Σύμφωνα με τον Βαλερστάιν, η «επανάσταση» του 1968 και η κατάρρευση του πρώην ανατολικού μπλοκ, αρχής γενομένης από το 1989, αποτελούν σε επίπεδο παγκόσμιας ιστορικής εξέλιξης ένα μεγάλο, ενιαίο γεγονός, το οποίο αποδόμησε τη φιλελεύθερη ιδεολογία.

Ιμάνουελ Βαλερστάιν

Ενας πρωτοπόρος αναλυτής του διεθνούς συστήματος

«Η έξαψη του 1968 σύντομα θα εξασθενούσε και θα καταπνιγόταν. Ομως το ραγισμένο γυαλί της φιλελεύθερης συναίνεσης δεν μπορούσε να ξανακολλήσει», γράφει ήδη από το 2002 στο βιβλίο του «Μετά τον φιλελευθερισμό».

Εκφράζει μάλιστα την πεποίθηση ότι η ιδεολογία αυτή, ως αποτελεσματικό και οργανωμένο πολιτικό σχέδιο, έχει τελειώσει και ότι «βρίσκεται πλέον σε διαδικασία κατάρρευσης υπό το βάρος της οργανικής κρίσης της καπιταλιστικής κοσμο-οικονομίας».

Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε το 2008, ως «συνέχεια» των κρίσεων στη Νοτιοανατολική Ασία και τη Ρωσία, αποσταθεροποίησε ακόμα περισσότερο αυτό το καθεστώς της φιλελεύθερης συναίνεσης, η οποία, υπό το βάρος της αχαλίνωτης παγκοσμιοποίησης που η ίδια έθεσε σε λειτουργία, έφτασε οριστικά στα όριά της.

Πέρσι, με αφορμή τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ, ο Βαλερστάιν, σε συνέντευξή του στον καθηγητή Κοινωνιολογίας, Μαρτσέλο Μούστο, καλούσε τους νέους να μελετήσουν τον Μαρξ με τον εξής τρόπο: «Το πρώτο πράγμα που έχω να πω στους νέους είναι ότι πρέπει να τον διαβάσουν. Μη διαβάσετε γι’ αυτόν, διαβάστε τον ίδιο τον Μαρξ. Λίγοι άνθρωποι -σε σύγκριση με τους πολλούς που μιλούν γι’ αυτόν- διαβάζουν στην πραγματικότητα τον Μαρξ.

Αυτό ισχύει και για τον Ανταμ Σμιθ. Γενικά οι περισσότεροι διαβάζουν μόνο μέσω άλλων γι’ αυτούς τους κλασικούς συγγραφείς. Οι άνθρωποι μαθαίνουν γι’ αυτούς μέσω της σύνοψης που έχουν κάνει άλλοι. Θέλουν να εξοικονομήσουν χρόνο, αλλά, στην πραγματικότητα, αυτό είναι χάσιμο χρόνου! Ολοι πρέπει να διαβάσουμε ενδιαφέροντες ανθρώπους και ο Μαρξ είναι ο πιο ενδιαφέρων μελετητής του 19ου και του 20ού αιώνα. Δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Κανείς δεν τον φτάνει στον αριθμό των πραγμάτων που έγραψε, ούτε στην ποιότητα της ανάλυσής του. Ετσι, το μήνυμά μου προς τη νέα γενιά είναι ότι αξίζει να ανακαλύψετε τον Μαρξ, αλλά πρέπει να διαβάσετε, να διαβάσετε, να διαβάσετε τον ίδιο. Διαβάστε τον Καρλ Μαρξ!».

Η «Εφημερίδα των Συντακτών» και εγώ προσωπικά είχαμε την τύχη να φιλοξενήσουμε συνέντευξη του μεγάλου στοχαστή το 2014. Ακολουθεί ένα απόσπασμά της:

• Η ταυτόχρονη οικονομική και οικολογική κρίση έχει φέρει στο προσκήνιο το αίτημα για κάποιου είδους «αποανάπτυξη». Σύμφωνα μ’ εσάς, υπάρχουν δύο εναλλακτικές: είτε ένα μη καπιταλιστικό αυταρχικό παγκόσμιο σύστημα, το οποίο θα χρησιμοποιεί τη βία αντί της «αγοράς» για να αυξήσει τη σημερινή άνιση διανομή του πλούτου, είτε μια αλλαγή των πολιτιστικών μας αξιών, προκειμένου να θεμελιώσουμε ένα πιο δημοκρατικό και εξισωτικό σύστημα. Μπορείτε να μας το εξηγήσετε;

Οι επιλογές είναι πιο περίπλοκες. Ξεκινώ με την υπόθεση ότι η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία δεν λειτουργεί πλέον προς όφελος των ίδιων των καπιταλιστών. Και, φυσικά, ποτέ δεν λειτούργησε προς όφελος των εργαζόμενων τάξεων. Ετσι, το παγκόσμιο σύστημα βρίσκεται σε δομική κρίση σ’ αυτή τη μεταβατική περίοδο για περισσότερα από σαράντα χρόνια και θα συνεχίσει να βρίσκεται για ακόμα είκοσι έως σαράντα χρόνια. Αυτή είναι μια περίοδος χαοτικών αβεβαιοτήτων. Πρόκειται για ένα σταυροδρόμι το οποίο οδηγεί σε δύο πιθανά αποτελέσματα. Το ένα είναι ένα άλλο σύστημα που δεν είναι καπιταλιστικό, αλλά έχει τα ίδια ουσιαστικά χαρακτηριστικά ενός καπιταλιστικού συστήματος, δηλαδή ιεραρχία, εκμετάλλευση και πόλωση. Το άλλο, το εναλλακτικό, είναι ένα σύστημα σχετικά δημοκρατικό και εξισωτικό, ένας τύπος συστήματος που δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα, αλλά είναι δυνατόν να υπάρξει.

• Μιλάμε για δύο «αντίπαλα» στρατόπεδα;

Ονομάζω αυτά τα δύο στρατόπεδα «το πνεύμα του Νταβός» και το «πνεύμα του Πόρτο Αλέγκρε». Το κάθε ένα από αυτά τα δύο στρατόπεδα διαιρείται με τη σειρά του ανάλογα με τις τακτικές που χρησιμοποιεί [...]

• Τι συμπέρασμα βγάζουμε απ’ όλα αυτά;

Υπάρχουν δύο βασικά στοιχεία σ’ αυτή την εικόνα. Πρώτον, είναι αδύνατο για οποιονδήποτε να προβλέψει το αποτέλεσμα, παρότι ο κόσμος πρέπει να συγκλίνει σε κάποιο σημείο προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Δεύτερον, η έκβαση θα είναι αποτέλεσμα άπειρων στοιχειακών δράσεων από άπειρους μικρο-πρωταγωνιστές σε μια απειρία μικρο-στιγμών. Αυτό σημαίνει πως ό,τι κάνουμε ως άτομα και ομάδες έχει νόημα και μάλιστα ουσιώδες. Το μέλλον δεν είναι προκαθορισμένο, αλλά το δημιουργούμε με τη διαρκή μας δράση.

• Εχετε πει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν φτάσει στο απόγειο της μονοπολικής κυριαρχίας τους και ότι η παρακμή της αμερικανικής ισχύος είναι μη αντιστρεπτή. Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της παρακμής;

Η βασική συνέπεια είναι το γεωπολιτικό χάος στο οποίο βρισκόμαστε σήμερα. Υπάρχουν έξι, οκτώ, δέκα, δώδεκα πόλοι γεωπολιτικής ισχύος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ένας απ’ αυτούς, αλλά δεν βρίσκονται πλέον σε θέση να επιβάλλουν τις απόψεις τους στο παγκόσμιο σύστημα.

• Πιστεύετε ότι η Κίνα, με την αυξανόμενη γεωπολιτική της δύναμη, είναι ένας δυνητικός κληρονόμος της αμερικανικής ηγεμονίας ή μάλλον οδεύουμε προς έναν «χαοτικό αγώνα μεταξύ πολλαπλών πόλων»; Και ποιος είναι ο μελλοντικός ρόλος της Ευρώπης;

Η Κίνα είναι οπωσδήποτε ένας μείζων πόλος ισχύος, ιδιαίτερα εάν κατορθώσει να δημιουργήσει κάποιο είδος γεωπολιτικής συνομοσπονδίας με την Ιαπωνία και την Κορέα. Αλλά, σίγουρα, δεν είναι μια ηγεμονική δύναμη. Απαιτείται πολύς χρόνος, πιθανώς τουλάχιστον εκατό χρόνια, για να γίνει ηγεμονική δύναμη. Και το τωρινό σύστημα δεν θα διαρκέσει τόσο πολύ. Ετσι, η Κίνα είναι ισχυρή, αλλά λιγότερο ισχυρή απ’ ό,τι πιστεύουν πολλοί. Αυτό είναι επίσης αλήθεια και για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ευρώπη, ή μάλλον η Δυτική Ευρώπη, είναι ακόμα ένας πόλος ισχύος.

* Ολόκληρη η συνέντευξη υπάρχει στον σύνδεσμο https://www.efsyn.gr