ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΕΝΕΑΣ 2021

 

 

 

 

Του Β. Αντωνίου

 

Στις 13 Οκτωβρίου 2021 στο Χιλιομόδι Κορινθίας πραγματοποιήθηκε με επιτυχία για  ένατη συνεχόμενη  χρονιά  φέτος, ο απολογισμός της  συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας της Αρχαίας Τενέας. Η έρευνα τελεί  υπό τη Διεύθυνση της Δρ. Έλενας Κόρκα, Επίτιμης Γενικής Διευθύντριας Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠ.ΠΟ.A.

Πρόκειται για εγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΑ, που σκοπό έχει την αποκάλυψη της Αρχαίας Τενέας.

Ο απολογισμός πραγματοποιήθηκε  με επιτυχία στο Σχολείο του Χιλιομοδίου Κορινθίας.   Τον  απολογισμό  των φετινών ανασκαφών παρουσίασαν η κα. Έλενα Κόρκα, η  αρχαιολόγος  κα. Βιβή   Ευαγγέλογλου, ο νομισματολόγος κ. Κ. Λαγός, ο τοπογράφος-αγρονόμος κ. Στράτης Κούτρος, συνεργάτης της ανασκαφής

Τον απολογισμό παρακολούθησαν,  μεταξύ άλλων και   ο π. αντιπεριφερειάρχης  Πελοποννήσου κ. Απ. Παπαφωτίου,   και πλήθος κατοίκων του χωριού και άλλων περιοχών.

Έγινε μια αναδρομική επισκόπηση των αρχαιολογικών ευρημάτων από το 2013 έως σήμερα από την ανασκαφή στο οργανωμένο νεκροταφείο (6ο-3ο αι. π.Χ.) στη θέση Καμαρέτα το 2013, την αποκάλυψη του δίχωρου ταφικού υπέργειου μνημείου ρωμαϊκών χρόνων και του δρόμου που ένωνε την Κορινθία και Αργολίδα, την ανασκαφή τμήματος του οικιστικού ιστού της πόλης της Αρχαίας Τενέας το 2018 ως την ανασκαφή στα ρωμαϊκά λουτρά που αποκαλύφθηκαν αργότερα και συνεχίζουν να βγάζουν «θησαυρούς» όπως λέει ο κ. Λαγός και να μας αποκαλύπτουν την μακραίωνη ιστορία του τόπου… .

Κι όπως όμορφα ξεκίνησε αρχές Σεπτεμβρίου2021 με ένα πλούσιο τραπέζι , προσφορά του σκηνοθέτη Μανούσου Μανουσάκη (κατοίκου Χιλιομοδίου),  στην ανασκαφική ομάδα, έτσι όμορφα τελείωσε εχθές με ένα άλλο πλούσιο τραπέζι προσφορά των Φίλων Αρχαίας Τενέας σε όλα τα παιδιά της ανασκαφής και την επιστημονική ομάδα. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΕΝΕΑΣ

 

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΧΙΛΙΟΜΟΔΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ 2021

Σήμερα  στις 13.10.2021 η ανασκαφική ομάδα της αρχαιολόγου κ. Κόρκα Ελενας και η τοπική κοινωνία αποχαιρέτησε και τίμησε  την ανασκαφική ομάδα του tenea project, που για άλλη μια χρονιά για ενάμισυ μήνα ήταν στο Χιλιομόδι! Τα νεαρά παιδιά, πτυχιούχοι και φοιτητές διαφόρων Σχολών(Αρχαιολόγοι, Αρχιτέκτονες, Τοπογράγραφοι Μηανικοί, Πολιτικοί Μηχανικοι, νομισματολόγοι, συντηρητές κ.ά)  δούλεψαν με ενθουσιασμό, νεανική δύναμη και πάθος στην ανασκαφή και η όμορφη παρουσία τους  γέμισε όλους με  μεγάλη χαρά και αισιοδοξία για το μέλλον.

Η ανασκαφική ομάδα της αρχαιολόγου κ. Κόρκα ΄Ελενας διευθύντριας της ανασκαφής & της υπεύθυνης αρχαιολόγου κ. Βιβής Ευαγγέλογλου, απαρτίζεται από αρχαιολόγους, συντηρητές, νομισματολόγους, μηχανικούς, αρχιτέκτονες κ.λ.π. και φέτος δούλεψε για να φέρει στο φως αξιόλογα ευρήματα και να μας μάθει σημαντικά πράγματα για την ιστορία του τόπου μας.


Επίσκεψη στο χώρο της ανασκαφής
Φωτό απο δεξια: Απόστολος Παπαφωτίου(π. αντιπεριφερειάρχης  Πελοποννήσου), Έλενα Κόρκα, Βιβή   Ευαγγέλογλου, Β. Αντωνίου (δημοσιογράφος)

 

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΤΩΝ  «Φίλων Αρχαίας Τενέας»:

Από διάφορα μέρη της Ελλάδας ήρθαν στο Χιλιομόδι  και αυτή τη χρονιά φοιτητές  και αρχαιολόγοι που εργάστηκαν για τρεις εβδομάδες σκληρά από πρωί μέχρι βράδυ. Έχω ένα παράπονο: «σε αυτά τα παιδιά δεν μπορέσαμε να προσφέρουμε ούτε το απαραίτητο καθημερινό φαγητό», πέραν από το σωματείο μας και μερικών  φίλων που προσέφεραν ελάχιστα σε αυτούς τους φοιτητές και τις φοιτήτριες.



Παρακαλώ τους συγχωριανούς του Χιλιομοδίου στη συνέχεια των εργασιών να μπορούμε να προσφέρουμε σε όλη την ομάδα διότι δεν παίρνουν βοήθεια από κανέναν. Το χειρότερο που έχει συμβεί σε μας σήμερα είναι το ότι μετά την καταιγίδα δεν υπάρχει κανένα προστατευτικό μέσο( τσίγκοι, ξυλεία, πλαστικά κλπ) για την ανασκαφική περιοχή. Χρειάζονται άμεσα 1000,00ευρώ. Με αυτή τη φτώχεια που υπάρχει που να τα βρούμε; Σ’ αυτήν την προσπάθεια για την ανάδειξη της αρχαίας Τενέας και της περιοχής μας εμείς προχωράμε με βοήθεια ή  χωρίς βοήθεια.

 

ΕΛΕΝΑ ΚΟΡΚΑ διευθύντρια του προγράμματος «ΤΕΝΕΑ project”

Η κ. Ελενα Κόρκα στην παρουσίαση του προγράμματος αναφέρει:
Προσφέροντας  εθελοντικά, έχουμε αγαπήσει το χωριό (Χιλιομόδι), είμαστε  όλοι εδώ από αγάπη στις αρχαιότητες, τον πολιτισμό, και με πίστη ότι πραγματικά αξίζει να έρθει στο φως η Αρχαία Τενέα. Η δική μου ιστορία με την επαφή μου για την Αρχαία Τενέα ξεκινά από το 1984, όταν εσείς με καλέσατε στο χωριό για να βρεθεί η πρώτη σαρκοφάγος, η οποία είναι και η μοναδική στην Ελλάδα.

Μας ενδιαφέρουν κυρίως οι παρουσιάσεις εδώ στο χωριό, πέρανα των παρουσιάσεων στην Κόρινθο την Αθήνα. Σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου ακούγεται η Αρχαία Τενέα. Αποτελεί ένα φωτεινό σημάδι στον αρχαιολογικό χώρο παγκοσμίως. Πρέπει να είστε περήφανοι για την κληρονομιά σας.

 

Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον πρόεδρο του σωματείου των «Φίλων Αρχαίας Τενέας», που για μας είναι μια μεγάλη στήριξη, που δείχνει το σύνδεσμο της Τοπικής κοινωνίας με όλη την ομάδα που βρίσκεται εδώ- αρχαιολόγους συντηρητές, αρχιτέκτονες, τοπογράφους. Θέλω να ευχαριστήσω και να αφιερώσω την αποψινή παρουσίαση στους χορηγούς υποστηρικτές μας.

• Την  Περιφέρεια Πελοποννήσου που στηρίζει το έργο μας, φέτος ο Δήμος Κορινθίων διέθεσε δυο(2) εργάτες που ήταν μεγάλη βοήθεια για μας,
• την Εταιρεία του κ. ΤΣΑΟΥΣΗ ο οποίος δεν είναι καν από τα τα μέρη αυτά, και ήταν πολύ ένθερμος υποστηρικτής της ερευνάς μας από την πρωτη χρονιά
• τις εταιρείες «ΠΡΩΤΕΡΓΕΙΑ» και «ΗΡΑΚΛΗΣ»
• πολλοί άνθρωποι βοήθησαν: Προσφέροντας γεύματα στους φοιτητές. Προσέφεραν έναν αφυγραντήρα, έναν Υπολογιστή.
• Του ανθρώπους που προσφέρουν κατάλυμα εδώ, για να μένουν παιδιά που είναι οι τομεάρχες μας που έρχονται κάθε χρόνο από τις άκρες της Ελλάδας για να είναι παρόντες στην ανασκαφή.
• Στους ανθρώπους που μας διαθέτουν τα χωράφια τους για να σκάψουμε. Έχουν κατανοήσει την αξία αυτής της έρευνας. Έχουν πιστέψει σε μας, αφού κρατάμε το λόγο μας και δεν παίρνουμε τα χωράφια κανενός. Αφου όταν τελειώνουμε τις έρευνες (κάθε χρόνο και όχι στο τέλος της έρευνας), δίνουμε τα χωράφια να τα καλλιεργήσουν, δεν πειράζουμε τα δένδρα. Προσέχουμε πάρα πολύ την περιουσία του καθ’ ενός.

Ότι και να μας προσφέρουν μεγάλο ή μικρό, είναι πολύ σημαντικό διότι στις συστηματικές έρευνες, την ευθύνη την έχει ένας άνθρωπος, και στηρίζεται στην ομάδα του για να βγει πέρα ένα τεράστιο έργο,  και το κράτος δεν μπορεί να διαθέσει πόρους. Άρα εξαρτάται από τον κόσμο ν΄ αγκαλιάσει την προσπάθεια και να την στηρίξει.

 

Τι είναι Τενέα; Γιατί έχει σημασία αυτός ο τόπος και  όχι μόνο για την Ελλάδα;

Πολλά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης σε όλον τον κόσμο παρουσιάζουν την Αρχαία Τενέα,  με Ντοκιμαντέρ και ρεπορτάζ, γίνονται ομιλίες. Γιατί η Αρχαία Τενέα είναι τόσο σημαντική; Όλες οι έρευνες είναι. Αυτή εδώ είναι κάτι το οποίο αξίζει έρχεται στο φως σιγά - σιγά με πάρα πολύ κόπο και στα επόμενα χρόνια θα αποτελεί τον τόπο για τον οποίο θα μιλούν.

Η Αρχαία Τενέα βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σημείο, διότι βρίσκεται πάνω στο δρόμο που ενώνει τα λιμάνια δηλαδή τις Κεχριές (κύριο λιμάνι στην αρχαιότητα), την Κόρινθο. Μέχρι και σήμερα περνάμε από εδώ και πηγαίνουμε στο Άργος και στις Μυκήνες. Σε αυτούς τους δρόμους περπατάμε από την αρχαιότητα  έως και σήμερα.

Η Αρχαία Τενέα από εκεί που βρίσκονταν μπορούσε να συνδέσει την Κόρινθο με τις Μυκήνες και το Άργος.

Η  Αρχαία Τενέα είναι μια πόλη που συνδέεται με Ανατολή και Δύση. Σύμφωνα με το  μύθο, ο Αγαμέμνων μετά την πτώση της Τροίας και τα τόσα χρόνια  του Τρωϊκού πολέμου που προηγήθηκαν, έφερε εδώ αιχμαλώτους Τρώες τους οποίους βρήκε στην Τένεδο.  Έτσι ονομάστηκε αυτός ο τόπος Τενέα, λέξη προερχόμενη από την Τένεδο και τον πρώτο βασιλιά Τένη που έδωσε το όνομά του στην Τένεδο.

Η παρουσία των Τρώων  εδώ ήταν τόσο καθοριστική ώστε να δώσουν το όνομά τους.

Όταν οι Μυκήνες δεν ήταν τόσο  ισχυρό βασίλειο η Αρχαία Τενέα έπεσε υπό την κυριαρχία της Κορίνθου και έκτοτε αποτελεί μια σημαντική πόλη της Κορίνθου. Διακινεί το εμπόριο της Κορίνθου στην Αργολίδα και με  τον Κορίνθιο αρχηγό

Αρχία, Τενεάτες πήγαν αποίκησαν και δημιούργησαν την πιο ισχυρή Ελληνική αποικία στη Σικελία. Ποια ήτα αυτή; Την έκτισε ο μεγάλος εφευρέτης Αρχιμήδης και είναι οι Συρακούσες.

Η μυθολογία για την Αρχαία Τενέα δεν τελειώνει  εκεί. Εδώ, πριν από τους Τρώες σύμφωνα με το μύθο είχε μεγαλώσει ο Οιδίποδας. Εδώ ήταν τα θερινά ανάκτορα του βασιλιά της Κορίνθου Πόλυβου απ’ όπου φεύγοντας ο Οιδίποδας από εδώ έλυσε το αίνιγμα με τη Σφίγγα  για να ξαναγυρίσει πίσω στη Θήβα.

Πιστεύω ότι η ανασκαφική σκαπάνη θα αποδείξει ότι πολλά στοιχεία του μύθου εμπεριέχουν αλήθεια. Μετά τα τόσο αξιόλογα φετινά ευρήματά σας,  πιθανώς η ιστορία μπορεί να ξαναγραφεί με πολύ διαφορετικό τρόπο. Τα ευρήματα τα αφήνουμε σε ‘σας για εσάς. Προσφέρουμε αυτήν την εργασία για τα παιδιά σας τα εγγόνια σας και ‘όλες τις μελλοντικές γενιές.

Στο παρελθόν όλοι οι ερευνητές προσπαθούσαν να εντοπίσουν την Αρχαία Τενέα αφού η Τενεάτιδα ήταν μια τεράστια περιοχή, είχε τα Αθίκια, τον Αγιο Βασίλη, το Στεφάνι το Αγιονόρι. Που ήταν το κέντρο αυτής της μεγάλης πόλης με την μεγάλη επιρροή; Ξέραμε ότι υπάρχει ένας Κούρος. Αυτός ο Κούρος δυστυχώς κλάπηκε από Αυστριακό,  τον επίσημο εκπρόσωπο της Αυστρίας στην Ελλάδα. Ο Κούρος αυτός βρίσκεται σήμερα στο Μόναχο. Πολλές αρχαιότητες ευρίσκονται στα μουσεία του εξωτερικού. Ήταν πασίγνωστη η Τενέα από τον 19^ο αι. Ουσιαστικά ο Κούρος της Τενέας έδωσε τα στοιχεία για  τι είναι οι Κούροι στους Αρχαιολόγους.

Το 1984 όταν οι κάτοικοι μας κάλεσαν εδώ  και βρέθηκε μια μοναδική σαρκοφάγος. Όμως, όταν ήμουν στο υπουργείο  σε μια ειδική υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού για την αρχαιοκαπηλία, μαζί με τη αστυνομία δουλέψαμε και κατασχέθηκαν δυο Κούροι που σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο της Αρχαίας Κορίνθου που μαζί με τη σαρκοφάγο  του Χιλιομοδίου κοσμούν την αρχαϊκή αίθουσα.

Η Τενέα έχει πια τη θέση της στο μουσείο της  Αρχαίας Κορίνθου.

Εσείς οι κάτοικοι του Χιλιομοδίου τόσα χρόνια μιλούσατε για αρχαίο θέατρο που υπάρχει  και  βλέπατε στο Ναό του Αγίου Γεωργίου το γλυπτό που δείχνει το Διόνυσο. Ο κύριος θεός της Τενέας  ήταν ο Απόλλωνας γιατί αυτόν λάτρευαν οι Τρώες και όχι οποιονδήποτε Απόλλωνα αλλά  αυτόν που σκοτώνει τους αρουραίους γιατί τρώνε τις σοδιές. Απόλλωνας  Σμινθέας (Σμινθεύς ) ήταν ο Απόλλωνας της Τροίας του οποίου μεταφέρθηκε η λατρεία εδώ (είναι μια συγκεκριμένη λατρεία).

Παρά ταύτα στην εκκλησία είχατε το Διόνυσο. Τα νομίσματα που έκοψε η Τενέα έχουν το Διόνυσο διότι οι καλλιέργειες εδώ ήταν πάντοτε πολύ πλούσιες

Σαρκοφάγος 1984. Στο εσωτερικό της επικαλυπτήριας πλάκας, υπήρχε ο σκελετός μιας νεαρής γυναίκας - που φαίνεται να ήταν από την πολύ υψηλή κοινωνία της εποχής, πράγμα που πιστοποιούν και οι ανθρωπολόγοι – με πλούσια κτερίσματα τα οποία της προσέφεραν οι συγγενείς. Αυτή η σαρκοφάγος είναι μοναδική, διότι έχει το μοναδικό δείγμα ζωγραφικής που έχουμε από αυτά τα χρόνια, σε όλη την Ελλάδα.

 

«ΤΕΝΕΑ project”. Η Τενέα δεν έφυγε ποτέ από το μυαλό μου. Όταν μπόρεσα να έχω τις προϋποθέσεις, με μια μικρή ομάδα επιστρέψαμε εδώ και  με την αρχαιολόγο Βιβή   Ευαγγέλογλου ( μαζί σκάβαμε στις Κεχριές) ξεκινήσαμε το 2013 την αρχαιολογική μας έρευνα.

Ανακαλύψαμε ένα καταπληκτικό οργανωμένο αρχαϊκό νεκροταφείο γύρω από την πρώτη σαρκοφάγο είχαν πάρα πολλά σπουδαία κτερίσματα, εκ των οποίων κάποια είναι μοναδικά δεν υπάρχουν πουθενά στην Ελλάδα. Και αυτοί οι τάφοι στην Τενέα δείχνουν ότι προέρχονται από την υψηλή κοινωνία των  αρχαΐκών χρόνων.
Ένας διπλόστομος ασκός  με τις δυο εκροές από παιδική ταφή είναι κάτι το μοναδικό, επίσης και άλλα αγγεία που βρέθηκαν εκεί δεν έχουν ξαναβρεθεί ποτέ σε άλλη περιοχή.

Ανακαλύψαμε τις ζώνες των νεκροταφείων της Τενέας. Μετακινούμενοι σε άλλη περιοχή του χωριού ανακαλύψαμε ένα μοναδικό Ρωμαϊκό μαυσωλείο. Εδώ έχουμε από μια πολύ πλούσια Ρωμαϊκή οικογένεια, ένα δίχωρο ταφικό μνημείο  το οποίο έχει μια μοναδική διάταξη για την Κορινθία. Ολόγυρα από το μαυσωλείο αυτό, βρέθηκαν πάρα πολλοί ρωμαϊκοί τάφοι, κυρίως γυναίκες και παιδιά, με πάρα πολύ πλούσια κτερίσματα, ακόμα και πιο φτωχικοί απ’ αυτούς. Αυτά τα ευρήματα μας δίνουν πολλά στοιχεία της εποχής εκείνης. Βρέθηκαν και λυχνάρια απεικονίζοντας τις θεότητες που λατρεύονταν εκείνη την εποχή.



Βρέθηκε ένα πολύ σημαντικό λυχνάρι όπου ο Αινείας φεύγει από την Τροία, διότι ο Αινείας κρατούσε τον πατέρα του στους ώμους και το γιο του από το χέρι. Αυτό το λυχνάρι δείχνει ακριβώς αυτή τη μυθολογική καταγωγή των Τρώων που ήλθαν εδώ και αγκαλιάστηκαν με τους ντόπιους που προϋπήρχαν και έγιναν μια κοινωνία πάρα πολύ μεγάλη και πλούσια.

 

Όταν οι Ρωμαίοι ήρθαν εδώ, κατέστρεψαν τελείως την Αρχαία Κόρινθο, ενώ όταν πήγαν στην Τενέα έσμιξαν σαν αδέλφια διότι και οι Ρωμαίοι θεωρούνται Τρώες. Έφυγε ο Αινείας ο μεγάλος ήρωας των Τρώων και πήγε και ίδρυσε στη Ρώμη. Δεν ξέχασαν αυτή την παράδοση και χίλια χρόνια μετά αγκαλιάστηκαν σαν αδέρφια και υποστήριξαν την Τενέα πάρα πολύ. 

Συνεχίζοντας την ανασκαφή μας στο ταφικό μνημείο, βρήκαμε από κάτω μια δεξαμενή. Αυτή η δεξαμενή ήταν προγενέστερη. Λειτουργούσε προγενέστερα των Ρωμαϊκών χρόνων, εκκινώντας από τα αρχαϊκά χρόνια και συνέχιζε στα Ελληνιστικά χρόνια. Ολόγυρα είχαν τάφους εξαιρετικά πλούσιους πο χρησιμοποιήθηκαν και από τους Ρωμαίους.



Βρέθηκε ένας καθρέπτης που έχει μια σπάνια θεματική. Έναν ερωτιδέα που φέρει έναν αμφορέα στον ώμο, έν επίχρυσο στεφάνι μυρτιάς και αλλα πολλά .

Αφού βρήκαμε τις ζώνες των νεκροταφείων, αρχίσαμε τις έρευνες για το κέντρο της πόλης.  Βρήκαμε έναν αρχαίο δρόμο που είχε την κατεύθυνση ακριβώς της σύντομης οδού από την Κόρινθο προς το Άργος. Αυτός ο δρόμος (μέχρι 2μ βάθος) για μας ήταν τόσο σημαντικός διότι τα ευρήματα ήταν από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και τον 7^ο μΧ. αι. Χάριν αυτού του δρόμου οδηγηθήκαμε στην εύρεση των σπιτιών της Αρχαίας Τενέας. Ήταν μια σημαντική ανακάλυψη που διαδόθηκε  σε όλον τον κόσμο από τα ΜΜΕ, για μια αρχαία πόλη που συνδέει την Ανατολή με τη Δύση ( έως την Αγγλία διότι οι Άγγλοι θεωρούνται απόγονοι των Τρώων).

 

Αρχαιολόγος Π.   Ευαγγέλογλου


Φέρει το βάρος αυτής της πολύ δύσκολης και πολυσύνθετης  ανασκαφής στο πεδίο των ερευνών.

Η κ. Βιβή Ευαγγέλογλου  στην ενήμέρωη αναφέρει μεταξύ άλλων:Στα πρώτα χρόνια της έρευνας ανακαλύψαμε τη ζώνη των νεκροταφείων. Μαζί με την κα Έλενα Κόρκα δεν πάψαμε ποτέ να μας ενδιαφέρει ο εντοπισμός  του οικιστικού,  θρησκευτικού και πολιτικού κέντρου αυτής της τόσο σημαντικής πόλης  η οποί αποκτά μια οικουμενική διάσταση, πράγμα που διαπιστώνεται μέσα από τα ευρήματα.

 

2019. Είμαστε τυχεροί. Αλλά η τύχη βοηθά και τους τολμηρούς που εργάζονται συστηματικά. Οι φυσικές γεωσκοπήσεις, το παλαιό φωτογραφικό υλικό, χάρτες, η αρχαιολογία, κ.ά. μας οδήγησαν τελικά να εντοπίσουμε αυτό το οικιστικό κέντρο της πόλης, το πολιτικό και το θρησκευτικό. Όλα τα ευρήματα μας δείχνουν μια  διαχρονική κατοίκηση, η οποία δεν φτάνει μόνο ως τα χρόνια του Τρωϊκού πολέμου αλλά πηγαίνει και παλιότερα αγγίζοντας τους Νεολιθικούς χρόνους.

 

Βρήκαμε το πρώτο δημόσιο κτήριο, που ήταν τα Ρωμαϊκά λουτρά της πόλης. Τα  Ρωμαϊκά λουτρά ήταν ένα στοιχείο του καθημερινού ιδιωτικού βίου και είχε απώτερο σκοπό την καθαριότητα των πολιτών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η χρήση των λουτρών κρατά από τους  Ελληνιστικούς και πρωϊμότερους χρόνους και φτάνει μέχρι τις μέρες μας, αλλά εξελίχθηκε πολύ γρήγορα σ’ έναν ισχυρό κοινωνικό θεσμό, όπου συντελούνταν διάφορες κοινωνικές διεργασίες (χώροι διασκέδασης, άσκησης, παλαίστρες, δημόσιες συζητήσεις, κ.ά.) αποτελώντας ένα ζωντανό κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων  της περιοχής. Στα λουτρά είχαν δικαίωμα πρόσβασης όλοι άνδρες και γυναίκες και όλες οι κοινωνικές ομάδες, δεν συνέπιπτε η παρουσία των ανδρών με τις γυναίκες. Άλλες ώρες εισόδου αντί αντιτίμου, για άνδρες, άλλες για γυναίκες, άλλες για άρχοντες, προύχοντες, άλλες για κατώτερες κοινωνικές τάξεις, κλπ.  Η επιφάνεια των λουτρών στην Τενέα ανέρχεται περίπου στα 1100 τ.μ. Πρόκειται  για ένα μεγάλο λουτρό,  μια μνημειακή κατασκευή που κατασκευάστηκε σε τρεις φάσεις και θεμελιώθηκε στα χρόνια του Αδριανού λίγο πριν τα μέσα του 2^ου μ.Χ  αι.  που συμπίπτει χρονολογικά με το ταφικό μνημείο της Σαρκοφάγου, εποχή που κατασκευάζεται το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Είναι μια περίοδος που στην περιοχή γίνονται μεγάλα δημόσια έργα. Πολλά από τα λουτρά κατασκευάζονταν κατ’ εντολήν του Αυτοκράτωρα ή ενός τοπικού άρχοντα,  ως ανταπόδωση ευχαριστιών στους κατοίκους της αυτοκρατορίας.

 

Η πρώτη φάση  είναι στα μέσα του 2^ου μ.Χ  αι.

Η δεύτερη φάση  ανακατασκευών και κάποιων προσθηκών που πιθανότατα  ακολούθησαν μετά από ισχυρούς σεισμούς είναι στον 4^ο μ.Χ  αι. στο 376 μ.Χ. 

Η τρίτη φάση  είναι στα μέσα του 5^ου μ.Χ  αι. που κράτησε έως τα τέλη του 6^ου μ.Χ  αι. όπου η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς από τις επιδρομές των Αβαρο –Σλάβων. Οι αλλαγές που έχουν συντελεστεί σε αυτές τις τρεις φάσεις έχουν κυρίως να κάνουν κυρίως με την είσοδο σε χώρους εισόδου των Τρώων και τους βοηθητικούς χώρους που δημιουργήθηκαν ή οι αλλαγές που δημιουργήθηκαν ανάλογα με τη χρήση κάθε χώρου.

Τα λουτρά χρίζονται σε δυο μεγάλες ζώνες.

Η Βόρεια ζώνη είναι οι χώροι των ζεστών δωματίων, όπου κάνουν τα ζεστά λουτρά .
Η Νότια ζώνη είναι των κρύων δωματίων, όπου κάνουν τα κρύα λουτρά.  Ο επισκέπτης έπρεπε να εναλλάσσει το ζεστό με το κρύο. Τα λουτρά αυτά ήταν στεγασμένα είχαν θόλους, είχαν μικρές πισίνες όπου έμπαιναν μέσα και έπαιρναν το μπάνιο τους. Στους ζεστούς χώρους είχαν υποδαπέδια και εντοίχεια θέρμανση. Στο δάπεδο υπήρχαν οι πύρινες πλάκες πλάκες και κάτωθεν ένας υπόγειος χώρος (υπόκαυστον) στον οποίο μέσα από καμάρες στα proefurnium τροφοδοτούσαν με καύσιμη ύλη (ξυλεία). Με τη φωτιά που άναβαν στα ξύλα ζεσταίνονταν τα δάπεδα και επομένως το νερό που βρίσκονταν πάνω στα δάπεδα. Φυσικά υπήρχαν τα αποδυτήρια, ο κεντρικός χώρος που μπαίναν για να ξεντυθούν, υπήρχε θρανίο περιμετρικά, υπήρχαν ερμάρια κρεμάστρες. Εκεί ήταν και χώρος συζήτησης, περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους. Τους χειμερινούς μήνες λειτουργούσε και σαν παλαίστρα δηλαδή χωροι για για κάποια άθληση, σ΄ αυτόν το χώρο βρήκαμε 130 νομίσματα, δακτυλίδια, σκουλαρίκια, και άλλα αντικείμενα που έφερναν μαζί τους . Ξεντυνόντουσαν και έπεφταν τα νομίσματα από τις τσέπες και τ’ άλλα αντικείμενα,  και  ήρθαμε εμείς μετά από χρόνια να τα βρήκαμε. 

Εκτός από τους χώρους τους ζεστούς και κρύους, τα αποδυτήρια και την πισίνα.

Εδώ ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής  μας, ο Αριστοτέλης Αντωνίου έκανε μια αρχιτεκτονική αποτύπωση πέτρα προς πέτρα και λίθο προς λίθο, καταγράφει τις παθογένειες, τα βάθη και γίνεται μια προσπάθεια να γίνει μια ανάταξη για το πώς ήταν τα λουτρά. Το έργο αυτό όταν ολοκληρωθεί μπορεί να το βλέπετε σε μια οθόνη να περιστρέφεται τρισδιάστατα και να υπάρχει η δυνατότητα να μπαίνει κάποιος μέσα, όπως αυτό που ετοιμάζουν οι τοπογράφοι μας.

Βλέπετε τους τοίχους πως τους έχουμε σηκώσει, τους θόλους, τις πισίνες, τις δεξαμενές που μάζευαν τα νερά για τα λουτρά, και φιλτράρονταν τα νερά από το ένα μέρος στο άλλο και το ξαναχρησιμοποιούσαν. Δεν χάνονταν τίποτα. Για το καθαρό νερό βρήκαμε σωλήνες από μόλυβδο με επιγραφές επάνω του κατασκευαστή. Αντίστοιχες έχουν βρεθεί στις Κεχριές όπου το καθαρό έρχονταν από τα ανατολικά με κλίσεις και ειδικούς αγωγούς που συνήθως  κατέληγε στους τρεις χώρους  με τις τρες δεξαμενές όπου φιλτράρονταν και το ξαναχρησιμοποιούσαν. Βρήκαμε τις αποθήκες όπου φυλάσσονταν η ξυλεία τους για να τροφοδοτούν τους φούρνους που ζέσταιναν το νερό τα proefurnium. Βρήκαμε φέτος και τις τουαλέτες τους. Βλέπουμε τους αποχετευτικούς αγωγούς που παίρνουν τα όμβρια ύδατα και τα απόβλητα και τα απομάκρυναν από τους χώρους.

 

Παραμένω στη χρονολογική περίοδο των Ρωμαϊκών χρόνων, γιατί πάντα σώζεται η τελευταία φάση μιας πόλης όταν την ανακαλύπτουμε. Έτσι λοιπόν βρήκαμε τα πρώτα καταστήματα, και φέτος ακόμη περισσότερα. Αρχίζει να αναπτύσσεται  και να αποκαλύπτεται μπροστά μας το εμπορικό κέντρο της πόλης, η αγορά που με βεβαιβαιότητα φτάνει μέχρι την «Κλένια» σχεδόν και ανεβαίνει σίγουρα Βόρειο-Ανατολικά περίπου μέχρι τις ράγες του χωριού.  Είναι μια μεγάλη έκταση, με έναν δρόμο ο οποίος εκατέρωθεν είχε πολύ μεγάλα καταστήματα, μεγάλοι χώροι με θυραία ανοίγματα, ισχυρές κατασκευές κατασκευασμένες οργανωμένα  σε οικοδομικά τετράγωνα με εσωτερικούς δρόμους για να επικοινωνούν και μεταξύ τους.

Βλέπουμε καταστήματα σιτηρών όπου μέσα σε λάκκους  είχαν τοποθετήσει μεγάλους πίθους για να φυλάσσουν τα προϊόντα τους. Βρήκαμε μια ζυγαριά που είχε γραμμένο επάνω το όνομα  ΕΥΤΥΧΙ  του ιδιοκτήτη. Βρήκαμε κοσμήματα. Βρήκαμε κατάστημα καλλυντικών, αλοιφές, λάδια , έλαια επειδή ήταν κοντά στα λουτρά.



Στα καταστήματα βρήκαμε πάρα πολλά νομίσματα, καθώς και έναν θησαυρό από 29 χρυσά νομίσματα με ένα χρυσό δακτυλίδι, αυτό δείχνει ότι ακόμα και τον 5^ο μ.Χ. αι. υπήρχε μια εύπορη κοινωνική τάξη, υπήρχε μια κοινωνική ευρωστία. Το εμπορικό επίπεδο ήταν ανεβασμένο.

 

Τα λουτρά ήταν μια κιβωτός πληροφοριών, γιατί μας έδωσαν και πολλά  άλλα στοιχεία από τα καταστήματα. Φέτος είδαμε ότι ένα κατάστημα του 3^ου και 4^ου μ Χ. αι., ήταν κτισμένο πάνω  σε πρωιμότερο των ελληνιστικών χρόνων του 2^ου και 3^ου πΧ αι. Βλέπουμε ότι στα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια η θέση της πόλης ήταν  η ίδια.

Βρήκαμε στοιχεία  με αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα   τα οποία μας πηγαίνουν  στους αρχαϊκούς χρόνους δηλαδή στον 7^ο πΧ αι.

 

Βρήκαμε ένα πηγάδι, τελετουργικό με εξάγωνο στόμιο και δίπλα έναν αποθέτη κοντά στα λουτρά, πάρα πολύ πλούσια κεραμική, αναθηματική  ζωόμορφοι αρύβαλλοι, δακτυλίδια,  αλογάκια, δακτυλιόσχημοι αρύβαλλοι με κεφάλι σφίγγας, τα οποία είναι  στοιχεία τελετουργικά (τα αναθήματα – αφιερώματα-  ήταν η εκδήλωση του σεβασμού, αλλά και των ευχαριστιών, των αρχαίων Ελλήνων προς τους θεούς).

Ψάχνουμε για ένα κτήριο των αρχαϊκών χρόνων που μα μιλάει η επιγραφή που βρήκαμε και αναφέρει με τις λέξεις «ΠΑΡΑ ΝΑΟ» από ανάθημα του Τενεάτη Χέσις σε κάποια θεότητα «παρά ναό» αρχές του 5^ου πΧ. αι.

 

Βρέθηκε και μια άλλη επιγραφή με το όνομα  ΤΕΙΣΑΝΔΡΙΔΑΣ όνομα που συναντάται ευρέως στην Τένεδο, γλυπτά με το κομμάτι από το μηρό ενός αγάλματος αρχαϊκών χρόνων, Αφροδίτες, γλυπτά κ.ά.

 

Φέτος εκτός του ότι ανακαλύψαμε και άλλα καταστήματα της πόλης που εκτείνονται προς Βορά και προς Νότο με πολύ σημαντικά ευρήματα, η μεγάλη μας έκπληξη ηταν ότι τελικά η ανασκαφή έρχεται να δώσει και νέα στοιχεία στην ιστορία και στην μυθολογία. Η ιστορία της Τενέας δεν ξεκινά από τα χρόνια του Οιδίποδα. Ξεκινά ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους  που έχουμε βρεί ένα γυναικείο εδώλιο  και έναν αποθέτη 4,5μέτρων   με βάθος 8 μέτρων , διαμορφώνει πατάρια , έχει το σχήμα σπείρας. Ο αποθέτης ήταν επιμελώς σφραγισμένος με αργούς λίθους γεμάτος κεραμική που χρονολογείται από το το 3.000 πΧ. μέχρι το 2.500 πΧ.

Απίστευτα αγγεία μέσα, στον αποθέτη  μαγειρικά σκεύη, τράπεζες προσφορών, εργαλεία από Οψιανό, κοπίδια λεπίδες, σφονδύλια, ενδείξεις ύφανσης, αποτυπώματα πάνω σε κεραμική ψάθας και άλλων υφασμάτων, ζωόμορφα εδώλια. Ο αποθέτης αλλάζει τα δεδομένα στην περιοχή  και βάζει «πινέζα» στην Τενέα για τους πρωτοελλαδικούς χρόνους. Το εντυπωσιακό όλων είναι ότι έχουμε αγγεία τα οποία είναι σπάνια για τον ελλαδικό χώρο  που όμοιά τους είναι στην Τροία .

Καταλαβαίνετε ότι όταν μιλάμε για έναν τρωικό πόλεμο γύρω στο 1100 π.Χ. Στα χρόνια του Τρωικού πολέμου ίσως να υπήρχαν και σχέσεις από τότε. Έχουμε αυτά τα τριποδικά αγγεία που συναντάμε μόνο στην Τροία. Τα ευρήματα δείχνουν ότι ήδη από το 3000 πΧ έχουμε έναν οργανωμένο οικισμό, μια οργανωμένη κατοίκηση που έχει μεγάλη έκταση και διάσπαρτη κεραμική σε όλη την  πεδιάδα του Χιλιομοδίου.-