Loading...

Κατηγορίες

Παρασκευή 03 Σεπ 2021
Ηλίας Πετρόπουλος: ο πρώτος (ερασιτέχνης) λαογράφος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με το “περιθώριο” και κατέγραψε πρόσωπα και πράγματα περιφρονημένα από την επίσημη ιστορία της χώρας του
Κλίκ για μεγέθυνση

 



Ο Ηλίας Πετρόπουλος (Αθήνα, 26 Ιουνίου 1928 – Παρίσι, 3 Σεπτεμβρίου 2003) ήταν ποιητής, λαογράφος και μελετητής του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό, πολέμιος των ακαδημαϊκών και του κατεστημένου, ο Πετρόπουλος ήταν ο πρώτος (ερασιτέχνης) λαογράφος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με το “περιθώριο” και κατέγραψε πρόσωπα και πράγματα περιφρονημένα από την επίσημη ιστορία της χώρας του. Έζησε από κοντά ρεμπέτες, αλήτες, μάγκες, πόρνες και ομοφυλόφιλους, φυλακισμένους, συμμορίτες και καταδιωκόμενους, που έγιναν οι ‘ήρωες’ των βιβλίων του. Ακάματος συγγραφέας και ερευνητής έγραφε μέχρι το 2003 που πέθανε από καρκίνο. Σύμφωνα με τη διαθήκη του, το πτώμα του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του πετάχτηκαν στον υπόνομο.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1928, σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και τουρκολογία στο Παρίσι όπου και εγκαταστάθηκε το 1975.
 
Τα βιβλία του έχουν συχνά τη μορφή της μελέτης ή της μονογραφίας ενώ πολλά αποτελούν συλλογές άρθρων παρεμφερούς θεματικής, είτε αδημοσίευτων, είτε δημοσιευμένων σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Ο Ηλίας Πετρόπουλος έγινε γνωστός στο πλατύ κοινό με το βιβλίο του Το εγχειρίδιο του καλού κλέφτη που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1979 από τον εκδοτικό οίκο Νεφέλη ενώ αναμφισβήτητη είναι και η αξία της πρώτης ρεμπετολογικής μελέτης στην Ελλάδα που ακόμα και σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για τη μελέτη του ρεμπέτικου-τρόπου ζωής του περιθωρίου-, τα Ρεμπέτικα τραγούδια (Αθήνα 1968), τα οποία εκδόθηκαν πολλάκις έκτοτε, με αρκετές προσθήκες και βελτιώσεις. Άλλα του έργα είναι τα Καλιαρντά (Αθήνα 1971), Kiosque grec, La Voiture grecque, Cages d’oiseaux, Moments en Grèce (Το ελληνικό περίπτερο, Αυτοκίνητο, Κλουβιά πουλιών και Στιγμές στην Ελλάδα) που εκδόθηκαν στο Παρίσι το 1976 καθώς και Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι (Αθήνα 1979), Το μπουρδέλο (Αθήνα 1980), Θεσσαλονίκη: η μνήμη μιας πόλης (Παρίσι 1982), Πτώματα, πτώματα, πτώματα (Αθήνα 1988), Ο μύσταξ (Αθήνα 1989), Ρεμπετολογία (Αθήνα 1990) και το τελευταίο βιβλίο ο τίτλος του οποίου είναι εμπνευσμένος από τη μόδα του στρινγκ, μια συλλογή άρθρων πιστή στο στυλ Πετρόπουλου, Ο κουραδοκόφτης.
 
Ανάμεσα στα έργα του, είναι ακόμα το πασίγνωστο Το άγιο χασισάκι, Υπόκοσμος και Καραγκιόζης, Ιστορία της Καπότας, Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτες, καθώς και το τελευταίο του που κυκλοφόρησε το 2003, οι Παροιμίες του υπόκοσμου. Ο Ηλίας Πετρόπουλος έγραψε μονογραφίες για τους ζωγράφους Μοσχίδη, Πεντζίκη, Τέτση, Σικελιώτη και τους γελοιογράφους Μποστ και Καναβάκη. Το 1966 εξέδωσε το βιβλίο του Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης.
 
Τα τρία ποιητικά έργα του Πετρόπουλου ακολουθούν την ίδια οπτική που διαφαίνεται σε όλο του το έργο. Έτσι, στη σκληρή και ασυνήθιστή του ποίηση, συναντάμε τον ίδιο ανατρεπτικό χαρακτήρα – πλην όμως εδώ μας παρουσιάζεται με τρυφερές στιγμές ο συναισθηματικός του κόσμος. Το τελευταίο βιβλίο ήταν το Ποτέ και τίποτα και εκδόθηκε στην Αθήνα το 1993. Το 2000 κυκλοφόρησαν ποιήματα από αυτή τη συλλογή, μελοποιημένα από την Μαρίνα Καναβάκη, σε άλμπουμ με τον ομώνυμο τίτλο.
 
Ο Πετρόπουλος λογοκρίθηκε και καταδικάστηκε τέσσερις φορές από τα ελληνικά δικαστήρια για τον αναρχικό, μηδενιστικό χαρακτήρα των γραπτών του. Για το βιβλίο του Τα ρεμπέτικα τραγούδια, που δεν έφερε σφραγίδα λογοκρισίας, η χούντα τον καταδίκασε σε πεντάμηνη φυλάκιση το 1968, όπως και για τα Καλιαρντά το 1972 και για το κείμενό του Σώμα, που δημοσίευσε στο περιοδικό Τραμ. Το 1972 διεκδίκησε και πέτυχε να αποκτήσει αστυνομική ταυτότητα η οποία ανέγραφε στο θρήσκευμα «άθεος». Μέχρι το 1998 —δηλαδή για πάνω από 25 χρόνια και μέχρι τα 70 του— εκκρεμούσε εναντίον του καταδίκη σε φυλάκιση για προσβολή της θρησκείας. Δυσανασχετώντας με τις εναντίον του αντιδράσεις μετακόμισε στο Παρίσι το 1975, από όπου συνέχισε ασταμάτητα να γράφει βιβλία για την Ελλάδα.
 
Επίμονος ερευνητής των λαϊκών φραστικών επινοήσεων αλλά και πιστός στην πολυτονική γραφή, συστηνόταν ως λαογράφος και έψεγε με το ύφος του τον καθωσπρεπισμό του «πολιτικά ορθού». Ασχολήθηκε με ιστορικά, λαογραφικά και γλωσσολογικά θέματα, τις εικαστικές τέχνες (έχει εικονογραφήσει αρκετά βιβλία του με σκίτσα και κολλάζ) και τη φωτογραφία. Εξέδωσε περίπου 80 βιβλία και πάνω από χίλια άρθρα ερευνώντας θέματα ταμπού ή περιθωριακά (χασίς, ρεμπέτικο, υπόκοσμος, πορνεία, σεξουαλικότητα, φυλακή).
 
Πολλές από τις δημοσιεύσεις του Πετρόπουλου «άνοιξαν δρόμους στους μελετητές και θεωρούνται μοναδικές στο είδος τους». Ωστόσο, όπως έχει υποστηριχθεί, προς το τέλος της ζωής του, το ερευνητικό πνεύμα του υποχώρησε, έναντι της θέλησης για πρόκληση σκανδάλου. Τούτο διαφαίνεται σε πολλές επιφυλλίδες του Πετρόπουλου σε εφημερίδες, όπου επιτίθεται σε πρόσωπα, «αυτοαναιρείται ως λαογράφος, ερευνητής, μελετητής και περιβάλλεται με το ένδυμα του κοινωνικού σχολιαστή και του λιβελογράφου». Στη συλλογή κειμένων αυτού του τύπου με τίτλο Ο κουραδοκόφτης, πολλά πρόσωπα της πολιτικής ζωής, διανοούμενοι, καλλιτέχνες δημοσιογράφοι κ.άλ. «κοσμούνται» με μειωτικούς και απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς -αν και ο ίδιος παραδέχτηκε σε συνέντευξή του ότι είχε κάνει «λάθη». «Ιδιαίτερη μεταχείριση» επιφύλαξε στον εθνικό ποιητή της Ελλάδας Διονύσιο Σολωμό, που χαρακτηρίστηκε «Εβραίος» και ιδίως στον Άρη Βελουχιώτη. Ειδικά για τον τελευταίο, ο Πετρόπουλος, προσπάθησε χωρίς στοιχεία και αποδείξεις να τον αποδημήσει και αμαυρώσει, προβάλλοντας χαρακτηρισμούς όπως «πορτοφολάς», «σαδιστής» και «πουστόμαγκας» και υιοθετώντας αναφορές από βιβλίο ακροδεξιού συγγραφέα, μολονότι ο ίδιος το χαρακτήριζε «φασιστικό προχειρογράφημα».

Ο Ηλίας Πετρόπουλος πέθανε στις 3 Σεπτεμβρίου 2003 στο Παρίσι. Kατά τον θάνατό του, ζήτησε να αποτεφρωθεί και οι στάχτες του να πεταχτούν στον υπόνομο. Με βασικό άξονα ότι ο ίδιος αποκάλεσε «λαογραφία του άστεως», το έργο του καταγράφει δομές, θεσμούς, τρόπους έκφρασης και αντικείμενα της ελληνικής λαϊκής υποκουλτούρας.

Λαογραφικά

  • (1968) Ρεμπέτικα τραγούδια (Αθήνα. Β΄ έκδοση: Κέδρος, 1972)
  • (1975) Της φυλακής (Αθήνα: Πλειάς. Β΄ έκδοση: Νεφέλη, 1980)
  • (1976) Album turc (Παρίσι: Moments)
  • (1976) La voiture grecque (Παρίσι: Moments)
  • (1976) Le kiosque grec (Παρίσι: Moments)
  • (1976) Cages à oiseaux en Grèce (Παρίσι: Moments)
  • (1979) Υπόκοσμος και Καραγκιόζης (Αθήνα: Γράμματα)
  • (1979) Ψειρολογία (Αθήνα: Γράμματα)
  • (1979) Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι (Αθήνα: Γράμματα)
  • (1980) Το μπουρδέλο (Αθήνα: Γράμματα)
  • (1984) Τα μικρά ρεμπέτικα (β’ έκδ., Αθήνα: Κέδρος. Επανέκδοση: Νεφέλη, 1990)
  • (1984) Τα σίδερα. Η λάσπη. Τα μπαστούνια (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1984) Ιστορία της καπότας (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1987) Το άγιο χασισάκι (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1988) Καρέκλες και σκαμνιά (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1990) Ρεμπετολογία (Αθήνα: Κέδρος)
  • (1990) Ο μύσταξ (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1993) Η εθνική φασουλάδα (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1994) Το Ταντούρι και το μαγκάλι (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (2001) Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτες (Αθήνα: Νεφέλη)

Γλωσσολογικά, ονοματολογικά

  • (1968) Γλωσσάριο των ρεμπέτηδων (Αθήνα)
  • (1971) Καλιαρντά (Αθήνα: Δίγαμμα. Β΄ έκδοση: Πλειάς, 1974. Γ’ έκδοση: Νεφέλη, 1980)
  • (1995) Ονοματοθεσία οδών και πλατειών (Αθήνα: Πατάκης)
  • (2002) Παροιμίες του υποκόσμου (Αθήνα: Νεφέλη)

Ενδυματολογικά

  • (1987) Η φουστανέλα (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (2000) Η τραγιάσκα (Αθήνα: Πατάκης)

Αρχιτεκτονικά κ.λπ.

  • (1979) The Graves of Greece (Παρίσι: ιδιωτική έκδοση, εκτός εμπορίου)
  • (1980) Το Μάτι του Βοδιού (Θεσσαλονίκη: Επιμηθέας)
  • (1981) Το παράθυρο στην Ελλάδα (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1981) Ελληνικές σιδεριές” (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1981) Ξυλόπορτες – Σιδερόπορτες (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1981) Το μπαλκόνι στην Ελλάδα (Αθήνα: Χατζηνικολή)
  • (1983) Η αυλή στην Ελλάδα (Αθήνα: Φόρκυς)
  • (2005) Ελλάδος κοιμητήρια (Αθήνα: Κέδρος)

Πεζά και ποίηση

  • (1979) Εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1980) Ποιήματα (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1990) Πτώματα, πτώματα, πτώματα … (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1991) Η μυθολογία του Βερολίνου (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1991) Topor: Τέσσερεις Εποχές (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (2004) Ποτέ και Τίποτα (Αθήνα: Νεφέλη)

Διάφορα

  • (1966) Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης Αυτοέκδοση. Γ΄ έκδοση: Γράμματα, 1980. Δ΄ έκδοση: Μπαρμπουρνάκης, Θεσσαλονίκη 1980)
  • (1972) Μνήμη Νίκου Καχτίτση (Αυτοέκδοση)
  • (1980) Μικρά κείμενα, 1949-1979 (Αθήνα: Γράμματα)
  • (1980) Salonique: L’Incendie de 1917 (Θεσσαλονίκη: Μπαρμπουνάκης)
  • (1983) Les Juifs de Salonique (Παρίσι)
  • (1992) Άρθρα στην Ελευθεροτυπία (Αθήνα: Πατάκης)
  • (1993) Κυρίως αυτό (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1998) Επιστολαί προς Μνηστήν (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (2002) Ο κουραδοκόφτης (Αθήνα: Νεφέλη)

Μεταφράσεις

  • (1975) Ιωάννου Αποκάλυψις (Αθήνα: Πλειάς. Επανέκδοση: Νεφέλη, 1980)
  • (1980) Δώδεκα τραγουδάκια από την Παλατινή Ανθολογία (Αθήνα: Νεφέλη)
  • (1992) Αρετίνου: Ακόλαστα σονέτα (Αθήνα: Νεφέλη)

Πηγές

  • Αφιέρωμα στον Ηλία Πετρόπουλο, περιοδικό Μανδραγόρας 18-19 (Οκτ. 1997 – Απρ. 1998).
 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου