Στις 7 Οκτωβρίου πέθανε στα 77 του χρόνια ο Ιταλός φιλόσοφος Σαλβατόρε Βέκα, ένας στοχαστής που συνέβαλε με το έργο του στην ανανέωση της ιταλικής πολιτικής φιλοσοφίας. Στη δεκαετία του 1970, ο Βέκα ασχολήθηκε με τη μελέτη του επιστημονικού προγράμματος του Μαρξ, ενώ στις επόμενες δεκαετίες, εμπνεόμενος από τη «Θεωρία της Δικαιοσύνης» του Τζον Ρολς, επεξεργάστηκε τη «ρεαλιστική ουτοπία» μιας δίκαιης κοινωνίας. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα μιας φανταστικής συνέντευξης του Μαρξ και περιέχεται στο βιβλίο S. Veca «L’immaginazione filosofica e altri saggi» (Feltrinelli, 2012).

Σ. ΒΕΚΑ: Στον εικοστό αιώνα, η εικόνα σας αγιοποιήθηκε, μουμιοποιήθηκε και λατρεύτηκε από αυταρχικά, ολοκληρωτικά και δεσποτικά πολιτικά καθεστώτα, ενώ σήμερα η πολιτική δημοκρατία είναι η μοναδική μορφή διακυβέρνησης που εμφανίζεται με θετικό πρόσημο στη διεθνή σκηνή. Τι έχετε να πείτε σχετικά με αυτό;

Κ. ΜΑΡΞ: Αναφέρεστε σε δυο ξεχωριστά ζητήματα. Το πρώτο αφορά τις αγροτικές επαναστάσεις του εικοστού αιώνα. Εγώ είχα σκιαγραφήσει ένα μεγάλο σχέδιο. Φυσικά απέμενε να προσδιοριστεί και να διορθωθεί κάποια λεπτομέρεια. Οι επαναστάτες ηγέτες βιάστηκαν υπερβολικά και έκαναν λάθος στους χρόνους. Παραγνώρισαν τις λεπτομέρειες. Και, όπως ξέρετε, ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Η υπομονή είναι η πρώτη αρετή του επαναστάτη. Ο Λένιν θύμωνε με τη Γερμανία, η οποία καθυστερούσε τραγικά στο ραντεβού. Ο πρόεδρος Μάο καθοδηγούσε μια πελώρια αγροτική στρατιά, ευλογημένη από τον Τόμας Μίντσερ, τον αποκεφαλισμένο του Μιλχάουζεν. Το επαναλαμβάνω: έκαναν λάθος στους χρόνους. Από την άλλη μεριά, ξέρετε πόσο χρειάστηκε να μοχθήσω για να απαντήσω στη Βέρα Ζασούλιτς, η οποία με ρωτούσε αν υπήρχαν συντομότεροι παρακαμπτήριοι δρόμοι για τη Ρωσική Επανάσταση; Ετσι προέκυψαν καταπιεστικά και σκληρά καθεστώτα, κρατικοί καπιταλισμοί, παράξενες αναμείξεις μορφών ασιατικού δεσποτισμού και πενταετών πλάνων. Η υπόθεση της πολιτικής δημοκρατίας είναι ξεχωριστό ζήτημα. Αντίθετα με αυτό που νομίζουν ή που θέλουν να σας κάνουν να πιστέψετε, το σημείο στο οποίο η δική μου αντίληψη είναι αψεγάδιαστη είναι ακριβώς η ανάλυση της πολιτικής δημοκρατίας, των αντιφάσεών της και του αδιάρρηκτου δεσμού της με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Οταν ήμουν νέος, στο βιβλιαράκι για «Το εβραϊκό ζήτημα», είχα μιλήσει για τα ίσα πολιτικά δικαιώματα ως απατηλή κοινότητα. Ισες ελευθερίες και δικαιώματα στον ουρανό του πολίτη (citoyen) και ανισότητες και εκμετάλλευση στη γη του αστού (bourgeois). Το κοινωνικό ζήτημα γεννιέται στο πεδίο που δημιουργείται από αυτή την αντίφαση. Και σήμερα; Σήμερα υπάρχει οπισθοδρόμηση. Σε πετούν έξω ακόμη και από την απατηλή κοινότητα. Αυτό είναι ένα θέμα το οποίο συνέλαβε με οξύνοια ο εύγλωττος ιεροκήρυκας Ζακ Ντεριντά, όταν με χαρακτήρισε «μετανάστη». Για να ακριβολογούμε, ο άγιος Ζακ μιλάει για το φάντασμά μου. Ο Μαρξ, λέει μέσες άκρες ο άγιος Ζακ, παραμένει ανάμεσά μας ένας μετανάστης, ένας μετανάστης ένδοξος, ιερός, καταραμένος, αλλά ακόμη παράνομος, όπως υπήρξε σε όλη του τη ζωή.

Σ. ΒΕΚΑ: Ομολογώ ότι βρίσκω γοητευτικό αλλά τρομερά ασαφές το κήρυγμα του Ντεριντά. Μας πλησιάζει όμως στο σήμερα, στα μεγάλα ζητήματα των μεταναστεύσεων, των οχυρών της ευημερίας που πολιορκούνται από τους κολασμένους της γης. Μας θυμίζει τα ριζικά απαράδεκτα γνωρίσματα της αδικίας πάνω στη γη, στους καιρούς του παγκόσμιου κοινωνικού ζητήματος. Δεν νομίζετε πως όλα αυτά πρέπει να γεννήσουν ένα αίσθημα αγανάκτησης και ηθικής «ύβρεως»; Δεν νομίζετε ότι εδώ απλώνει τις ρίζες του ένα αίσθημα πλανητικής αδικίας, μιας αδικίας χωρίς σύνορα;

Κ. ΜΑΡΞ: Είμαι πάντοτε φειδωλός και επιφυλακτικός σε θέματα που αφορούν τα ηθικά μας συναισθήματα. Τα διαποτισμένα από καλές προθέσεις συναισθήματα συχνά είναι μόνον ο φόρος τιμής που το ελάττωμα αποδίδει στην αρετή. Βέβαια, η αγανάκτηση δεν βλάπτει. Αλλά τελικά είναι προορισμένη να μην αφήσει ίχνη, αν δεν μεταφραστεί σε συνειδητή πάλη για τη χειραφέτηση από τις αλυσίδες. Το μέγιστο που μπορώ να της παραχωρήσω το έγραψα σε μιαν επιστολή προς τον Siegfried Meyer της 30ής Απριλίου 1867, της χρονιάς που εκδόθηκε ο πρώτος τόμος του «Κεφαλαίου»: Αν θες να είσαι βόδι, μπορείς φυσικά να γυρίσεις την πλάτη σου στα βάσανα της ανθρωπότητας και να ασχολείσαι μόνο με το τομάρι σου. Τελεία και παύλα.

Σ. ΒΕΚΑ: Ας έρθουμε όμως στο θέμα των χρόνων της ιστορίας, που συσχετίσατε με τους σοσιαλιστικούς Λεβιάθαν του εικοστού αιώνα. Μπορείτε να αποσαφηνίσετε καλύτερα τη σκέψη σας;

Κ. ΜΑΡΞ: Το ζήτημα των χρόνων της ιστορίας είναι πάρα πολύ σημαντικό. Πολύ περισσότερο από τη φλυαρία για τα ηθικά μας συναισθήματα. Ο ιστορικός υλιστής είναι κάποιος που έχει το διανοητικό και επιστημονικό χρέος να ερευνά τα σημεία των καιρών με ιδιαίτερη διορατικότητα για τη διαστρωμάτωση και την ετερογένειά τους. Κάθε άλλο παρά η υποτιθέμενη έλλειψη φαντασίας του ιστορικού υλιστή, για την οποία με κατηγόρησε ο Καρλ Πόπερ. Ο επικριτής μου, ένας καθηγητής που δίδασκε στο London School Επιστημονική Μέθοδο, επαναλαμβάνοντας συνεχώς ότι το γνωστικό του αντικείμενο ήταν θολό και μάλιστα ανύπαρκτο, υποστηρίζει ότι η ένδεια του ιστορικού υλιστή, η ένδεια του ιστορικισμού, ταυτίζεται με την έλλειψη φαντασίας. Ο ιστορικιστής, λέει ο επικριτής μου, δεν είναι ικανός να φανταστεί μια μεταβολή στις συνθήκες της αλλαγής. Επιστρέφω την κριτική στον αποστολέα. Οταν διατύπωσα τον νόμο της δυνητικής πτώσης του ποσοστού κέρδους, υπέδειξα λίγο σχολαστικά και, σε κάθε περίπτωση, προσεκτικά ένα μεγάλο αριθμό αντίρροπων τάσεων. Ενας ιστορικός υλιστής παίρνει στα σοβαρά την ιστορία, τα συγκεκριμένα γεγονότα, τα μη αναστρέψιμα και πεισματάρικα γεγονότα. Σε τελική ανάλυση, αυτό είναι στο βάθος το μοναδικό σημείο στο οποίο άσκησα κριτική στον μεγάλο δάσκαλο, τον Χέγκελ. Ανεξάρτητα από τις κριτικές του επικριτή μου, τα πράγματα γίνονται σοβαρά όταν η θεωρία πρέπει να αναμετρηθεί με την πράξη. Σε αυτή την περίπτωση, το αγαπημένο μου απόφθεγμα «Εγώ δεν είμαι μαρξιστής» υποδεικνύει απλώς ότι η πράξη είναι υποκαθορισμένη σε σχέση με τη θεωρία.

Σ. ΒΕΚΑ: Θα θέλατε να μας το εξηγήσετε καλύτερα;

Κ. ΜΑΡΞ: Θέλω να πω, με απλά λόγια, ότι η θεωρία, το μεγάλο σχέδιο, σε προσανατολίζει για να προσδιορίσεις τα πράγματα που πρέπει να κάνεις, αλλά την τελευταία λέξη –όπως στην επιστημονική έρευνα– την έχει ο κόσμος με τον οποίο αναμετριέσαι, την έχει η πραγματικότητα στην οποία κινείσαι, την έχει η συγκεκριμένη ιστορική κατάσταση στην οποία δοκιμάζεσαι, με όλη την πολυπλοκότητά της, η οποία δεν μπορεί να αναχθεί άμεσα στα θεωρήματά σου. Αυτό ισχύει κυρίως για τους ιστορικούς χρόνους οι οποίοι, το επαναλαμβάνω, δεν είναι γραμμικοί, αλλά είναι ελικοειδείς, διαστρωμένοι. Από τη μια είναι το μεγάλο σχέδιο, από την άλλη είναι οι συγκεκριμένες ιστορικές περιστάσεις. Βέβαια, όταν οι «μαρξιστές», αντί να αναλύουν επιστημονικά τον κόσμο και τις περιστάσεις, ξοδεύουν τις διανοητικές τους ικανότητες για να αναλύουν θεολογικά τις γραφές μου, τα κάνουν θάλασσα. […]
πηγη: https://www.efsyn.gr