Τι τραγούδησε η Μαρία Κάλλας το διάστημα που βρέθηκε στην Ελλάδα; Από το 1937, δηλαδή, όταν η Μαίρη Καλογεροπούλου, 14χρονο κορίτσι, κόρη μεταναστών, που, φτάνοντας στην Αθήνα από τις ΗΠΑ, ξεκινούσε τις σπουδές της στη μουσική και στο Εθνικό Ωδείο, μέχρι το 1945, όταν η κάποτε άσημη Μαρία αρχίζει να ξετυλίγει τις φωνητικές της δυνατότητες δείχνοντας την ερμηνευτική της ικανότητα με την οποία κατέκτησε τον κόσμο; Ποια ήταν τα τραγούδια που είπε, οι όπερες στις οποίες συμμετείχε, οι ρόλοι που έπαιξε προτού γίνει η ντίβα την οποία προσκύνησε όλος ο πλανήτης;

Μαρία Κάλλας, φωτογραφίες από την έκθεση στη Λυρική Σκηνή

«Το ρεπερτόριο που ποτέ δεν ακούσαμε…» είναι το νέο βίντεο-ρεσιτάλ με το ρεπερτόριο που ερμήνευσε την οκταετία που έζησε στην Αθήνα η Μαρία Καλογεροπούλου, είτε στο πλαίσιο των ωδειακών εξετάσεών της, είτε σε παραστάσεις, ακροάσεις, γιορτές και ρεσιτάλ. Το παρουσιάζει η Εθνική Λυρική Σκηνή στο κανάλι της, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση της Κάλλας. Το βίντεο-ρεσιτάλ που θα είναι διαθέσιμο για δωρεάν προβολή έως και τις 31 Δεκεμβρίου 2024 στο www.nationalopera.gr/gnotv βασίζεται σε μια ιδέα του μουσικολόγου και κόντρα τενόρου Αρη Χριστοφέλλη που υπογράφει το κείμενο και τη μουσική διδασκαλία. Ο ίδιος άλλωστε έχει ασχοληθεί επί χρόνια με την Κάλλας, τα ελληνικά της χρόνια και το ρεπερτόριό της.

Στο βίντεο πιάνο παίζει η Σοφία Ταμβακοπούλου ενώ το ρεπερτόριο αποδίδουν οι εννέα μονωδοί που συμμετέχουν και είναι οι Φανή Αντωνέλου, Βασιλική Καραγιάννη, Νίνα Κουφοχρήστου, Μαρία Κωστράκη, Βιολέττα Λούστα, Χρύσα Μαλιαμάνη, Αρτεμις Μπόγρη, Μαίρη-Ελεν Νέζη, Τάσος Αποστόλου. Απευθύναμε τις εξής ερωτήσεις στον άνθρωπο πίσω από το βίντεο, τον κ. Χριστοφέλλη, ο οποίος μας αποκαλύπτει πολλά για τα καθοριστικά χρόνια της ντίβας στην Ελλάδα αλλά και τη δυσκολία εντοπισμού του υλικού καθώς δε σώζεται κανένα δείγμα της φωνής της κατά την ελληνική της περίοδο.

Αρης Χριστοφέλλης

● Είναι δυνατόν να υπάρχει άγνωστο ρεπερτόριο για την απόλυτη ντίβα; Μπορείτε να μας διηγηθείτε την ιστορία της ανακάλυψής του;

Το άγνωστο ρεπερτόριο δεν αφορά βέβαια την απόλυτη ντίβα που όλοι γνωρίζουμε. Αφορά το άγνωστο κοριτσάκι που φτάνει από τη Νέα Υόρκη στην Αθήνα με μια μαμά που, αντί να το γράψει στο Γυμνάσιο, το πιέζει να γίνει τραγουδίστρια το γρηγορότερο δυνατόν για να συνεισφέρει οικονομικά στην κατεστραμμένη οικογένεια! Αυτά είναι λόγια της ίδιας της Κάλλας, όχι δικά μου! Δεν μπορεί βέβαια κανείς να μην αναγνωρίσει σε αυτήν την τρομερή μαμά ότι το ένστικτο της ως προς το ταλέντο της Μαρίας ήταν σωστό, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι οι χειρισμοί της ήταν λιγότερο τραυματικοί. Η τύχη βοήθησε και πολύ γρήγορα η μικρή Μαρία βρέθηκε στα χέρια της σπουδαίας Ισπανίδας σοπράνο Ελβίρα ντε Ιντάλγκο που εκείνα τα χρόνια ζούσε στην Ελλάδα και δίδασκε στο Ωδείο Αθηνών. Στο πρόσωπό της η Μαρία θα βρει, όχι μόνο τη δασκάλα που τη μύησε στα μυστικά της τέχνης του μπελ κάντο, αλλά και μια μητρική φιγούρα, στήριγμα για όλη της την ζωή.

Λίγες πληροφορίες έχουμε για αυτά τα χρόνια από την ίδια την Κάλλας. Ισως οι αναμνήσεις που είχε δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστες και προτιμούσε να μην τις αναμοχλεύει. Οσο περισσότερα μαθαίνουμε εμείς τόσο πιο λογική φαίνεται αυτή η πιθανότητα. Δυο σημαντικά βιβλία «Μαρία Κάλλας - Η ελληνική σταδιοδρομία της» του Πολύβιου Μαρσάν και «Η άγνωστη Κάλλας» του Νίκου Πετσάλη-Διομήδη έχουν ασχοληθεί ειδικά με αυτά τα χρόνια και μας προσφέρουν ανεκτίμητο υλικό.

Εκτοτε, κάποιες νέες πληροφορίες έχουν προστεθεί, κάποιες πλευρές έχουν φωτιστεί καλύτερα, κάποιες ανακρίβειες έχουν διορθωθεί, αλλά αυτά τα δυο βιβλία παραμένουν η βάση για όποιον θέλει να καταλάβει πώς το δεκατριάχρονο κοριτσάκι που φτάνει στην Αθήνα από τη Νέα Υόρκη γίνεται σιγά σιγά το φωτεινό άστρο που όλη η υφήλιος γνωρίζει.

Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική η μελέτη αυτής της περιόδου αλλά και για έναν ακόμη λόγο. Η Μαρία γεννήθηκε στην Αμερική και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στο εξωτερικό. Τα οκτώ όμως αυτά χρόνια τη συνδέουν τόσο με την Ελλάδα που, αν δεν είχαν μεσολαβήσει, τολμώ να πω ότι η Κάλλας θα γινόταν κάποια «άλλη», ίσως εξίσου σπουδαία, αλλά άλλη.

Ο,τι συνέβη εδώ ήταν απόλυτα καθοριστικό για τη ζωή της. Και σε προσωπικό και σε καλλιτεχνικό επίπεδο, αν και προτιμώ να μη διαχωρίζω τα δυο αυτά γιατί τελικά καταλήγουν σε ένα! Και την αρχαία ελληνική τραγωδία που σίγουρα κυλούσε στο αίμα της, αυτά τα οκτώ χρόνια την αφύπνισαν στο έπακρο.

Η Μαρία έφυγε από την Ελλάδα 22 χρόνων, έχοντας όμως τραγουδήσει πολλά και δυσκολότατα έργα κι έχοντας χτίσει τον χαρακτήρα και την απαιτούμενη πείρα που τη βοήθησαν τα επόμενα λίγα χρόνια να φτάσει στην απόλυτη κορυφή. Δυστυχώς κανένα δείγμα της φωνής της δεν σώζεται από τα ελληνικά της χρόνια! Στο τρίωρο αφιέρωμα της GNO TV ακούμε πολλά από τα έργα που μελέτησε και τραγούδησε εκείνα τα χρόνια. Περισσότερο, μάλιστα, επιλέξαμε εκείνα που, αργότερα, στη διεθνή της καριέρα δεν ξανατραγούδησε ποτέ και γι’ αυτό δεν τα συνδέουμε καθόλου με το όνομά της.

● Θεωρείτε ότι είναι σημαντικό να γνωρίσουμε τα έργα αυτά όπως και τη ζωή της στην Ελλάδα εκείνα τα χρόνια;

Αυτά είναι τα έργα που βοήθησαν αρχικά να διαμορφωθεί η καλλιτεχνική προσωπικότητα και η φωνή της και στα οποία μάλιστα η ελληνική γλώσσα είναι πολύ συχνά παρούσα. Τα ακούμε με χρονολογική σειρά και παράλληλα τα συνδέουμε με τα ιστορικά γεγονότα όπως ακριβώς αυτά συνέβησαν. Σαν ένα μουσικό λεύκωμα-ημερολόγιο από το 1937 έως το 1945 του οποίου οι σελίδες ζωντανεύουν μουσικά από οκτώ εξαιρετικές Ελληνίδες τραγουδίστριες, τη Φανή Αντωνέλου, τη Βασιλική Καράγιαννη, τη Νίνα Κουφοχρήστου, τη Μαρία Κωστράκη, τη Βιολέτα Λούστα, τη Χρύσα Μαλιαμάνη, την Αρτεμη Μπόγρη, τη Μαίρη-Ελεν Νέζη, με τη συνοδεία της Σοφίας Ταμβακοπούλου στο πιάνο.

Αν επιθυμούμε να καταλάβουμε κάτι από το φαινόμενο Μαρία Κάλλας, θεωρώ ότι η γνώση αυτής της περιόδου μάς αποκαλύπτει πολύ περισσότερα και πιο ενδιαφέροντα στοιχεία για τη ζωή, την ψυχή, την προσωπικότητα και κυρίως την τέχνη της μοναδικής αυτής γυναίκας. Πολύ σοβαρότερα και ουσιαστικότερα από τα πολλά άχρηστα και επαίσχυντα κουτσομπολίστικα, επιδερμικά και φτηνού γούστου σκανδαλοθηρικά βιβλία που κατά καιρούς έχουν κυκλοφορήσει με άπειρες μάλιστα βιογραφικές ανακρίβειες.

▶ Μπορείτε να παρακολουθήσετε το βίντεο-ρεσιτάλ στην ιστοσελίδα tv.nationalopera.gr

www.efsyn.gr