Ο Μένης Κουμανταρέας (17 Μαΐου 1931 – 5 Δεκεμβρίου 2014) ήταν συγγραφέας και μεταφραστής. Ο Μένης (Αριστομένης) Κουμανταρέας γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Το 1948 έζησε για έξι μήνες κοντά στον θείο του στο Λονδίνο, όπου και ήρθε σε επαφή με την εκεί πολιτιστική κίνηση. Τον επόμενο χρόνο, δηλαδή το 1949, αποφοίτησε από το Πρότυπο Λύκειο Αθηνών Κάολος Μπερζάν και φοίτησε κατά καιρούς στη Νομική και Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του.[1] Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στο ναυτικό και εργάστηκε κατά καιρούς (σχεδόν είκοσι χρόνια) σε ναυτιλιακές και ασφαλιστικές εταιρείες.
Το 1961 ξεκίνησε να συνεργάζεται με το περιοδικό Ταχυδρόμος και την επόμενη χρονιά εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων «Τα μηχανάκια».
Η δίκη για το Αρμένισμα
Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των συνταγματαρχών οδηγήθηκε τρεις φορές σε δίκη για το διήγημα του «Το Αρμένισμα». Η συλλογή του είχε λάβει το 1967 το Β’ κρατικό βραβείο διηγήματος. Τα επίμαχα διηγήματα που προκάλεσαν την αυτεπάγγελτη δίωξη του εισαγγελέα ήταν τα Μέρα του 1638 και Οι γάμοι του Σπόρου και της Ποππαίας. Κρίθηκαν ως άσεμνα διότι περιείχαν σκηνές σε οίκο ανοχής, άντρες ντυμένους γυναίκες και λέξεις επίμαχες όπως, κώλος, αρχίδια, πούστη, γαμήσι, μαλακισμένο, ν’ απαυτωθώ. Το Πλημμελειοδικείο Αθηνών του επέβαλε τέσσερις μήνες φυλακή με τριετή αναστολή για παράβαση του νόμου περί ασέμνων δημοσιευμάτων και άσκησε έφεση.[2] Μάρτυρες κατηγορίες ήταν οι Παν. Νέζης συνταξιούχος εκπαιδευτικός, ο Πανεπιστημιακός Κωνσταντίνος Μερεντίτης, ο συνταξιούχος δημοδιδάσκαλος Αναστάσιος Αντωνόπουλος και ο Αντώνιος Κουερίνης αστυνομικός. Υπερασπιστές του ήταν οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Αλέξης Μινωτής, Δημήτρης Μυράτ, Κωστής Μπαστιάς, Αιμίλιος Χουρμούζιος, Βάσος Βαρίκας[3] Συνήγορος υπεράσπισής του ήταν ο πανεπιστημιακός Γεώργιος Κουμάντος. [4]Το 1972 σπούδασε με υποτροφία στο Βερολίνο για έξι μήνες.
Από το 1982 ζούσε αποκλειστικά από τη συγγραφική του δραστηριότητα.[5] Το 1987 το μυθιστόρημα του «Η φανέλα με το εννιά» μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Παντελή Βούλγαρη.[6] Κείμενά του δημοσιεύτηκαν σε πολλά λογοτεχνικά περιοδικά, όπως τα Εκλογή, Ηριδανός, Επιθεώρηση Τέχνης, Οδός Πανός, Η λέξη και άλλα. Έργα του μεταφράστηκαν σε 13 γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, πορτογαλικά, αλβανικά, ολλανδικά, τούρκικα, ρώσικα, εσθονικά, εβραϊκά και λετονικά.[7]
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Κρατικής Ορχήστρας Ελληνικής Μουσικής του Σταύρου Ξαρχάκου.[8]
Το 2012 υπήρξε ένας από τους 32 ανθρώπους της τέχνης και του πνεύματος που συνυπέγραψαν το κείμενο «Τολμήστε», ένα δείγμα γραφής μερικών διανοούμενων της χώρας που υποστήριζε την αποδοχή του ελληνικού μνημονίου.[9][10]
Tο πρωί της 6ης Δεκεμβρίου 2014, βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του στην Κυψέλη από συγγενικό του πρόσωπο «με εμφανείς μώλωπες στο λαιμό και το πρόσωπο».[11] Η κηδεία του τελέστηκε την Τρίτη 09 Δεκεμβρίου 2014 στο Α΄ Νεκροταφείο, με δαπάνη του Δήμου Αθηναίων «…ως ελάχιστο φόρο τιμής στον σπουδαίο πεζογράφο Μένη Κουμανταρέα, που έζησε, αγάπησε και έγραψε όπως κανένας άλλος, για την πόλη της Αθήνας…».[12]
Στις 7 Ιανουαρίου 2015, ανακοινώθηκε από την Ελληνική Αστυνομία η εξιχνίαση της υπόθεσης δολοφονίας, με τη σύλληψη 26 χρόνου άνδρα και τη δημοσιοποίηση στοιχείων δεύτερου ατόμου, το οποίο θεωρείται συνεργός. Όπως προκύπτει από την ανακοίνωση της Αστυνομίας κίνητρο των δραστών, τους οποίους γνώριζε ο συγγραφέας, ήταν η ληστεία.[13] [14]Μετά τη δημοσιοποίηση των στοιχείων του, ο συνεργός του δράστη παρουσιάστηκε αυτοβούλως στον εισαγγελέα και συνελήφθη.
Ο Μένης Κουμανταρέας είχε τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για τα έργα του Το Αρμένισμα (1967) και για το Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω (1997). Με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για τα έργα του Βιοτεχνία υαλικών (1976) και για το Δύο φορές Έλληνας (2002). Επίσης έχει τιμηθεί με το βραβείο Blue Book στην Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης το 2001, για το μυθιστόρημά του Ο ωραίος λοχαγός.[15][16][17]
Στις 30 Δεκεμβρίου 2008, κατά την ετήσια τελετή της Ακαδημίας Αθηνών για την απονομή των ετήσιων βραβείων, ο Μένης Κουμανταρέας τιμήθηκε για σύνολο του έργου με το βραβείο του Ιδρύματος Κώστας και Ελένης Ουράνη, το οποίο εποπτεύεται από την Ακαδημία Αθηνών. Κατά τη βράβευση του δήλωσε, «…θα έπρεπε να τα παίρνουμε νέοι, να μας δίνουν αυτοπεποίθηση, λεφτά και κουράγιο. Θυμάμαι όμως, μολονότι βραβευμένο το δεύτερο βιβλίο μου, ‘Το αρμένισμα’, δικάστηκε επί χούντας τέσσερις φορές και παραλίγο να καεί. Το τελευταίο, ‘Το σόου είναι των Ελλήνων’, σκεπάζεται τώρα από τους καπνούς των δακρυγόνων και τα δάκρυα για τον χαμό ενός νέου ανθρώπου αλλά και από τον φριχτό πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Οπωσδήποτε είναι μελαγχολικό να σε βραβεύουν για το σύνολο του έργου σου. Σημαίνει ότι όπου να ‘ναι σημαίνουν κι οι καμπάνες…”.[18]
Παραπομπές
- Λεξικό νεοελληνικής λογοτεχνίας: Πρόσωπα – Έργα – Ρεύματα – Όροι, Αθήνα: Πατάκης, 2007, σελ. 1145.
- Φίλιππος Φιλίππου, «Η αθώωση του Μένη Κουμανταρέα από το Εφετείο Αθηνών για το Αρμένισμα», Νέα Εστία, τομ.177, τχ.1867, (Δεκέμβριος 2015),σελ.1095
- Φίλιππος Φιλίππου, «Η αθώωση του Μένη Κουμανταρέα από το Εφετείο Αθηνών για το Αρμένισμα», Νέα Εστία, τομ.177, τχ.1867, (Δεκέμβριος 2015), σελ.1096-1097
- Φίλιππος Φιλίππου, «Η αθώωση του Μένη Κουμανταρέα από το Εφετείο Αθηνών για το Αρμένισμα», Νέα Εστία, τομ.177, τχ.1867, (Δεκέμβριος 2015), σελ.1100
- Κούρτοβικ, Δημοσθένης(1995). Έλληνες Μεταπολεμικοί Συγγραφείς: Ένας κριτικός Οδηγός. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. ISBN 978-960-360-509-6.
- Vermeulen, Francine. «Μένης ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ, Η Φανέλα με το εννιά». Université de Liège.
- «.:BiblioNet : Κουμανταρέας, Μένης, 1931-2014». biblionet.gr.
- «ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ | Εταιρεία Συγγραφέων». authors.gr.
- «Έκκληση ανθρώπων του πνεύματος προς τις πολιτικές δυνάμεις». skai.gr. 02-06-2011.
- Γαλιατσάτος, Παναγής (02-06-2011). ««Τολμήστε», ένα δείγμα γραφής για τη σωτηρία της χώρας». kathimerini.gr.
- «Δολοφονήθηκε ο Μένης Κουμανταρέας». in.gr. 06-12-2014.
- «Ανακοίνωση του δήμου Αθηναίων για την κηδεία του Μένη Κουμανταρέα | Αθήνα». cityofathens.gr. Δήμος Αθηναίων. 08-12-2014.
- «Παρουσίαση του Διοικητή Ασφάλειας Αττικής και του Εκπρόσωπου Τύπου της ΕΛ.ΑΣ., για την εξιχνίαση υπόθεσης ανθρωποκτονίας 83χρονου ημεδαπού στην Κυψέλη και τη σύλληψη 26χρονου υπηκόου Ρουμανίας, καθώς και δημοσιοποίηση στοιχείων». gr. Ελληνική Αστυνομία. 07-01-2015.
- «Άρχισε η δίκη για τη δολοφονία του Μένη Κουμανταρέα». 2016-05-27.
- «Βραβείο στον Μ. Κουμανταρέα». Ριζοσπάστης. 21 Απριλίου 2001.
- «Κουμανταρέας Μένης>Βραβεία». Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.
- Σουλιώτης, Γιάννης (7 Δεκεμβρίου 2014). «Νεκρός βρέθηκε ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας». kathimerini.gr.
- «tovima.gr – Τους Τίτο Πατρίκιο και Μένη Κουμανταρέα βράβευσε η Ακαδημία Αθηνών». TO BHMA. 31-12-2008.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Μένης Κουμανταρέας 1981(Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- ΓΙΑ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΣΤΟ ΡΑΦΙ(Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- Κανάλι Βουλής: ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ- ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ
- Συνέντευξη του Μένη Κουμανταρέα, Περίπλους, τχ. 1 (άνοιξη 1984), σελ. 3-5
- Συνέντευξη του Μένη Κουμανταρέα στον Γιώργο Χρονά, Οδός Πανός, τχ. 36 (Μάϊος-Ιούνιος 1988), σελ. 50-61
- «Μένης Κουμανταρέας-αφιέρωμα», Οδός Πανός, τχ. 117 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2002)
- Συνέντευξη του Μένη Κουμανταρέα στην Καθημερινή 18/11/2007: Η πολλή εξυπνάδα στη λογοτεχνία βλάπτει.Ο Μένης Κουμανταρέας με αφορμή την επανέκδοση του πρώτου του βιβλίου αναζητεί το νέο «αστέρι» της ελληνικής λογοτεχνίας
- Συνέντευξη του Μένη Κουμανταρέα στο Βήμα 01/08/2010: Μένης Κουμανταρέας «Δεν φοβάμαι να εκτεθώ»
- ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ «Μένης Κουμανταρέας»
- Ο Μένης Κουμανταρέας για την τέχνη και την Αθήνα
- Συνέντευξη του Μένη Κουμανταρέα, Δρόμος 24 Ιανουαρίου 2011: Μένης Κουμανταρέας: Κάθε βιβλίο είναι αυτοβιογραφία – είτε είναι μασκαρεμένη είτε όχι
- Συνέντευξη του Μένη Κουμανταρέα στο Βήμα 27/11/2011: Μένης Κουμανταρέας: Αλεπούδες και κοτοπόδαρα
- Συνέντευξη του Μένη Κουμανταρέα στο Lifo 12/05/2012: Μένης Κουμανταρέας: «Σήμερα οι άνθρωποι θυσιάζονται τζάμπα»
- «Μένης Κουμανταρέας, η ελεγεία της χαμένης νιότης», Φιλολογική, τ. 61, Οκτ-Δεκ. 1997, σελ. 32-35.