Στο φετινό Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός, 76 κράτη - μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου υπέγραψαν κοινή δήλωση με την οποία αναφέρουν ότι θα εξετάσουν το ζήτημα της έναρξης διαπραγματεύσεων για τη θέσπιση παγκόσμιων κανόνων στο ηλεκτρονικό εμπόριο.

Στους υπογράφοντες περιλαμβάνονται οικονομικές υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η ΕΕ, η Ρωσία και η Κίνα, ενώ η Ινδία και οι περισσότερες αφρικανικές χώρες δεν το έκαναν, με τη διεθνή συναίνεση επί της πρωτοβουλίας αυτής να είναι ακόμα πολύ μακριά.

 

Αν νομίζετε ότι η  κοινή δήλωση υπονοεί τις αγορές μέσω διαδικτύου, έχετε μόνο εν μέρει δίκιο. Διότι αυτό που πραγματικά ενδιαφέρει τους μεγάλους οικονομικούς «παίκτες» - γι’ αυτό και το συνυπογράφουν παρά τον μεταξύ τους αδυσώπητο ανταγωνισμό - είναι το εμπόριο και, ακόμη περισσότερο, η ιδιοκτησία των ηλεκτρονικών δεδομένων. Όπως το θέτει η Le Monde diplomatique, επιδιώκουν να επιβάλουν παγκόσμιους κανόνες στη διακυβέρνηση του ψηφιακού τομέα, «το πιο πολύπλοκο, πολυδιάστατο και επομένως αμφιλεγόμενο θέμα που αντιμετωπίζουν κράτη και κοινωνίες τον αιώνα αυτόν, παράλληλα με την κλιματική αλλαγή».

Είναι τόσο πολύπλοκο, πολυδιάστατο και αμφιλεγόμενο ζήτημα, που ακόμη και ο όρος «ηλεκτρονικό εμπόριο» διαστέλλεται συνεχώς για να χωρέσει τις εξελίξεις. Από το 1998, ο ΠΟΕ τον έχει ορίσει γενικά ως «παραγωγή, διαφήμιση, πώληση και διανομή προϊόντων μέσω τηλεπικοινωνιακών δικτύων». Αυτός ο ορισμός αναφέρεται καταρχήν στα αγαθά και τις υπηρεσίες που προσφέρονται μέσω Διαδικτύου, αλλά πλέον καλύπτει την παγκόσμια κυκλοφορία δεδομένων, «τον νέο χρυσό του 21ου αιώνα, που  πολλοί πιστεύουν ότι είναι το πραγματικό θέμα στις διαπραγματεύσεις», όπως σχολιάζει το δημοσίευμα.

Ο Πέπε Ρομπλς, διευθυντής του Ινστιτούτου del Mundo del Trabajo στο Μπουένος Αϊρες λέει, ότι «κρυμμένη μέσα στον Δούρειο Ίππο του ηλεκτρονικού εμπορίου είναι η ιδιοκτησία των δεδομένων (…) το πραγματικό ερώτημα είναι ποιος ελέγχει τα δεδομένα. Προς το παρόν, είναι μόνο οι μεγάλες εταιρίες».

Η Google, η Amazon, το Facebook, η Microsoft και άλλοι ψηφιακοί γίγαντες εκμεταλλεύτηκαν το θεσμικό ρυθμιστικό κενό για να δημιουργήσουν ολιγοπώλιο και για να το διατηρήσουν επένδυσαν από τις αρχές του 2010 σε άγριο «λόμπινγκ» προς τους «αρχιτέκτονες» της αμερικανικής οικονομικής και εμπορικής πολιτικής.

 

Στόχος τους είναι να υπερασπιστούν «αρχές» όπως η ελεύθερη κυκλοφορία δεδομένων και να αντισταθούν στις πιέσεις να υποχρεωθούν να αποθηκεύουν προσωπικές πληροφορίες πολιτών στις γεωγραφικές ζώνες προέλευσης αυτών των πολιτών (π.χ. τα δεδομένα των Ευρωπαίων πρέπει να αποθηκεύονται σε διακομιστές που βρίσκονται στην Ευρώπη), έτσι ώστε να περιορίσουν την κρατική παρέμβαση και έλεγχο στις δραστηριότητές τους.

Όπως εξηγεί στην Le Monde diplomatique η Ντέμπορα Τζέιμς, εκπρόσωπος του δικτύου οργανώσεων, κινημάτων και συλλογικοτήτων κατά το σημερινού κυρίαρχου μοντέλου εταιρικής παγκοσμιοποίησης, «Our World Is Not For Sale» (Owinfs) τα μεγάλα ψηφιακά μονοπώλια θέλουν να καταγράψουν τα δισεκατομμύρια των ψηφιακών δεδομένων που παράγουν καθημερινά, ως ψηφιακά συνδεδεμένοι, οι άνθρωποι, να τα μεταφέρουν και να τα αποθηκεύουμε σε διακομιστές όπου θέλουν, με τους περισσότερους από τους οποίους βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι ΗΠΑ προσπαθούν να αυξήσουν τον αριθμό των εμπορικών και επενδυτικών συμφωνιών «νέας γενιάς» από τις αρχές του 2010, ώστε να ξεπεράσουν τα εμπόδια που υπάρχουν στο σύστημα του ΠΟΕ και να δημιουργήσουν ένα παγκόσμιο κανονιστικό πλαίσιο ευθυγραμμισμένο με τα στρατηγικά συμφέροντά τους στο πλαίσιο της λεγόμενης «νέας» ψηφιακής οικονομίας.

Το Σύμφωνο Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership, TPP) που υπογράφηκε τον Φεβρουάριο του 2016, ήταν η πρώτη αποφασιστική νίκη της ψηφιακής βιομηχανίας. Το κεφάλαιο της για το ηλεκτρονικό εμπόριο αντέγραψε λέξη προς λέξη τις απαιτήσεις των ομάδων «λόμπινγκ», όπως η Ένωση Διαδικτύου και η Ένωση Βιομηχανιών Υπολογιστών και Επικοινωνιών, που αντιπροσωπεύουν τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου.

Η απόσυρση των ΗΠΑ από την TPP το 2017, πριν τεθεί σε ισχύ, ανησύχησε την ψηφιακή βιομηχανία. Το 2018, οι λοιποί υπογράφοντες προχώρησαν σε συμφωνία αντικατάστασης (TPP-11), η οποία ενσωματώνει όλες τις ρήτρες της TPP σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο.

 
 

 

Η επαναδιαπραγμάτευση της βορειοαμερικανικής συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών (Nafta) μεταξύ των ΗΠΑ, του Μεξικού και του Καναδά οδήγησε σε ένα κείμενο που κινείται στο παραπάνω πλαίσιο.

Τα «στρατόπεδα»

Ωστόσο, η συμπερίληψη των ρητρών σε όσο το δυνατόν περισσότερες συμφωνίες δεν ήταν αποτελεσματική στρατηγική. Οι σημαντικές συμφωνίες δεν έχουν καταλήξει πουθενά ή έχουν εγκαταλειφθεί και ο αναπροσανατολισμός της εμπορικής πολιτικής από τον Τραμπ φρενάρισε περαιτέρω τις εξελίξεις.

Συνεπώς, η επιλογή του ΠΟΕ φαίνεται ξανά ελκυστική. Οι ακτιβιστές του χώρου έχουν εντοπίσει τρία διαφορετικά «στρατόπεδα» τα οποία, όχι μόνο ακολουθούν το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου, όπως είναι η παράδοση στον ΠΟΕ, αλλά διαμορφώνουν και ένα ενδιαφέρον χάσμα Νότου - Νότου».

  • Το πρώτο στρατόπεδο είναι χώρες που ευνοούν σχεδόν την πλήρως ανεξέλεγκτη ψηφιακή οικονομία, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και της ΕΕ (με ελάχιστες εξαιρέσεις).
  • Το δεύτερο περιλαμβάνει την Ινδία και πολλές αφρικανικές χώρες, οι οποίες πιστεύουν ότι ο ΠΟΕ θα πρέπει να επιλύσει άλλα ζητήματα πριν ασχοληθεί με το ηλεκτρονικό εμπόριο.
  • Το τρίτο στρατόπεδο καλύπτει αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Μαλαισία, η Ταϊλάνδη, η Νιγηρία και το Μπαγκλαντές, που ενδιαφέρονται για το ηλεκτρονικό εμπόριο, αλλά αντιτίθενται στην ατζέντα απορρύθμισης του Βορρά

Οι υποστηρικτές της επιλογής του ΠΟΕ ισχυρίζονται ότι το ηλεκτρονικό εμπόριο θα οδηγήσει σε ανάπτυξη, ειδικά για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις του Νότου. Οι ακτιβιστές θεωρούν ότι αυτό είναι μια ψευδαίσθηση και ότι τα κράτη του Νότου θα πρέπει να αποκτήσουν πρώτα την ψηφιακή κυριαρχία τους πριν συμμετάσχουν σε σχετικές διαπραγματεύσεις.

Παράλληλα αναδύονται και άλλα κέντρα αντίστασης. Τον Απρίλιο, με πρωτοβουλία του δικτύου Owinfs, 315 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών από περισσότερες από 90 χώρες υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή ενάντια στους ψηφιακούς εμπορικούς κανονισμούς του ΠΟΕ, τους οποίους θεωρούν «σοβαρή απειλή για την ανάπτυξη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την εργασία και την κοινή ευημερία σε όλο τον κόσμο».

Ο ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ ξεπερνά τις διαπραγματεύσεις. Η Κίνα είναι η μόνη χώρα με γιγάντιες εταιρίες δεδομένων που ανταγωνίζονται τη Silicon Valley και βρίσκεται μπροστά από τις ΗΠΑ σε βασικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της τεχνολογίας 5G. Η Δύση υποστηρίζει ότι η Κίνα έχει κερδίσει αυτό το πλεονέκτημα μέσω πολιτικών που αντιβαίνουν άμεσα στην αρχή ενός «ελεύθερου και ανοιχτού» εμπορίου στο Διαδίκτυο. Οι New York Times σημειώνουν ότι τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Κίνα δημιούργησε και διατήρησε το «Μεγάλο Τείχος» προστασίας, το οποίο εμποδίζει ιστοσελίδες όπως το YouTube, το Facebook, το Google και τους ίδιους τους New York Times να φτάσουν σε περισσότερους από 700 εκατομμύρια Κινέζους χρήστες του Διαδικτύου. Πίσω από τα εμπόδια αυτά, οι κινεζικές εταιρείες διαδικτύου όπως η Alibaba, η Baidu και η Tencent ευημερούν, αναπτύσσοντας υπηρεσίες αιχμής που από πολλές απόψεις ξεπέρασαν τις υπηρεσίες των δυτικών ανταγωνιστών τους.

Οι ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Κίνα υποχρεούνται να αποθηκεύουν τα δεδομένα τους στην Κίνα και να συνάπτουν εταιρικές σχέσεις με κινεζικές επιχειρήσεις. Οι New York Times γράφουν ότι η Κίνα θεωρεί τους ψηφιακού περιορισμούς ως ζήτημα εθνικής ασφάλειας, αλλά οι εταιρείες τεχνολογίας, οι οικονομικοί σύμβουλοι, οι εταιρείες ενέργειας και άλλοι υποστηρίζουν ότι οι περιορισμοί αποσκοπούν στο να βοηθήσουν το Πεκίνο να κυριαρχήσει στον κλάδο. Ένας Κινέζος αξιωματούχος επισημαίνει: «Ακόμη και στις συνεχιζόμενες διμερείς διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα κατέστησε σαφές ότι τομείς όπως οι ροές δεδομένων, η κατάργηση των απαγορεύσεων αποθήκευσης δεδομένων σε τοπικούς διακομιστές και το cloud computing είναι κόκκινες γραμμές».

Πάντως, αν το μοναδικό που μπορούν να κάνουν οι χρήστες του Διαδικτύου είναι να «επιλέξουν» «Μεγάλο Αδελφό», τότε, τα δικαιώματα και οι ελευθερίες περνάνε δύσκολες στιγμές…
https://tvxs.gr