα σύμφωνα με το Σχέδιο Σουμάν το 1951, η αποσυναρμολόγηση της Γερμανικής οικονομίας που βρισκόταν σε εξέλιξη σταμάτησε όπως και κάποιοι περιορισμοί σχετικά με τον όγκο της βιομηχανικής παραγωγής της. Η Δυτική Γερμανία μπήκε στην Κοινότητα, μαζί με την Ιταλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία, ενώ η Μεγάλη Βρετανία αρνήθηκε με βάση την διατήρηση της εθνικής κυριαρχίας της.
Το 1952, ο Ζαν Μονέ έγινε ο πρώτος πρόεδρος της Υψηλής Αρχής και με το άνοιγμα της κοινής αγοράς άνθρακα το 1953, άρθηκαν και οι τελευταίοι περιορισμοί που είχαν επιβληθεί στη Γερμανία, και ο ρόλος της Διεθνούς Αρχής για το Ρουρ στην περιοχή των ανθρακωρυχείων στη Γερμανία καλύφθηκε πλέον από την νεοιδρυθείσα Κοινότητα.
Κοινή αγορά
Οι πρώτες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 1979
Το 1955, ο Μονέ ίδρυσε την επιτροπή δράση για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης ώστε να αναπτερώσει τις ελπίδες για Ευρωπαϊκή ενοποίηση μετά την αποτυχία υλοποίησης της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας.
Έφερε τα πολιτικά κόμματα και Ευρωπαϊκές εμπορικές ενώσεις μαζί ώστε να γίνουν μια κινητήρια δύναμη πίσω από τις πρωτοβουλίες οι οποίες έθεσαν τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως μελλοντικά σχηματίστηκε:
- πρώτα η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) (1958) (κοινώς ονομαζόμενη και ως η Κοινή Αγορά), καθορίστηκε από την Συνθήκη της Ρώμης το 1957\
- αργότερα η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (1967) με τις αντίστοιχες επιτροπές της
- η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
- Βρετανική είσοδος στην Κοινότητα (1973),
- Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (1974),
- το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα(D/R) (1979),
- και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (1979).
Οι παραπάνω εξελίξεις αντικατοπτρίζουν την πεποίθηση του Μονέ σε μια βαθμιαία προσέγγιση για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Το 1979, ο Μονέ πέθανε στην ηλικία των 90 ετών στο σπίτι του στο χωριό Ουζαρέ του δημοτικού διαμερίσματος Μπαζός-σουρ-Γκιγιόν στη βόρεια Γαλλία, όπου έγραφε τα απομνημονεύματα του.
Αφιερώματα, τιμές και κριτική
Αναμνηστική πλάκα με ένα σύντομο βιογραφικό του Ζαν Μονέ
Οίκος Ζαν Μονέ
Ο Οίκος Ζαν Μονέ βρίσκεται στο Ουζαρέ της περιοχής Υβελίν, 80 χιλιόμετρα έξω από το Παρίσι. Πρόκειται για μια παλιά φάρμα την οποία απέκτησε ο Μονέ το 1945 επιστρέφοντας στη Γαλλία. Στο σπίτι αυτό ο Μονέ και οι σύμβουλοι του κατά το τέλος του Απριλίου του 1950 σύνταξαν την διακήρυξη την οποία ο Ρομπέρ Σουμάν χρησιμοποίησε για να προτείνει τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα στις 9 Μαΐου του 1950, και να θέσει τη βάση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Στο σπίτι αυτό πέθανε ο Μονέ στις 16 Μαρτίου του 1979. Το 1982, παρότι το σπίτι βρισκόταν σε κακή κατάσταση λόγω της έλλειψης συντήρησης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμφώνησε στην αγορά της οικίας και τη διαχείριση του από το Ίδρυμα Ζαν Μονέ για την Ευρώπη. Από το 2000, υπάρχει συνεδριακός χώρος με πολυμέσα, και περίπου 250 συνέδρια με θεματολογία την Ευρωπαϊκή ιστορία οργανώνονται εκεί κάθε έτος.
Εν ζωή
- Το 1953 ο Μονέέλαβε το Βραβείο Καρλομάγνος της πόλης του Άαχεν ως τιμητική διάκριση για τα επιτεύγματα του.
- Στις 6 Δεκεμβρίου του 1963, απονεμήθηκε στον Μονέ το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας(D/R) των ΗΠΑ, με
- Τιμητική Διάκριση, από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον.
- Το 1972, η βασίλισσα Ελισάβετ Β´ της Αγγλίας του απένειμε τον τίτλο του Συντρόφου της Τιμής(D/R).
- Το 1977 του απονεμήθηκε το βραβείο Εράσμους
Μεταθανάτια
- Το 1988, με διάταγμα του προέδρου τηςΓαλλίας Φρανσουά Μιτεράν, τα λείψανα του Μονέ μεταφέρθηκαν στο Πάνθεον του Παρισιού.
- Το Σαιντ-Ετιέν στην ανατολική Γαλλία είναι η τοποθεσία του πανεπιστημίου Ζαν Μονέ.
- Έλαβε τον τίτλο του πάτρωνα στο 1980 – 1981 ακαδημαϊκό έτος του Κολλέγιο της Ευρώπης για το συνολικό έργο του.
- Αρκετά Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια έχουν αποδώσει τιμές στον Ζαν Μονέ, με έδρες και διακρίσεις που φέρουν το όνομα του.
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ονόμασε το κτήριο Ζαν Μονέ στο Λουξεμβούργο από αυτόν, κτήριο στο οποίο στεγάζεται η Γενική Διεύθυνση Μεταφράσεων της ΕΕ.
- Τον Απρίλιο του 2011, για τον εορτασμό της 60ής επετείου της υπογραφής της Συνθήκης του Παρισιού δημιουργήθηκε το ντοκιμαντέρ “Ζαν Μονέ: Ο πατέρας της Ευρώπης”.
- Η Ευρωπαϊκή Ένωση διατηρεί τη μνήμη του Μονέ με το Πρόγραμμα Ζαν Μονέ της Γενικής Διεύθυνσης για την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο προωθεί διεθνώς τη γνώση ως προς την Ευρωπαϊκή ενοποίηση, κυρίως στα πανεπιστήμια.
Κριτική
Η Μαρί-Φρανς Γκαρό, μια Γκωλική σύμβουλος του Γάλλου προέδρου Ζωρζ Πομπιντού και αργότερα και του Ζακ Σιράκ, κατηγόρησε τον Μονέ για την καταστροφή της εθνικής κυριαρχίας των εθνών καθώς και για την ιδέα της ομοσπονδιακής Ευρώπης. Θεωρεί πως ήταν μέρος της Αμερικανικής πολιτικής για επιρροή στην Ευρώπη και τον κατηγόρησε πως ήταν Αμερικανός πράκτορας επί πληρωμή.
Δείτε επίσης
