Παρουσία της σκηνοθέτιδος, Ελένης Αλεξανδράκη, προβάλλεται τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου στις 19:45, στο Αμφιθέατρο “Θ. Αγγελόπουλος” του Εργατικού Κέντρου Καλαμάτας η ταινία “Κωστής Παπαγιώργης:Ο πιο Γλυκός Μισάνθρωπος”.Την επόμενη ημέρα, (Τρίτη 22 Ιανουαρίου) η ταινία θα προβληθεί στην Πάτρα, επίσης παρουσία της δημιουργού, στις 19:30, στην αίθουσα “Αίγλη” του πολυκινηματογράφου Veso Mare.  Η δημοσιογράφος Μαρία Νίκα εξασφάλισε για το 5ο Διεθνές  Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου την συνέντευξη που ακολουθεί από την Ελένη Αλεξανδράκη.

Η ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΤΗΣ «ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ»

“Στα γραπτά του Κωστή οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους»

Συνέντευξη στη Μαρία Νίκα
Για το 5^ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καλαμάτας

Τον Κωστή Παπαγιώργη δεν τον είχα διαβάσει. Μόνο κάποια κείμενα πού και πού στο «Αθηνόραμα» κι ένα ξεφύλλισμα στα «Καπάκια», βιβλίο του για το ΄21. Αφορμή για να τον ανακαλύψω, έστω και καθυστερημένα, στάθηκε αυτή εδώ η συνέντευξη με τη σκηνοθέτιδα Ελένη Αλεξανδράκη για την ταινία της «Κωστής Παπαγιώργης: Ο πιο γλυκός μισάνθρωπος», που θα προβληθεί τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου στην Καλαμάτα στο πλαίσιο του 5ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου. Καθώς ετοίμαζα τη συνέντευξη, μετά από πρόταση φίλου, διάβασα το «Ίμερος και Κλινοπάλη». Ένα υπέροχο φιλοσοφικό δοκίμιο για τον έρωτα και το πάθος της ζήλιας, του αιρετικού Έλληνα διανοητή και συγγραφέα που έφυγε από τη ζωή το 2014. Με συνεπήρε αμέσως και κατάλαβα γιατί έχει τόσο φανατικούς αναγνώστες. Επειδή, όπως λέει και η Ελένη Αλεξανδράκη, «στα γραπτά τους οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους». Τώρα ετοιμάζομαι για το «Περί μέθης», ακολουθεί το «Γεια σου Ασημάκη» και φυσικά οι προτάσεις της Ελένης Αλεξανδράκη: «Η κόκκινη αλεπού», το «Λάδια ξίδια», ο «Ντοστογιέφσκι»…

-Πώς γνωριστήκατε με τον Κωστή Παπαγιώργη;

Με τον Κωστή Παπαγιώργη και τη γυναίκα του Ράνια μας συνέδεσε μια εξαιρετικά στενή φιλία. Γνώρισα τον Κωστή το 1993 όταν έγραφε το “Γεια σου Ασημάκη”, ένα από τα πιο όμορφα βιβλία του: Είναι το πορτρέτο του Χρήστου Βακαλόπουλου, που ήταν φίλος του, και πέθανε τον Ιανουάριο του 1993. Ο Κωστής, θέλοντας τότε να γνωρίσει ανθρώπους που ήξεραν το Χρήστο, μου τηλεφώνησε και ζήτησε να συναντηθούμε. Από τότε γίναμε πολύ φίλοι με τον Κωστή και τη Ράνια.

-Γιατί αποφασίσατε να κάνετε ένα ντοκιμαντέρ για εκείνον;

Ο θάνατος του Χρήστου και ο θάνατος του Κωστή οριοθετούν τη μέχρι τώρα σημαντικότερη περίοδο της δικής μου ζωής. Βρέθηκα λοιπόν κι εγώ στη θέση που είχε βρεθεί ο Κωστής όταν πέθανε ο Χρήστος. Ένιωσα την ανάγκη να βουτήξω μέσα στη ζωή του φίλου μου, να μελετήσω το βίωμά του και το έργο του, έτσι ώστε να τον γνωρίσω ακόμη καλύτερα και βαθύτερα, για να του αποδώσω έναν φόρο τιμής φτιάχνοντας το πορτρέτο του.

-Γίνεται ένας «μισάνθρωπος» να είναι γλυκός;

Στην περίπτωση του Κωστή προφανώς γίνεται. Ο τίτλος προέρχεται από μία αφιέρωση που είχε γράψει ο Βακαλόπουλος σε κάποιο βιβλίο του, το οποίο είχε προσφέρει στον Κωστή: «Στον πιο γλυκό μισάνθρωπο της Καλλιδρομίου» έλεγε, πράγμα που δείχνει πόσο καλοί φίλοι ήταν οι δυο τους και πόσο με χιούμορ και χωρίς σοβαροφάνεια έβλεπαν τα πράγματα. Πιστεύω όμως ότι με την ευαισθησία και την οξυδέρκεια που είχε ο Χρήστος, και παρόλο το παιγνιώδες της αφιέρωσης, διέκρινε πολύ καθαρά τις δύο ιδιότητες του φίλου του που ήταν από τη μία η γλυκύτητα και από την άλλη η αγοραφοβία, που ως άμυνα μεταμορφώνεται σε μια μάσκα μισανθρωπίας. Άλλωστε ο ίδιος ο Κωστής που, όπως ξέρουμε, γράφει πάντα με πυξίδα το βίωμα, στα γραπτά του έχει εντρυφήσει ιδιαίτερα στο θέμα της μισανθρωπίας.

-Πράγματι στο Παρίσι έκλεβε βιβλία από τα βιβλιοπωλεία και τα πουλούσε στη μισή τιμή για να ζήσει; Φοβερό μου φαίνεται!

Ναι μπορώ να καταλάβω ότι σας ξενίζει αυτό, αλλά ο Κωστής δεν ήταν ούτε ηθικολόγος, ούτε «comme il faut» (σ.σ. καθώς πρέπει), ούτε απέκτησε ποτέ αυτό που θεωρείται ευρέως «political correctness». Είχε μια πραγματικά, βαθιά, δική του, αναρχική τάση που τον έκανε να φτάνει στα άκρα, πότε με κίνδυνο να χάσει την ίδια τη ζωή του και πότε κάνοντας πράγματα που μπορεί να θεωρηθούν συντηρητικές κινήσεις, όπως παραδείγματος χάριν ο γάμος του και η οικογένεια, που γι’ αυτόν ήταν κι αυτό κάτι ακραίο και το έκανε με έναν ακραία συνεπή τρόπο.

-Είναι αλήθεια ότι δεν συμπαθούσε την ποίηση και θεωρούσε σημαντικότερα το δοκίμιο και το μυθιστόρημα;

Ναι, τον ενδιέφερε πιο πολύ το δοκίμιο και αντλούσε πάρα πολλά από το μυθιστόρημα το οποίο λάτρευε. Τον ενοχλούσε πολύ η ευκόλως εννοούμενη ποίηση. Αλλά όσο κι αν αντιστεκόταν, αγαπούσε πολύ την αληθινή ποίηση και τη θαύμαζε. Π.χ. θαύμαζε πάρα πολύ την ποίηση του Νίκου Παναγιωτόπουλου και του Μιχάλη Γκανά που ήταν και οι δύο φίλοι του, ή την ποίηση του Paul Celan…

-Πόσες ώρες μπορεί να διάβαζε την ημέρα;

Διάβαζε πολύ, αλλά όχι πολλές ώρες. Το ίδιο και με το γράψιμο. Νομίζω ο ίδιος έλεγε ότι δεν καθόταν πάνω από τέσσερις ώρες στο γραφείο του για να γράψει. Αλλά, όπως μου έχει πει η Ράνια, ήταν πολύ οργανωμένος στο γράψιμό του και στο διάβασμα και δεν περνούσε μέρα που να μην εργαστεί. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι στο Παρίσι, σπούδασε στην ουσία μόνος του, αυτοδίδακτος. Είχε απίστευτη θέληση και επιμονή. Στη σοφίτα που έμενε, λένε κάποιοι φίλοι του, διάβασε το «Είναι και Χρόνος» του Χάιντεγκερ σαράντα φορές και αντέγραψε με το χέρι όλο το «Έγκλημα και Τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι.

-Οι φίλοι του στην ταινία σας τον χαρακτηρίζουν εγωιστή αλλά καθόλου υπερόπτη. Στο Παρίσι, λέει, ξεκίνησαν να βγάζουν το περιοδικό «Χώρα», όμως το τρίτο τεύχος δεν κυκλοφόρησε ποτέ γιατί μάλωσαν. Τσακωνόταν εύκολα; Και για ποια θέματα μπορούσε να μαλώσει;

Ήταν ένας άνθρωπος που δεν είχε την παραμικρή «ιδέα για τον εαυτό του» και ένιωθε μεγάλη περιφρόνηση γι’ αυτούς που περιαυτολογούσαν και θεωρούσαν ότι οι ίδιοι κάτι αξίζουν. Παράλληλα όμως ήταν και υπερευαίσθητος. Στο Παρίσι η τετραμελής παρέα ήταν εξαιρετικά ανταγωνιστική. Επρόκειτο για τέσσερις φίλους, πολύ νέους (Παπαγιώργης, Ζέρβας, Λεβέντης, Αποστολόπουλος) που ασκούντο ουσιαστικά στον ανταγωνισμό για να ελέγχουν τις γνώσεις και την πνευματικότητα ο ένας του άλλου. Αυτό ευδοκίμησε και ήταν πολύ απολαυστικό για όλους τους για κάποια χρόνια, αλλά ήταν κι αυτό τόσο ακραίο και σκληρό που ήταν επόμενο να έχει ημερομηνία λήξης.

-Ωστόσο θεωρούσε πολύ σημαντική τη φιλία…

Ναι η φιλία ήταν το παν γι’ αυτόν και οργανωνόταν σχεδόν πάντα σε τετράδες. Ποιος ξέρει γιατί…

-Στην ταινία παρουσιάζετε μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, όχι μόνο τον διανοούμενο: Στιγμές ευχάριστες με τους δικούς του ανθρώπους, αλλά και τη μελαγχολία του, την απομόνωση, τη σχέση του με το ποτό…

Προσπαθώ να μεταδώσω όσο πιο σφαιρικά ό,τι ξέρω γι’ αυτόν είτε από εμπειρία είτε από ακούσματα.

-Γιατί πιστεύετε ότι αγαπούσε τόσο πολύ τον Ντοστογιέφσκι και τον Παπαδιαμάντη;

Γιατί ταυτίζεται με τον χαρακτήρα τους, που είναι κι εκείνων διπλός: «Kαι άγιος και κολασμένος». Θαυμάζει τον Παπαδιαμάντη για τη γραφή του που εκφράζει υπέροχα αυτό που φέρουμε όλοι οι Έλληνες, όπως και τον Ντοστογιέφσκι που η γραφή του εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την αγιότητα ενός περίπλοκου τύπου κατά κάποιο τρόπο κακού ή μισάνθρωπου.

-Ήταν πολυγραφότατος. Ποιο θεωρείτε σημαντικότερο από τα βιβλία του, ποιο ήταν το δικό σας αγαπημένο και γιατί;

Τα αγαπημένα μου είναι τα βιβλία: «Κόκκινη Αλεπού», που πραγματεύεται τη μισανθρωπία με έναν πολύ ενδοσκοπικό τρόπο, «Λάδια ξίδια» που μιλάει για τη μεταφορά και τα ποιητικά ταξίδια των λέξεων και των νοημάτων και «Ντοστογιέφσκι», γιατί βρίσκω ότι είναι ένα καταπληκτικό πορτρέτο συγγραφέα και ότι διαβάζοντας αυτό το βιβλίο καταλαβαίνεις για τον Κωστή ακριβώς όσα μαθαίνεις και για τον Ντοστογιέφσκι.

-Στην ταινία αναφέρεται ότι δεν πήγαινε να ψηφίσει. Είχε απογοητευτεί;

Νομίζω ότι αν διαβάσετε τα πιο πάνω που σας είπα, καταλαβαίνετε ότι ήταν ένας άνθρωπος πολύ εκλεκτικός που δεν θα μπορούσε να πιστεύει σε κόμματα και αρχηγούς. Άλλωστε ο ίδιος είχε πει για τη σημερινή Ελλάδα: «Όλη η χώρα, αυτή τέλος πάντων που απέμεινε, θυμίζει την ύαινα που κυλιέται πάνω στον εμετό της. […] Η κοινωνία διαλύεται προκλητικά και το μόνο που τη συγκρατεί είναι η ελπίδα για πολιτικο-κομματική εκδίκηση».

-Η σύζυγός του τι είπε όταν είδε το ντοκιμαντέρ σας;

Ευχαριστήθηκε πολύ. Παρόλη τη φιλία μας, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων είχε μεγάλη αγωνία για το τι θα έκανα. Νομίζω ότι δεν μπορούσε να δει τι ακριβώς είχα στο νου μου. Όμως τώρα χαίρεται πάρα πολύ.

-Είναι συγκινητική η συνομιλία που έχετε στην ταινία με μια ηλικιωμένη γυναίκα, μικροπωλήτρια στην οδό Αιόλου. Ο σεβασμός με τον οποίο μιλά για τον Κωστή Παπαγιώργη είναι απίστευτος! Το ίδιο και η μαγείρισσα στο εστιατόριο που σύχναζε κάθε Πέμπτη με τους φίλους του.

Ναι, ο Κωστής δεν ήταν φίλος μόνο με διανοούμενους. Είχε ο ίδιος μια λαϊκότητα που τον έφερνε κοντά σε όλων των ειδών τους ανθρώπους. Νομίζω σε αυτό οφείλεται και το ότι έγραφε βιωματικά και κατ’ επέκταση εκεί είναι και η πηγή της αγάπης και της πληθώρας των αναγνωστών του. Γιατί παρόλο που γράφει φιλοσοφικά δοκίμια, ένα είδος όχι «εμπορικό», έχει τεράστιο αναγνωστικό κοινό γιατί οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μέσα στα γραπτά του.

-Συνήθως λένε «ουδείς αναντικατάστατος». Το κενό που άφησε ο Κωστής Παπαγιώργης στα ελληνικά γράμματα και τη διανόηση, θα αναπληρωθεί;

Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι ο Κωστής ζει και θα ζει πάντα μέσα από τα βιβλία του. Να αντικατασταθεί μου φαίνεται αδύνατον, γιατί έτσι κι αλλιώς εγώ νομίζω ότι κανείς δεν μπορεί να αντικατασταθεί. Αλλά εύχομαι αληθινά να έρθουν κι άλλοι ταλαντούχοι άνθρωποι που να μας συναρπάσουν όσο κι εκείνος.

Σύντομο βιογραφικό

Η Ελένη Αλεξανδράκη είναι βραβευμένη, σε Ελλάδα και εξωτερικό, σκηνοθέτις και σεναριογράφος. Σπούδασε σκηνοθεσία στη Γαλλία και την Αγγλία (Paris I Sorbonne, αποφοίτηση 1980 και National Film and Television School England, αποφοίτηση 1985). Ειδικότερα, η ταινία της «Κωστής Παπαγιώργης: Ο πιο γλυκός μισάνθρωπος» μέσα στο 2018 απέσπασε τις εξής διακρίσεις: Βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών στο 20ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Πρώτο βραβείο Ελληνικού Ντοκιµαντέρ Aegean Docs, Tιµητική Διάκριση στο Φεστιβάλ Χαλκίδας.

Έργα της:

Ταινίες μυθοπλασίας μεγάλου μήκους

2008 Ο ΑΡΣΙΒΑΡΙΣΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΑΓΓΕΛΟΣ   

2004 Η ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ

1995 ΣΤΑΓΟΝΑ ΣΤΟΝ ΩΚΕΑΝΟ

Ντοκιμαντέρ

2018 ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ, Ο ΠΙΟ ΓΛΥΚΟΣ ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ

2010 ΟΜΙΧΛΗ.doc

2002 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΟΥΣ ΜΥΡΟΥ

1999 ΜΥΡΙΖΕΙ ΠΑΣΚΑ

1994 ΤΟΝΙΑ ΜΑΡΚΕΤΑΚΗ (µεταθανάτιο πορτραίτο)

1990 ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (σειρά 6x30’)

Ταινίες μικρού μήκους

1985 ΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΦΤΕΡΩΤΕΣ ΝΥΧΤΕΣ

1982 ΕΤΡΙΖΑ

Σενάρια

2001 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΧΤΗΣ Ελένη Αλεξανδράκη/Caroline Thivel

1998 ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΟΥ ΠΑΠΑ Ελένη Αλεξανδράκη/Ερση Σωτηροπούλου

Works in progress

ΘΟΛΟΣ ΒΥΘΟΣ

ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΜΕΤΑ (σενάριο Ελένη Αλεξανδράκη/Caroline Thivel)

ΜΕΣΑ ΣΕ ΜΙΑ ΝΥΧΤΑ (τηλεταινία)

ΨΥΧΕΣ (multi media installation)