Με το όνομα Στραντιβάριους (Stradivarius) είναι γνωστό οποιοδήποτε από τα βιολιά (κυρίως), αλλά και τις βιόλες, βιολοντσέλα και άλλα έγχορδα μουσικά όργανα, που κατασκευάστηκαν από μέλη της οικογένειας Ιταλών τεχνιτών Στραντιβάρι (Stradivari) (εκλατινισμένα: Στραντιβάριους), και ιδίως τον Αντόνιο Στραντιβάρι, κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Σύμφωνα με τη φήμη που τα συνοδεύει, η ποιότητα του ήχου τους δεν έχει ξεπεραστεί, ούτε ερμηνευθεί, ποτέ, παρότι αυτός ο ισχυρισμός αμφισβητείται^[1][2]. Το όνομα «Στραντιβάριους» έχει γίνει ένα υπερθετικό συνώνυμο της εξαιρετικής ποιότητας γενικότερα.

Κατασκευή

Το ξύλο των Στραντιβάριους ήταν από έλατο (άνω μέρος), ιτιά (εσωτερικά χωρίσματα και επενδύσεις και σφεντάμι για το κάτω μέρος, τα πλάγια και τον λαιμό του οργάνου. Εικάζεται ότι αυτά τα ξύλα δέχονταν επεξεργασία με διάφορες ορυκτές ουσίες, όπως βόρακα, πυριτικό νάτριο και κάλιο, καθώς και λευκό βερνίκι (vernice bianca), ένα βερνίκι από αραβικό κόμμι, μέλι και ασπράδι του αυγού. Ο Στραντιβάρι έφτιαχνε τα όργανά του χρησιμοποιώντας εσωτερικό καλούπι, αντίθετα με τους Γάλλους αντιγραφείς του, όπως ο Βυγιώμ, που εφάρμοζε εξωτερικό καλούπι. Από τον αριθμό των καλουπιών στη σταδιοδρομία του Αντόνιο Στραντιβάρι αποδεικνύεται ότι πειραματίσθηκε με κάποιες από τις διαστάσεις των οργάνων του^[3].

Αρκετές μελέτες έχουν γίνει σχετικά με την πυκνότητα του ξύλου των κλασικών και των σύγχρονων βιολιών, και την επίδρασή της στην παραγωγή του ήχου τους^[4][5]

Αξία

Βιολιά Στραντιβάριους που κατασκευάστηκαν την εικοσαετία 1680-1700 μπορεί να πωλούνται για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες, ή και αρκετά εκατομμύρια ευρώ σε σημερινές τιμές. Το «Molitor» του 1697^[6], που κάποτε λεγόταν ότι ανήκε στον Μέγα Ναπολέοντα (το βέβαιο είναι ότι ανήκε σε έναν από τους στρατηγούς του, τον κόμη Γκαμπριέλ Ζαν Ζοζέφ Μολιτόρ), πουλήθηκε σε δημοπρασία το 2010 για 3.600.000 δολάρια, η μεγαλύτερη τιμή για βιολί μέχρι τότε.

Ανάλογα με την κατάστασή τους, όργανα που κατασκευάστηκαν κατά τη «χρυσή περίοδο» του Στραντιβάρι, από το 1700 μέχρι περίπου το 1725^[7], μπορεί επίσης να αξίζουν εκατομμύρια δολάρια. Το 2011 το βιολί «Lady Blunt» του 1721, που διατηρείται σε άριστη κατάσταση, πωλήθηκε για 9,8 εκατομμύρια λίρες Αγγλίας (πήρε το όνομά του από την εγγονή του Λόρδου Βύρωνα Ανν Μπλαντ, που το κατείχε επί 30 χρόνια).

Το περιοδικό Vice ανέφερε τον Μάιο του 2013 ότι «τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να εμφανίζονται αμοιβαία επενδυτικά κεφάλαια για Στραντιβάριους, ωθώντας τις ήδη αστρονομικές τιμές τους ακόμα ψηλότερα».^[8]

 

Συγκρίσεις και ποιότητα του ήχου

Πάνω από όλα, τα όργανα Στραντιβάριους είναι διάσημα για την ποιότητα του ήχου που παράγουν. Ωστόσο, τα πολλά τυφλά πειράματα, από το 1817^[9][10] μέχρι σήμερα (2014)^[1][11], δεν εντόπισαν ποτέ κάποια διαφορά στον ήχο ανάμεσα στα βιολιά του Στραντιβάρι και σε βιολιά υψηλής ποιότητας άλλων εποχών και κατασκευαστών, ούτε και η ακουστική τους ανάλυση εντόπισε διαφορά.

Σε μία δοκιμή το 2009 ο Βρετανός βιολιστής Μάθιου Τράσλερ έπαιξε το δικό του Στραντιβάριους του 1711, αξίας σχεδόν 2 εκατομμυρίων ευρώ, και 4 σύγχρονα βιολιά του Ελβετού κατασκευαστή Michael Rhonheimer. Το ένα Rhonheimer, κατασκευασμένο με ξύλο κατεργασμένο με μύκητες από τον ερευνητή στα Ελβετικά Ομοσπονδιακά Εργαστήρια Επιστήμης και Τεχνολογίας των Υλικών Φράνσις Σβάρτσε, απέσπασε τις 90 από τις 180 ψήφους για τον καλύτερο τόνο, ενώ το Στραντιβάριους ήρθε δεύτερο με μόλις 39 ψήφους. Ωστόσο, η πλειονότητα (113) των ακροατών ταυτοποίησε λανθασμένα το βιολί που ήρθε πρώτο ως το Στραντιβάριους^[12].

Παρότι πολλοί παγκοσμίου κλάσεως σολίστες, όπως ο Λεωνίδας Καβάκος, παίζουν βιολιά του Αντόνιο Στραντιβάρι, υπάρχουν αξιοσημείωτες εξαιρέσεις. Π.χ. ο Γερμανός βιολιστής Κρίστιαν Τέτσλαφ έπαιζε παλαιότερα ένα «αρκετά διάσημο Στραντιβάριους», αλλά το άλλαξε με ένα βιολί Greiner του 2002 και δηλώνει ότι ο ακροατής δεν μπορεί να διακρίνει ότι το όργανό του είναι σύγχρονο. Το θεωρεί εξαιρετικό για να παίζει Μπαχ και καλύτερο από Στραντιβάριους για «τα μεγάλα ρομαντικά και μεταγενέστερα (του 20ού αιώνα) κοντσέρτα»^[13].

Θεωρίες και προσπάθειες ανακατασκευής

Παρ' όλα αυτά, αρκετοί επιμένουν ότι τα καλύτερα από τα Στραντιβάριους διαθέτουν μοναδικά σημεία ανωτερότητας^[14]. Διάφορες απόπειρες έχουν γίνει για την εξήγηση αυτών των υποτιθέμενων ιδιοτήτων, αλλά τα περισσότερα αποτελέσματα υπήρξαν αποτυχημένα ή διφορούμενα. Πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί (και ανασκευαστεί) ανά τους αιώνες, όπως ότι το ξύλο τους είχε αποσπασθεί από παλαιούς καθεδρικούς ναούς. Η δενδροχρονολόγηση (προσδιορισμός της εποχής κατασκευής από τους δακτυλίους των κορμών των δέντρων) απέδειξε το εσφαλμένο αυτής της θεωρίας.

Μία νεότερη θεωρία αποδίδει την ποιότητα στο υψηλότερης πυκνότητας ξύλο, που οφείλεται στη μειωμένη ανάπτυξη των δένδρων κατά την παγκοσμίως ψυχρή περίοδο, τη «Μικρή Εποχή των Παγετώνων» που συνδέεται με ασυνήθιστα μικρή ηλιακή δραστηριότητα, το λεγόμενο Ελάχιστο Μώντερ, από το 1645 ως το 1750 περίπου^[15][16]. Δύο ερευνητές, ο δενδροχρονολόγος του Πανεπιστημίου του Τενεσί Henri Grissino-Mayer και ο κλιματολόγος Lloyd Burckle του Πανεπιστημίου Κολούμπια, δημοσίευσαν στο περιοδικό Dendrochronologia τα συμπεράσματά τους υπέρ της παραπάνω θεωρίας^[17].

Το 2008 Ολλανδοί ερευνητές ανεκοίνωσαν και άλλες ενδείξεις ότι η πυκνότητα του ξύλου είναι η αιτία για την υψηλή ποιότητα αυτών των οργάνων: Αφού εξέτασαν αρκετά βιολιά Στραντιβάριους με ακτίνες Χ, βρήκαν ότι το ξύλο τους έχει εξαιρετικά σταθερή πυκνότητα σε ολόκληρο τον όγκο του, εξαιτίας της μικρής διακυμάνσεως στην ανάπτυξη των δέντρων που το παρήγαγαν^[4].

Μία ακόμα πιθανή εξήγηση είναι ότι το ξύλο προήλθε από τα δάση της βόρειας Κροατίας^[18], στα οποία τα σφεντάμια έχουν ξύλο μεγάλης πυκνότητας, που οφείλεται στην αργή ανάπτυξή τους εξαιτίας των πολύ ψυχρών χειμώνων. Η κροατική ξυλεία ήταν αντικείμενο εμπορίου από Βενετούς εμπόρους της εποχής του Στραντιβάρι και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για την κατασκευή μουσικών οργάνων.

Κάποιες άλλες έρευνες υποδεικνύουν τα συντηρητικά του ξύλου που χρησιμοποιούσαν οι τεχνίτες του 17ου αιώνα ως υπεύθυνα για τις ιδιότητες στην αντήχηση. Σε μελέτη^[19][20] του 2009 οι Guillemette, Spiegelman και Nagyvary κατάφεραν να εξετάσουν πριονίδια από ένα βιολί Στραντιβάριους: η καύση μικρών ποσοτήτων τους έδειξε ότι περιείχαν «βόρακα, φθοριούχες ενώσεις, χρώμιο και άλατα του σιδήρου»^[21]. Διαπιστώθηκε επίσης ότι το ξύλο είχε σαπίσει λίγο, ίσως όταν ήταν αποθηκευμένο σε επαφή ή κοντά σε νερό στη Λιμνοθάλασσα της Βενετίας πριν το χρησιμοποιήσει ο Στραντιβάρι.

Βιολιά με την ετικέτα «Στραντιβάρι»

Υπάρχουν περίπου 650 γνήσια όργανα των Στραντιβάρι (βιολιά, άρπες, κιθάρες, βιόλες και βιολοντσέλα) που σώζονται σήμερα, αλλά χιλιάδες βιολιά έχουν κατασκευαστεί σύμφωνα με το σχέδιό τους και φέρουν ετικέτες που γράφουν «Stradivarius». Η παρουσία μιας τέτοιας ετικέτας πάνω σε ένα βιολί δεν σημαίνει ότι το όργανο είναι γνήσιο έργο του Στραντιβάρι^[22]

Παραπομπές

• Belluck, Pam (7 Απριλίου 2014). «A Strad? Violinists Can’t Tell». New York Times. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2014.
•  
• Christopher Joyce (2012). «Double-Blind Violin Test: Can You Pick The Strad?». NPR. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2012.
•  
• The Violin Forms of Antonio Stradivari του Stewart Pollens, Biddulph (1992), ISBN 0-9520109-0-9.
•  
• Stoel, Berend C.; Borman, Terry M (2008). Grama, Ananth, επιμ. «A Comparison of Wood Density between Classical Cremonese and Modern Violins». PLoS ONE 3 (7): e2554. doi:10.1371/journal.pone.0002554. PMID 18596937. PMC 2438473. Ανακτήθηκε στις 2008-07-04.
•  
• Wood Densitometry in 17th and 18th Century Dutch, German, Austrian and French Violins, Compared to Classical Cremonese and Modern Violins, Stoel, Borman, DeJohng. 12 Οκτωβρίου 2012
•  
• «Cozio.com: violin by Antonio Stradivari, 1697 (Molitor)». cozio.com. 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2010.
•  
• Hart, George (1875). The violin: its famous makers and their imitators. London: Dulau. σελίδες 130, 135. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2011.
•  
• Justin Rohrlich (9 Μαΐου 2014). «The $5 Million Violin and the Telltale Taser: Inside an Epically Stupid Crime». Vice magazine.
•  
• Βιολί που κατασκευάστηκε από τον ναυτικό μηχανικό Φρανσουά Σανό (Chanot) ακούστηκε από μία επιτροπή επιστημόνων και μουσικών που βρίσκονταν σε διπλανό δωμάτιο μαζί με ένα Στραντιβάριους, και κρίθηκε τουλάχιστον εξίσου καλό με αυτό, αλλά φαίνεται ότι τα όργανα του Σανό έχαναν γρήγορα τις καλές τους ιδιότητεςFétis, François-Joseph (1868). Biographie Universelle des Musiciens et Bibliographie Générale de la Musique, Tome 1 (Second έκδοση). Paris: Firmin Didot Frères, Fils, et Cie. σελ. 249. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2011.
•  
• Dubourg, George (1852). The Violin: Some Account of That Leading Instrument and its Most Eminent Professors... (Fourth έκδοση). London: Robert Cocks and Co. σελίδες 356–357. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2011..
•  
• Fritz, Claudia; Joseph Curtin, Jacques Poitevineau, Palmer Morrel-Samuels, and Fan-Chia Tao (3 Ιανουαρίου 2012). «Player preferences among new and old violin». PNAS Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 109. doi:10.1073/pnas.1114999109.
•  
• «Fungus-Treated Violin Outdoes Stradivarius». Science Daily. 14 Σεπτεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 2010-01-22.
•  
• Norris, Geoffrey (10 Φεβρουαρίου 2005). «Debunking the Stradivarius Myth». The Telegraph. Ανακτήθηκε στις 8 Αυγούστου 2009.
•  
• Inskeep, Steve; Hoffman, Miles (24 Ιουνίου 2004). «The Sweet Sound of a Stradivarius». National Public Radio (ΗΠΑ). Ανακτήθηκε στις 23 Ιανουαρίου 2009.
•  
• Associated Press (8 Δεκεμβρίου 2003). «Cool weather may be Stradivarius' secret». CNN. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-05-13. Ανακτήθηκε στις 2007-06-24.
•  
• John Pickrell (7 Ιανουαρίου 2004). «Did "Little Ice Age" Create Stradivarius Violins' Famous Tone?». National Geographic News. Ανακτήθηκε στις 2007-06-24.
•  
• Rachelle Oblack (10 Μαρτίου 2008). «10 Non-Military Historical Events Drastically Changed by the Weather». About.com. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2008.
•  
• Hill, W.H.; Hill, A.F.; Hill, A.E. (1963). Antonio Stradivari: His Life and Work. New York: Dover Publications. ISBN 0-486-20425-1. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2008.
•  
• Paul Marks (29 Νοεμβρίου 2006). «Why do Stradivari's violins sound sublime?». NewScientist. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-01-24. Ανακτήθηκε στις 2008-05-25.
•  
• Charles Choi (10 Ιουνίου 2002). «Secrets of the Stradivarius: An Interview with Joseph Nagyvary». Scientific American. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2008.
•  
• Texas A&M University. «Secrets Of Stradivarius' Unique Violin Sound Revealed, Professor Says». ScienceDaily, 25 Ιανουαρίου 2009 sciencedaily.com
•  

Βιβλιογραφία

• How Many Strads?, Ernest N. Doring, William Lewis & Son, Σικάγο 1945
• Faber, Toby (2004). Stradivari's Genius: Five Violins, One Cello, and Three Centuries of Enduring Perfection. Νέα Υόρκη: Random House. ISBN 0-375-50848-1.
• Hill, William Henry; Hill, Arthur F.; Hill, Alfred Ebsworth (1902). Antonio Stradivari, His Life and Work (1644–1737). Λονδίνο: W.E. Hill & Sons. OCLC 8179349.
• Hamma, Walter: Meister Italienischer Geigenbaukunst, Wilhelmshaven 1993, ISBN 3-7959-0537-0
• Henley, Wiliam (1969). Universal Dictionary of Violin & Bow Makers. Brighton, Αγγλία: Amati. ISBN 0-901424-00-5.
• Kestenbaum, David: "Is A Stradivarius Just A Violin?", National Public Radio, 16 Μαΐου 2014
• Millant, Roger (1972). J. B. Vuillaume: Sa Vie et son Oeuvre (στα French). Λονδίνο: W. E. Hill. OCLC 865746.CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
• Schoenbaum, David: The Violin: A Social History of the World's Most Versatile Instrument, W.W. Norton & Company, Νέα Υόρκη 2012, OCLC 783162545.
• Vannes, Rene (1985) [1951]. Dictionnaire Universel del Luthiers (τόμος 3). Βρυξέλλες: Les Amis de la musique. OCLC 53749830.
• Violin Iconography of Antonio Stradivari 1644–1737, Herbert K. Goodkind, Larchmont, New York, 1972.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Στραντιβάριους

• «What makes a Stradivarius so Great?»
• «Carleen Hutchins obituary, today's master violin maker who tried to emulate Stradivarius«, Los Angeles Times, 18 Αυγούστου 2009
• Cozio.com, online βάση δεδομένων για τα όργανα του Αντόνιο Στραντιβάρι
• Mark Levine, "Medici of the Meadowlands", The New York Times, 3 Αυγούστου 2003 (η συλλογή Στραντιβάριους του Herbert R. Axelrod)
• Διαγράμματα Chladni των τρόπων αντηχήσεων του βιολιού
• Stradivari Violin Forms Λεπτομερής μελέτη των καλουπιών και των σχεδίων του Στραντιβάρι που φυλάσσονται στο Μουσείο της Κρεμόνα.
• «Science and the Stradivarius», βραβευμένο άρθρο του Colin Gough από το physicsworld.com, Απρίλιος 2000 (με συνδρομή)
• Hanscom, Michael (9 Δεκεμβρίου 2003). «Stradivarius' Secret». Eclecticism. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2008.