Ο καθηγητής και αριστερός ακτιβιστής Αλεξ Καλλίνικος εξηγεί στην «Εφ.Συν.» τους λόγους ανόδου της Ακροδεξιάς, τα ελλείμματα της ευρωπαϊκής Αριστεράς, αλλά και τι μπορεί να κάνει η τελευταία για να αντιμετωπίσει τον ρατσισμό και τον αυξανόμενο «αυταρχικό κρατισμό». Ερχεται στην Αθήνα για την ημερίδα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (ΣΕΚ) που πραγματοποιείται στη Νομική Σχολή της Αθήνας στις 6 Νοεμβρίου, 11 π.μ.-7 μ.μ. και έχει θέμα «Κράτος και Επανάσταση: Η πάλη για τη δημοκρατία σήμερα».

• Η άνοδος της Ακροδεξιάς είναι γεγονός τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Ποιους θεωρείτε τους βασικούς λόγους γι’ αυτό το φαινόμενο;

Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε μια βαθιά και πολύπλευρη κρίση – βιολογική, οικονομική, γεωπολιτική και πολιτική. Η Ακροδεξιά αυτοπαρουσιάζεται –ψευδώς και δημαγωγικά– σαν μια ριζοσπαστική και αντισυστημική αντιπολίτευση και αυτό, σε συνδυασμό με τη ρατσιστική κατασκευή της ενός αποδιοπομπαίου τράγου στο πρόσωπο των μεταναστών και των προσφύγων, της επιτρέπει να αυξάνει τη δύναμή της, ιδιαίτερα στον βαθμό που τα κυρίαρχα αστικά κόμματα μιμούνται τη ρητορική της και τις πολιτικές της.

Ετσι, για παράδειγμα, στην Ιταλία το κύριο κεντροαριστερό κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα, μαζί με τα υποτιθέμενα «αντισυστημικά» κόμματα, όπως τα Πέντε Αστέρια και η Λέγκα, συμμετείχαν στη νεοφιλελεύθερη και φιλονατοϊκή κυβέρνηση του Μάριο Ντράγκι. Οι φασίστες –η Τζόρτζια Μελόνι και τα Αδέλφια της Ιταλίας– απείχαν και έτσι μπόρεσαν να επωφεληθούν από τη δυσαρέσκεια για τον πόλεμο και τον πληθωρισμό. Οπως το έθεσε ο ακτιβιστής της αντιπαγκοσμιοποίησης, Γουόλντεν Μπέλο, «η Δεξιά έφαγε το γεύμα της Αριστεράς».

• Και για να θέσω την ερώτηση διαφορετικά: Τι δεν κάνει καλά η Αριστερά, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να επωφεληθεί από αυτή τη βαθιά κοινωνική και οικονομική κρίση;

Αυτό οφείλεται στο ότι η Αριστερά δεν εμφανίζεται σαν μια αντισυστημική εναλλακτική. Αυτό ισχύει όντως για τα κυρίαρχα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, αλλά ισχύει συχνά και για τη ριζοσπαστική Αριστερά. Αυτή ήταν με θεαματικό τρόπο και η περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Ενώ σπρώχτηκε εκλογικά από το κύμα μαζικής αντίστασης στην τρόικα την περίοδο 2010-12, ο Αλέξης Τσίπρας και η κυβέρνησή του συνθηκολόγησαν με την Ανγκελα Μέρκελ και τον Ντράγκι τον Ιούλιο του 2015 και υιοθέτησαν τη δεξιόστροφη σοσιαλδημοκρατία.

Αυτό άνοιξε την πόρτα για την επιστροφή της Νέας Δημοκρατίας. Ηταν ευτύχημα ότι η αποφασιστική δράση της πραγματικά ριζοσπαστικής και επαναστατικής Αριστεράς εμπόδισε τη Χρυσή Αυγή να κερδίσει πολιτικά απ’ αυτό. Ομως η εικόνα δεν είναι και τόσο καλή και αλλού: στην Ισπανία η μετακίνηση των Podemos προς το κέντρο βοήθησε το ακροδεξιό Vox να έρθει στο προσκήνιο.

• Εδώ και πολλές δεκαετίες, αυτό που βλέπουμε είναι η μείωση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων στο όνομα της «ασφάλειας». Ομως αποδεικνύεται ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να παρέχει καμία ασφάλεια στη μεγάλη λαϊκή πλειονότητα. Τι λέτε;

Ναι, συμφωνώ. Η έννοια της «ασφάλειας» έχει διάφορες πλευρές. Η οικονομική ασφάλεια έχει μειωθεί θεαματικά τις τελευταίες δεκαετίες. Ομως και η φυσική μας ασφάλεια απειλείται επίσης. Απειλείται από τον κορονοϊό, ο οποίος συνεχίζει, εξαιτίας των νέων παραλλαγών και της ανεπαρκούς εμβολιακής κάλυψης. Απειλείται από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, όπως οι τεράστιες δασικές πυρκαγιές που έπληξαν το καλοκαίρι τις ακτές της Μεσογείου.

Αλλά απειλείται και από τον πόλεμο που προκλήθηκε από τις ενδοϊμπεριαλιστικές συγκρούσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία ή τις περιφερειακές αντιπαραθέσεις που πυροδοτούν τη σύγκρουση ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα. Ολα αυτά γεννιούνται από την πολυδιάστατη κρίση του ενός συστήματος που καθοδηγείται από την ανταγωνιστική συσσώρευση του κεφαλαίου, με αποτέλεσμα την τύφλωση σχετικά με τους κινδύνους καταστροφής της φύσης και, ίσως, της ανθρωπότητας.

• Η Ευρωπαϊκή Ενωση υψώνει όλο και περισσότερα τείχη και φράχτες για να εμποδίσει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες να εισέλθουν στο έδαφός της. Η Μεσόγειος γίνεται ο υγρός τάφος για χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο, ένα έγκλημα σε καιρό ειρήνης. Ποια είναι τα καθήκοντα της Αριστεράς;

Η τάση να ενισχύονται οι συνοριακοί έλεγχοι αντανακλά την ίδια τη λογική του κεφαλαίου. Η κερδοφόρα οικονομική επέκταση εξαρτάται από τις ροές φτηνών μεταναστευτικών εργατικών χεριών. Οι μεταναστευτικοί έλεγχοι ρυθμίζουν αυτές τις ροές. Δεν τους σταματούν όλους που επιχειρούν να έρθουν, αλλά εξασφαλίζουν ότι αυτοί που τα καταφέρνουν είναι ευάλωτοι και στερούνται δικαιωμάτων, έτσι ώστε να δεχτούν τους χαμηλούς μισθούς και τις κακές εργασιακές συνθήκες.

Αυτό διευκολύνει το να φέρνουν τη μία ομάδα εργατών ενάντια στην άλλη. Η κυρίαρχη τάξη αδιαφορεί για το κόστος σε ανθρώπινες ζωές που συνεπάγεται αυτή η πολιτική. Και αυτό όχι μόνο στη Μεσόγειο, αλλά και στο στενό της Μάγχης, ανάμεσα στην Αγγλία και την ηπειρωτική Ευρώπη. Ποια είναι τα καθήκοντα της Αριστεράς;

Πρώτον, να αντιταχθεί συνολικά στους συνοριακούς ελέγχους – θέλουμε έναν κόσμο χωρίς σύνορα. Δεύτερον, να κάνει μια συνεπή εκστρατεία ενάντια στον κρατικό ρατσισμό και, επίσης, να απομονώσει και να νικήσει τους οργανωμένους φασίστες. Τελικά, θέλουμε να χτίσουμε ένα ενιαίο εργατικό κίνημα που θα ενώνει τους φτωχούς, τους υπό εκμετάλλευση και τους καταπιεσμένους όλων των χωρών, των χρωμάτων και των θρησκειών.

• Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη επιτίθεται στη νεολαία, παρακολουθεί τους πολιτικούς αντιπάλους της, εξαγοράζει δημοσιογράφους και ΜΜΕ και λειτουργεί με τον πιο αυταρχικό τρόπο. Πώς το σχολιάζετε αυτό;

Το κίνημα Black Lives Matter και οι ακτιβιστές για το κλίμα αντιμετωπίστηκαν με δρακόντειους νόμους, οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν για να καταστείλουν την κριτική της Μοναρχίας μετά τον θάνατο της Ελισάβετ. Επίσης ο Εμανουέλ Μακρόν χρησιμοποίησε τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας ενάντια στις διαμαρτυρίες των «κίτρινων γιλέκων», αλλά διεξήγε και καμπάνιες ενάντια στον «Ισλαμο-αριστερισμό».

Μοιάζει σαν η προειδοποίηση του Ελληνα μαρξιστή Νίκου Πουλαντζά ενάντια στον «αυταρχικό κρατισμό» να δικαιώνεται. Τα καπιταλιστικά κράτη αντιμετωπίζουν μια αυξανόμενη αστάθεια που δεν είναι απλώς οικονομική, αλλά αντανακλά επίσης την επίδραση του αυξανόμενου κλιματικού χάους και των γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Ετσι, αυτά εξοπλίζονται με μεγαλύτερες κατασταλτικές δυνάμεις που θα τους επιτρέψουν να ελέγξουν τους πληθυσμούς τους και να περιορίσουν την αντιπολίτευση. Η Αριστερά πρέπει να απαντήσει υπερασπίζοντας τις πολιτικές ελευθερίες.

Αλλά πρέπει επίσης να παλέψουμε για τη διεύρυνση της δημοκρατίας – και πάνω απ’ όλα να τη διευρύνουμε, πέρα από τη διεφθαρμένη πολιτική σφαίρα, και στον χώρο της οικονομίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μαζικούς αγώνες και, τελικά, με την επανάσταση. Η δημοκρατία μπορεί να ανανεωθεί και να βαθύνει μέσω του αγώνα. Αυτό απαιτεί επίσης την ανάπτυξη μιας πολύ πιο ισχυρής επαναστατικής εναλλακτικής, η οποία θα υπερβεί τις αποτυχίες της ρεφορμιστικής Αριστεράς.

Ποιος είναι

Γεννημένος το 1950 από πατέρα Ελληνα και μητέρα Βρετανίδα, ο Αλεξ Καλλίνικος είναι ομότιμος καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου. Παράλληλα εκδίδει την πολιτική επιθεώρηση «International Socialism», είναι συγγραφέας δεκάδων βιβλίων, ενώ δραστηριοποιείται και πολιτικά, όντας μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του βρετανικού Socialist Workers Party (SWP).