Το συγκεκριμένο κείμενο γράφεται στο νησί της Λέσβου, εκεί που ο πραγματικός χρόνος στα σύνορα προλαβαίνει τους ειδησεογραφικούς τίτλους. Εκεί που οι ανθρώπινες ζωές γίνονται διάφανες και μετατρέπονται σε αριθμούς φακέλων. Η συνήθης εικόνα είναι: Αναμονή στην υπηρεσία ασύλου, αναμονή για δικηγόρο (εάν είσαι από τις τυχερές/ους), αναμονή στους γιατρούς, αναμονή για να εισέλθεις και να εξέλθεις στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης Μαυροβουνίου – αφού πρώτα υπαχθείς σε σωματικό έλεγχο από την ομάδα σεκιούριτι ιδιωτικής φύλαξης, υπό το προσεκτικό πάντα βλέμμα της συνοριοφυλακής. Αναμονή και στη μία χημική τουαλέτα που προβλέπεται ανά δέκα άτομα…

Ενσώματες εγγραφές βασανιστηρίων 

Είναι βέβαιο ότι βρισκόμαστε σε μία κατεπείγουσα συνθήκη, όπου η θανατοπολιτική των συνόρων εκθέτει σε κίνδυνο, παραβιάζει και αποστερεί το θεμελιώδες και αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα στο άσυλο σε άγνωστο αριθμό ανθρώπων, μέσα από άτυπες πρακτικές επαναπροωθήσεων και παράνομες διαδικασίες, ασύμβατες με τον νομικό μας πολιτισμό. 

Όσοι άνθρωποι σε κίνηση τελικά καταφέρουν να φτάσουν στη Λέσβο και να εγγραφούν επίσημα από τις ελληνικές αρχές, είναι εξουθενωμένοι από μία μακρά και επικίνδυνη προσφυγική διαδρομή, πεινασμένοι και αφυδατωμένοι, αφού παραμένουν κρυμμένοι για μέρες και νύχτες. Οι περισσότερες γυναίκες μόλις έχουν διαφύγει από πόλεμο, αλλά και πολλαπλές μορφές έμφυλης βίας, όπως εξαναγκαστικούς γάμους, τελετές κλειτοριδεκτομής, ή/και  έχουν βιαστεί τόσο στη χώρα καταγωγής, όσο και στη διαδρομή. Ενσώματες εγγραφές βασανιστηρίων μαρτυρούν το βαρύ ιστορικό βίας.

Κατά την άφιξη, τα άτομα απομονώνονται για μία εβδομάδα σε περιφραγμένο χώρο εντός του ΚΥΤ Μαυροβουνίου (Καρά Τεπέ), όπου απαγορεύεται η πρόσβαση ακόμα και στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, με αποτέλεσμα να στερούνται όλων των πληροφοριών αναφορικά με τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τις διαδικασίες που εκκινούν αμέσως μετά από τη λήξη της καραντίνας, όπως η πρωτοβάθμια συνέντευξη ενώπιον της Υπηρεσίας Ασύλου.

Οι ανωτέρω πρακτικές δημιουργούν αισθήματα ανασφάλειας και έχουν ιδιαίτερο αντίκτυπο στις επιζώσες έμφυλης βίας, που βιώνουν έντονο μετατραυματικό στρες και λόγω του τραύματος, συχνά αδυνατούν να ανακαλέσουν κατά τη διάρκεια της συνέντευξης λεπτομέρειες από αυτά που τους έχουν συμβεί ή ακόμα και να έχουν ροή στη σκέψη και την ομιλία τους. Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, επιζώσα έμφυλης βίας, λόγω της αφήγησης περιστατικών βάναυσης σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης από κύκλωμα εμπορίας, έχασε τη φωνή της και εν συνεχεία τις αισθήσεις της με αποτέλεσμα να μεταφερθεί στο Νοσοκομείο. Η γυναίκα αυτή είχε αποδράσει από το κύκλωμα μόλις πριν 10 ημέρες…

Φωτογραφία: Andrea Bonetti / PM Handout / SOOC

Συνθήκες υγείας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης

Οι εκ του νόμου απορρέουσες υποχρεώσεις των ελληνικών αρχών για άμεση και εξατομικευμένη ιατροφαρμακευτική και ψυχοκοινωνική αξιολόγηση και περίθαλψη των αιτουσών/ντων, ουδέποτε τηρούνται, αλλά αντιθέτως, παραβιάζονται συστηματικά. Οι εικόνες που εξελίσσονται μπροστά μας είναι ενδεικτικές για την ολοκληρωτική παραμέληση αυτού του ευάλωτου πληθυσμού: μία γυναίκα θύμα βασανιστηρίων με εμφανή τραύματα στο κεφάλι και απώλεια μνήμης, η οποία μήνες μετά από την άφιξή της δεν έχει εξεταστεί από το αρμόδιο ιατρικό κλιμάκιο και παραμένει διαρκώς στο κατάλυμά της, αφού δεν είναι σε θέση να περπατήσει από τον πόνο· μία εγκυμονούσα που παραμένει στο ΚΥΤ μέχρι τη γέννα και εξαναγκάζεται εν συνεχεία να εγκαταλείψει τρείς ημέρες μετά τον τοκετό το Νοσοκομείο, να επιστρέψει με το νεογνό στο ΚΥΤ μέσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο σκόνη, χωρίς ρεύμα και ειδικές παροχές για τα μωρά και τις μητέρες τους· γυναίκες με κλειτοριδεκτομή που υποφέρουν από πόνους στα γεννητικά όργανα, αλλά δεν παραπέμπονται σε γυναικολόγο χωρίς νομική παρέμβαση…

Μάλιστα το γεγονός ότι οι επιζώσες και άλλες ευάλωτες γυναίκες δεν  λαμβάνουν εξατομικευμένη ιατροφαρμακευτική και ψυχοκοινωνική αξιολόγηση σημαίνει ότι  δεν πιστοποιούνται τυχόν ευαλωτότητες, που δύναται να επηρεάσουν καθοριστικά σε πολλές περιπτώσεις την πορεία του αιτήματος τους για διεθνή προστασία (π.χ σε θύματα εμπορίας ανθρώπων, βιασμού, βασανιστηρίων, εγκλημάτων πολέμου, ακρωτηριασμού γεννητικών οργάνων, κα).

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στις περιπτώσεις απόρριψης του αιτήματος για διεθνή προστασία, απενεργοποιείται ο Προσωρινός Αριθμός Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού και δεν υπάρχει καμία πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη για αυτόν τον πληθυσμό, παρόλο που τα άτομα παραμένουν σε μια inlimbo κατάσταση για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.

Η έλλειψη στέγασης και ουσιαστικής προστασίας 

Ευάλωτες και κακοποιημένες γυναίκες αναγκάζονται να ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες μέσα σε κοντέινερ και πλαστικά rubhalls, ενώ έρχονται καθημερινά σε επαφή με τους κακοποιητές τους εντός των ΚΥΤ. Η έλλειψη ασφαλών καταφυγίων τα οποία μπορούν να φιλοξενήσουν γυναίκες θύματα έμφυλης βίας, εξηγεί το γιατί οι επιζώσες φοβούνται να προχωρήσουν σε καταγγελία εναντίον των δραστών. 

Ταυτόχρονα, το κλείσιμο του προγράμματος στέγασης ΕΣΤΙΑ στα νησιά και η δραματική μείωση των θέσεων σε δομές στέγασης στην ενδοχώρα, αποσταθεροποίησε ακόμη περισσότερο το πλαίσιο προστασίας των ευάλωτων πληθυσμών, με τις προσφύγισσες να έρχονται αντιμέτωπες με την αστεγία και άλλους ισχυρούς κινδύνους επανατραυματισμού από περιστατικά έμφυλης βίας, στερούμενες σε κάθε περίπτωση την ευκαιρία μιας διαδικασίας ομαλής κοινωνικής ένταξης και αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Φωτογραφία: Alexandros Michailidis / SOOC

Είναι πραγματικό το δικαίωμα στην εργασία;

Όσες γυναίκες πρόσφυγες έχουν ολοκληρώσει τη διαδικασία υποβολής της αίτησής τους για διεθνή προστασία και έχουν στην κατοχή τους μια έγκυρη «κάρτα αιτούντος διεθνούς προστασίας», ΑΦΜ και ΑΜΚΑ, τότε υποτίθεται πως έχουν το δικαίωμα πρόσβασης σε μισθωτή απασχόληση ή στην παροχή υπηρεσιών ή την εκτέλεση έργων.

Ωστόσο, διαρκώς τα εμπόδια και τα προσκόμματα στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι δυσθεώρητα: τόσο οι εργοδότες όσο και οι λογιστές και οι αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες, δεν είναι ενήμερες για όλες τις νομικές εξελίξεις αναφορικά με τα εργασιακά δικαιώματα στο προσφυγικό δίκαιο, ενώ εάν για τους έλληνες πολίτες η επαφή με τη γραφειοκρατία αποτελεί εφιάλτη, μια πολίτης Τρίτης Χώρας δεν έχει πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, χωρίς να συνοδεύεται από διαμεσολαβήτρια/η, εφόσον δεν υπάρχουν πουθενά υπηρεσίες διερμηνείας. 

Παράλληλα, οι επιμέρους αιτήσεις (π.χ. για ΑΜΚΑ) και η επεξεργασία τους, ποικίλλουν από άτομο σε άτομο αλλά και από μέρος σε μέρος, αφού τοπικά οι αρχές έχει παρατηρηθεί να ζητούν πρόσθετα δικαιολογητικά. Όλα αυτά τα εμπόδια κατευθύνουν τις προσφύγισσες στην ανασφάλιστη και αφανή αγορά εργασίας με αβέβαιες συνθήκες απασχόλησης και αμοιβής.

Όσα κατατέθηκαν παραπάνω δεν αποτελούν παρά ένα μικρό μόνο δείγμα της άλλης πραγματικότητας των ελληνοευρωπαϊκών συνόρων. Μιας πραγματικότητας που είναι πιο κοντά απ’ όσο φανταζόμαστε, αλλά δυστυχώς δεν συνειδητοποιούμε. Ας προσπαθήσουμε να ενισχύσουμε την ανθρωπινότητά μας μέσα από αυτή τη καθημερινή αναμέτρηση με τον κυνισμό και ας παραδεχθούμε, όπως έχει ήδη ειπωθεί ότι «αν το προσφυγικό ήταν πρόβλημα, θα είχε λύση».