Loading...

Κατηγορίες

Τρίτη 02 Φεβ 2021
Τζέιμς Τζόις: Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς και ανανεωτές της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Κλίκ για μεγέθυνση

 

 

Ο Τζέιμς Τζόις [James Augustine Aloysius Joyce, 2 Φεβρουαρίου 1882 – 13 Ιανουαρίου 1941] ήταν Ιρλανδός συγγραφέας και ποιητής. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες του 20ού αιώνα, δημιουργός των μυθιστορημάτων Οδυσσέας (1922) και Finnegans Wake (1939). Παρά την καταγωγή του, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του εκτός Ιρλανδίας.

 

 

Στο νεκροταφείο Glasnevin Cemetery βρίσκεται ο τάφος των γονιών του James Joyce

Ο Τζέιμς Τζόις γεννήθηκε στο Δουβλίνο σε μία μάλλον τυπική Ιρλανδική οικογένεια, της οποίας αποτελούσε το μεγαλύτερο σε ηλικία από τα συνολικά δέκα παιδιά. Ο πατέρας του, John Stanislaus Joyce, ήταν αντικληρικός και φιλελεύθερος ενώ η μητέρα του, Mary “May” Murray, φανατικά καθολική. Στα πολύ νεανικά χρόνια του Τζόις, η οικογένεια του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εύπορη αλλά το 1891, εξαιτίας των κακών οικονομικών χειρισμών σε συνδυασμό με τον αλκοολισμό του πατέρα του, οδηγήθηκε στην πτώχευση. Οι πρώτες σπουδές του Τζόις πραγματοποιήθηκαν το 1888 στο κολέγιο Clongowes Wood το οποίο όμως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει είτε λόγω ασθένειας, είτε λόγω αδυναμίας πληρωμής των διδάκτρων. Για ένα σύντομο διάστημα πήρε μαθήματα κατ’ οίκον αλλά και στη σχολή Christian Brothers (Χριστιανοί Αδελφοί) μέχρι τη στιγμή που του προσφέρθηκε μία θέση στο κολέγιο Belvedere, διευθυνόμενο από Ιησουίτες. Παρά το θρησκευτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο σπούδασε, σε ηλικία δεκαέξι ετών, ο Τζόις αρνήθηκε τον καθολικισμό.

Το 1898, ο Τζόις γράφτηκε στο κολέγιο του Δουβλίνου University College Dublin όπου σπούδασε κυρίως αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά ενώ παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στους θεατρικούς και λογοτεχνικούς κύκλους της πόλης. Το 1900 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά κείμενο του, στην εφημερίδα Fortni και ακολούθησαν αρκετές δημοσιεύσεις κριτικών του. Θεωρείται επίσης πως ο ίδιος ολοκλήρωσε τουλάχιστον δύο θεατρικά έργα, τα οποία όμως δεν έχουν διασωθεί. Μετά την αποφοίτησή του από το κολέγιο, αποφάσισε να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ιατρική σχολή του Δουβλίνου, ωστόσο ταξίδεψε στο Παρίσι όπου σύντομα εγκατέλειψε την ενασχόληση του με τις ιατρικές σπουδές. Το διάστημα από τις 11 Νοεμβρίου του 1902 μέχρι τις 19 Νοεμβρίου του 1903, δημοσιεύτηκαν συνολικά 23 κριτικές βιβλίων από τον Τζόις, σε εφημερίδα του Δουβλίνου.

 

Άγαλμα του Τζόις στο Δουβλίνο.

Τον Απρίλιο του 1903 επέστρεψε στο Δουβλίνο καθώς τού έγινε γνωστό πως η μητέρα του έπασχε από καρκίνο ενώ ο θάνατός της επήλθε λίγους μήνες αργότερα, γεγονός που επηρέασε βαθιά τον Τζόυς. Τον Ιανουάριο του 1904 ολοκλήρωσε το δοκίμιο A Portrait of the Artist (Το πορτρέτο του καλλιτέχνη), η δημοσίευση του οποίου όμως, απορρίφθηκε από το περιοδικό Dana. Παράλληλα, ξεκίνησε τη συγγραφή του μυθιστορήματος Στήβεν ο Ήρωας (Stephen Hero), έργο που αργότερα έμεινε ημιτελές. Την ίδια χρονιά, καταγράφεται η πρώτη γνωριμία του Τζόις με την Νόρα Μπάρνακλ, την οποία ερωτεύτηκε και με την οποία αργότερα εγκατέλειψε την Ιρλανδία. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Τεργέστη, όπου ο Τζόις εργάστηκε ως δάσκαλος στη σχολή Berlitz. Στις 27 Ιουλίου του 1905, ο Τζόις και η σύντροφός του απέκτησαν τον πρώτο τους γιο, Giorgio. Στην Τεργέστη, παρέμεινε για τα επόμενα δεκαπέντε περίπου χρόνια, με μία διακοπή ενός έτους, όταν τον Ιούλιο του 1906, εγκαταστάθηκαν με την οικογένεια του στην Ρώμη όπου εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος.

Ο Τζόις επισκεπτόταν περιοδικά το Δουβλίνο, ενώ το 1909 δραστηριοποιήθηκε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα επιχειρηματικά, προσπαθώντας σε συνεργασία με άλλους επιχειρηματίες να λειτουργήσουν κινηματογράφους στην Ιρλανδία. Σύντομα ο Τζόις εγκατέλειψε το εγχείρημα και επέστρεψε στην Τεργέστη αφού όμως προηγουμένως είχει υπογράψει συμβόλαιο με τον εκδοτικό οίκο Maunsel & Co. για την έκδοση της συλλογής διηγημάτων Δουβλινέζοι. Τελικά όμως το έργο αυτό τυπώθηκε το 1914 από τον οίκο Grant Richards. Την ίδια χρονιά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες και το μυθιστόρημα του Τζόις Το Πορτρέτο του καλλιτέχνη, στο περιοδικό Egoist, ενώ η έκδοση του βιβλίου έγινε το 1916 στη Νέα Υόρκη και το 1917 στο Λονδίνο.

Το 1914 ο Τζόις ξεκίνησε την συγγραφή του σημαντικότερου ίσως βιβλίου του, του Οδυσσέα. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου έζησε στη ζυρίχη, ενώ μετά τη λήξη του, μετακόμισε στο Παρίσι, έπειτα από πρόσκληση του ποιητή Έζρα Πάουντ, όπου και παρέμεινε για τα επόμενα είκοσι περίπου χρόνια. Το 1922 εκδόθηκε ο Οδυσσέας ενώ την ίδια περίπου περίοδο ο Τζόις άρχισε την επεξεργασία του Finnegans Wake, αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Transatlantic Review για πρώτη φορά το 1924. Η τελική επίσημη έκδοση του έργου χρονολογείται στα 1939, χάρη στις προσπάθειες των Maria και Eugene Jolas, που ενθάρυναν τον Τζόις σχετικά με την ολοκλήρωση του έργου και παρά τις απογοητεύσεις του ιδίου εξαιτίας της αρχικής υποδοχής του.

Στις 14 Δεκεμβρίου του 1940, ο Τζόις και η οικογένεια του εγκατέλειψαν το Παρίσι για τη Ζυρίχη, όπου ένα μήνα αργότερα πέθανε από πολύ προχωρημένο έλκος.

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς και ανανεωτές της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Δουβλινέζοι

Σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων, ο Τζόις αναλύει την κοινωνία του Δουβλίνου βασιζόμενος κυρίως στις εμπειρίες της νεότητάς του. Περιγράφει μια πόλη υπό το καθεστώς “παράλυσης” και με τους χαρακτήρες του, να αδυνατούν να ανακαλύψουν ένα νόημα στη ζωή τους. Στο διήγημα Αραβία, διαφαίνεται και η άρνηση του Τζόις απέναντι στην Εκκλησία. Η συγγραφή του έργου ξεκίνησε το 1904, περίοδο κατά την οποία ο ίδιος εγκατέλειπε την Ιρλανδία και εκδόθηκε τελικά στην Αγγλία το 1914, έπειτα από αρκετές δυσκολίες.

Το Πορτρέτο του Καλλιτέχνη

Το μυθιστόρημα Το Πορτρέτο του καλλιτέχνη βασίστηκε στο ημιτελές έργο του Τζόις Στήβεν ο ήρωας και θεωρείται προϊόν επανεπεξεργασίας του. Περιέχει κυρίως αυτοβιογραφικά στοιχεία και περιγράφει την διαδικασία εξέλιξης και ωρίμανσης του ήρωα του βιβλίου, που αποτελεί ουσιαστικά τον ίδιο τον συγγραφέα. Σε αυτό το έργο, διακρίνονται τεχνικά ή υφολογικά στοιχεία, που αργότερα θα αποτελέσουν χαρακτηριστικά συστατικά της λογοτεχνίας του Τζόις. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου έγινε στις 29 Δεκεμβρίου του 1916 στη Νέα Υόρκη και αργότερα εκδόθηκε στο Λονδίνο, στις 12 Φεβρουαρίου του 1917.

Οι εξόριστοι

Ο Τζόις ενδιαφέρθηκε από αρκετά νεαρή ηλικία για το θέατρο αλλά οι Εξόριστοι (Exiles) αποτελούν το μοναδικό θεατρικό του έργο που εκδόθηκε (1918). Η περισσότερο πετυχημένη απόδοσή του θεωρείται εκείνη του Χάρολντ Πίντερ το 1970 και 1971.

Οδυσσέας

Ο Οδυσσέας αποτελεί πιθανώς το δημοφιλέστερο έργο του Τζόις καθώς επίσης και το πλέον αντιπροσωπευτικό του ύφους του. Η συγγραφή του άρχισε το 1914, ολοκληρώθηκε περίπου τον Οκτώβριο του 1921 και το βιβλίο εκδόθηκε το 1922, την ημέρα των γενεθλίων του Τζόις, από το βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company. Από το 1918, με τη βοήθεια του Έζρα Πάουντ, αποσπάσματα του Οδυσσέα είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται στο περιοδικό The Little Review.

Στον Οδυσσέα, ο Τζόις χρησιμοποίησε σχεδόν όλες τις τεχνικές της μυθιστορηματικής πρακτικής, με πλήθος αναφορών στη δυτική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία και τη γλώσσα της μεσαιωνικής Ιρλανδίας και της αρχαίας Ελλάδας καθώς επίσης και στην Οδύσσεια του Ομήρου. Το έργο αποτελείται από συνολικά 18 κεφάλαια, μέσα στα οποία ο Τζόις περιγράφει μία ημέρα από την ζωή του κεντρικού ήρωα. Αποτελεί ένα ιδιόρρυθμο οδοιπορικό στο Δουβλίνο, το οποίο λαμβάνει χώρα σε διάστημα μίας ημέρας.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου που χρησιμοποιεί κατά κόρον ο Τζόις προκειμένου να αναπτύξει λεπτομερώς τις σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ των χαρακτήρων του έργου. Κάθε κεφάλαιο εμφανίζει διαφοροποίηση στο ύφος της αφήγησης ενώ συνδέεται επίσης με ένα συγκεκριμένο επεισόδιο της Ομηρικής Οδύσσειας. Ο ποιητής Τ.Σ Έλιοτ, σε μία κριτική του έγραψε για τον Οδυσσέα πως “αποτελεί τη σημαντικότερη έκφραση που θα μπορούσε να βρει η εποχή μας”.

Μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο (Οδυσσέας ) και στο θέατρο, με διάρκεια πλέον των δεκαοκτώ ωρών.

Finnegans Wake

Ο Τζόις ξεκίνησε τη συγγραφή του Finnegans Wake (το Ξύπνημα του Φίνεγκαν) περίπου το 1923 αν και την εποχή εκείνη αναφερόταν ως Έργο εν προόδω. Το 1926 είχαν ολοκληρωθεί τα δύο πρώτα μέρη του βιβλίου και την ίδια χρονιά, οι Eugene και Maria Jolas, προσφέρθηκαν για την δημοσίευσή τους σε συνέχειες, στο περιοδικό transition. Τα επόμενα χρόνια, ο Τζόις επιτάχυνε την συγγραφή του έργου ωστόσο διάφορα γεγονότα όπως ο θάνατος του πατέρα του (1930) ή προσωπικά προβλήματα υγείας, καθυστέρησαν την ολοκλήρωσή του.

Η αρχική υποδοχή του Finnegans Wake περιλάμβανε αρκετές αρνητικές κριτικές, ακόμα και από φίλους ή υποστηρικτές του έργου του, όπως ήταν ο Έζρα Πάουντ. Για το λόγο αυτό αρκετοί συγγραφείς όπως ο Σάμιουελ Μπέκετ υποστήριξαν το έργο μέσω κριτικών που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά της εποχής. Ο Τζόις αποφάσισε για τον τελικό τίτλο του έργου το 1929 ενώ τελικά το βιβλίο εκδόθηκε στις 4 Μαϊου του 1939.

Με το Finnegans Wake, ο Τζόις εγκατέλειψε κάθε είδους σύμβαση σχετικά με την χάραξη μιας πλοκής ή την δημιουργία χαρακτήρων. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, προσομοιώνοντας κατά κάποιο τρόπο την συνειρμική ακολουθία ενός ονείρου. Χαρακτηριστικό στοιχείο αποτελούν ακόμα τα πολλά λογοπαίγνια που κατασκευάζει ο Τζόις, σε διάφορες γλώσσες. Στο έργο αυτό, ο Τζόις αποδομώντας καταλυτικά κάθε γνωστή μέχρι τότε γλωσσική σύμβαση, δημιούργησε μια γλώσσα προσωπική και συνάμα παγκόσμια, προσπάθησε να αποδώσει, μέσω των πολύσημων αναφορών του, τον πλούτο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Έργα 

  • Φανερώσεις (Επιφάνια) (1901-4)
  • Chamber Music (Μουσική δωματίου, 1907, ποιήματα)
  • Stephen Hero (Στήβεν ο ήρωας, γράφτηκε το 1904-6, εκδόθηκε το 1944)
  • Giacomo Joyce (Τζάκομο Τζόυς, γράφτηκε το 1907, εκδ. το 1968)
  • Dubliners (Δουβλινέζοι, διηγήματα, 1914)
  • Exiles (Εξόριστοι, δράμα, 1915)
  • A portrait of the Artist as a Young Man (Ένα πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία, 1916)
  • Ulysses (Οδυσσέας, 1922)
  • Finnegans Wake (Η αγρυπνία του Φίννεγκαν, 1939)
  • Finn’s Hotel (Το Κονάκι του Φίν, 2013)

Ελληνικές μεταφράσεις

Η πρώτη γνωστή μετάφραση έργου του Τζέιμς Τζόις εμφανίστηκε στο τεύχος Γενάρη-Φεβρουαρίου- Μαρτίου 1936 του περιοδικού 3ο Μάτι . Στο τεύχος αυτό ο Τάκης Παπατσώνης παρουσίασε μέρος από την αρχή του μονολόγου της κυρίας Μπλούμ (18ο Κεφάλαιο του Οδυσσέα). Η δεύτερη μετάφραση δημοσιεύεται στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Κοχλίας και είναι πάλι από τον Οδυσσέα και είναι ένα σύντομο απόσπασμα από το 6ο Κεφάλαιο.

Το 1945 στο περιοδικό Νέα Εστία ξεκινάει η δημοσίευση του Νεκρού της τελευταίας νουβέλας των Δουβλινέζων. Η δημοσίευση θα ολοκληρωθεί σε πέντε τεύχη.Το πρώτο μέρος θα δημοσιευθεί στο τεύχος 427 (Απρίλιος 1945).

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

 

Βιβλία για τον Τζόις 

  • Aρης Μαραγκόπουλος, Ulysses: Oδηγός Ανάγνωσης, Εκδ. Τόπος 2010
  • Άρης Μαραγκόπουλος, Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο, Κέδρος, 1997
  • Άρης Μαραγκόπουλος, Giacomo Joyce, Σμίλη, 1994
  • Ουμπέρτο Έκο, Η ποιητική του Τζαίημς Τζόυς, Δελφίνι, 1993
  • Μαντώ Αραβαντινού, Τα ελληνικά του James Joyce, Ερμής, 1977
  • Μαντώ Αραβαντινού, Τζαίημς Τζόυς: Ζωή και Έργο, Θεμέλιο, 1983
  • Richard Ellmann, James Joyce, Scripta, 2005
  • Έντνα ο’ Μπραϊεν ,James Joyce Η απόκρημνη όψη μιας μεγαλοφυϊας , Νεφέλη 2002
  • Αλφόνσο Θαπίκο , Τζέημς Τζόυς : Το πορτέτο ενός Δουβλινέζου, Γράμματα,2015
  • Anthony Burgess, Joysprick: An Introduction to the Language of James Joyce, 1973

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

**********************************************************

Τζέιμς Τζόις: Ο «σκαντζόχοιρος» των συγγραφέων

Ενενήντα χρόνια από την έκδοση του «Οδυσσέα» ο ιρλανδός δημιουργός εξακολουθεί να προκαλεί πάθη στο αναγνωστικό κοινό, στους κριτικούς και στους ιστορικούς της λογοτεχνίας
Τζέιμς Τζόις: Ο «σκαντζόχοιρος» των συγγραφέων
Ο Τζέιμς Τζόις με την εκδότρια του «Οδυσσέα» Σίλβια Μπιτς, ιδιοκτήτρια του θρυλικού βιβλιοπωλείου του Παρισιού «Shakespeare and Company».
 
 

«Ο Τζόις είναι ο σκαντζόχοιρος των συγγραφέων. Οι ήρωές του είναι ήρωες με το ζόρι» έγραφε το 1959 στην εισαγωγή της μνημειώδους βιογραφίας του για τον συγγραφέα του Οδυσσέα ο Ρίτσαρντ Ελμαν. Εχει περάσει πάνω από μισός αιώνας από τότε και η οξύτητα της παρατήρησης του Ελμαν δεν έχει μειωθεί στο ελάχιστο. Αρκεί να διαβάσει κανείς έστω και δύο – τρία διηγήματα από τους Δουβλινέζους για να συμφωνήσει με τον κατά πάσα πιθανότητα κορυφαίο βιογράφο του 20ού αιώνα. Βέβαια, το έργο που συνιστά την απόλυτη επιβεβαίωση των παραπάνω είναι ένα από τα μείζονα επιτεύγματα του υψηλού μοντερνισμού: ο Οδυσσέας. Γιατί «ήρωας με το ζόρι» είναι ο κύριος πρωταγωνιστής Λέοπολντ Μπλουμ, ένας «Οδυσσέας» της καθημερινότητας, που για να περιγράψει μόνο μία ημέρα από τη ζωή του ο Τζόις γράφει σχεδόν 800 σελίδες, και «ηρωίδα με το ζόρι» είναι η «Πηνελόπη» Μόλυ, όπως το ίδιο συμβαίνει με όλα σχεδόν τα πρόσωπα που εμφανίζονται στο έργο.

Στις 2 Φεβρουαρίου συμπληρώνονται 90 χρόνια από την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος, η οποία δεν κυκλοφόρησε στις αγγλόφωνες χώρες αλλά στο Παρίσι – την ημέρα που ο συγγραφέας συμπλήρωνε τα 40 του χρόνια – από τη Σίλβια Μπιτς, ιδιοκτήτρια του θρυλικού βιβλιοπωλείου «Shakespeare and Company» και θαυμάστριά του.

Είναι βέβαιον ότι η επέτειος θα γιορταστεί με πλήθος εκδηλώσεων από τους αναρίθμητους θαυμαστές του Τζόις σε όλον τον κόσμο. Είναι επίσης βέβαιον ότι τη 16η Ιουνίου, τη λεγόμενη Bloomsday, ο εορτασμός θα λάβει πανηγυρικό χαρακτήρα στην Ιρλανδία. Θυμίζω ότι η 16η Ιουνίου 1904, όπου εκτυλίσσεται η υπόθεση του Οδυσσέα, ήταν η ημέρα που ο Τζόις συνάντησε τη Νόρα Μπάρνακλ η οποία θα γινόταν μούσα και σύντροφος της ζωής του: θα παντρεύονταν μόλις δέκα χρόνια πριν από τον θάνατό του, το 1931. Την επέτειο αυτή τιμούν στη χώρα μας οι Εκδόσεις Κέδρος, που προσέφεραν το 1990 την πληρέστερη ως σήμερα μετάφραση του Οδυσσέα, από τον Σωκράτη Καψάσκη, κυκλοφορώντας τώρα το βιβλίο σε νέα έκδοση, χωρίς αλλαγές αλλά με σκληρό εξώφυλλο. Αποσπάσματα από το έργο σε συλλογική μετάφραση είχαν δημοσιευθεί τη δεκαετία του ’40 στο περιοδικό «Κοχλίας», ενώ αργότερα, στη δεκαετία του ’70, είχε κυκλοφορήσει μια μάλλον ατυχής μετάφραση του Λ. Νικολούζου.

Η έκδοση του Κέδρου γνώρισε ανέλπιστη εμπορική επιτυχία, που δεν την αξιώθηκαν έργα αντίστοιχης αξίας της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ούτε καν το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ, πόσω μάλλον ο Ανθρωπος χωρίς ιδιότητες του Μούζιλ ή το Βιργιλίου θάνατος του Μπροχ. Παρατηρήθηκε δηλαδή και στη χώρα μας το φαινόμενο που παρουσιάστηκε παγκοσμίως: απίστευτο ενδιαφέρον για ένα βιβλίο το οποίο πολλοί απ’ όσους το αγόρασαν είτε δεν το διάβασαν είτε το άφησαν στη μέση.

 Οι αναγνωστικές δυσκολίες που παρουσιάζει ο Οδυσσέας οφείλονται φυσικά όχι τόσο στον όγκο του όσο στην περίπλοκη αρχιτεκτονική του, η οποία απαιτεί απόλυτη αφοσίωση του αναγνώστη στο κείμενο προκειμένου να μη χαθεί μέσα στον υφολογικό και πραγματολογικό λαβύρινθο του Τζόυς.
  • Επιτομή του μοντερνισμού

Ο Οδυσσέας συνιστά, μαζί με την Ερημη χώρα του Ελιοτ, η οποία κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά, την επιτομή του υψηλού μοντερνισμού. Αντιλαμβάνεται κανείς τη γοητεία που άσκησε (και τις αμέτρητες μελέτες που προκάλεσε), αφού, όπως εύστοχα παρατήρησε ο Ελιοτ, ο Τζόυς «κατεδάφισε» όλες τις εκδοχές του ύφους που μας παρέδωσε ο 19ος αιώνας. Ενενήντα χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση ο χρόνος, αντί να φθείρει αυτό το αριστούργημα, του πρόσθεσε νέες αποχρώσεις – για να μην αναφερθούμε στον πόλεμο που εξακολουθεί να μαίνεται ανάμεσα σε ειδικούς και μη για το ποιο θα πρέπει να είναι το τελικό (οριστικό) κείμενο, τι λάθη παρεισέφρησαν στη μία ή στην άλλη έκδοσή του, ποιες «διορθώσεις» λαθών ήταν λανθασμένες και ποια από τις άπειρες μεταφράσεις του βρίσκεται πλησιέστερα στο πρωτότυπο. Δεν είναι τυχαίο ότι στον κατάλογο των 100 σημαντικότερων μυθιστορημάτων της Modern Library (του εκδοτικού κολοσσού Random House) ο Οδυσσέας κατέχει την πρώτη θέση.

Στον Τζόυς και ειδικότερα στον Οδυσσέα οφείλεται ο όρος stream of consciousness, ο οποίος μεταφέρθηκε στη χώρα μας ως εσωτερικός μονόλογος (μάλλον από τον Βαλερί Λαρμπό που μετέφρασε τμήμα του μυθιστορήματος στα γαλλικά και επιμελήθηκε το κείμενο συνολικά).
  • Οδύσσεια της καθημερινότητας

Η σύλληψη του συγγραφέα υπήρξε μεγαλοφυής – και ακόμη περισσότερο η εκτέλεση. Ο Τζόυς έγραψε τη δική του Οδύσσεια της καθημερινότητας, όπου όλα είναι απολύτως συγκεκριμένα. 16 Ιουνίου 1904. Δουβλίνο. Ενας κάτοικος, ο Λέοπολντ Μπλουμ, ξυπνάει για να πάει στη δουλειά του. Αλλά αργεί να επιστρέψει στο σπίτι του. Αργοπορεί, καθυστερεί και φτάνει τις πρώτες ώρες της επομένης. Το σπίτι του είναι η Ιθάκη του και τα όσα συμβαίνουν παραπέμπουν στα περιστατικά της ομηρικής Οδύσσειας. Μόνο που εδώ η κάθοδος στον Αδη αντιστοιχεί σε μια μετάβαση του Μπλουμ στο νεκροταφείο, όπου πηγαίνει για να παραστεί στην κηδεία ενός φίλου του που πέθανε ξαφνικά, οι Σειρήνες είναι τα κορίτσια του μπαρ ενός ξενοδοχείου, η σπηλιά του Κύκλωπα ένα άλλο μπαρ, όπου ο πιο γνωστός θαμώνας του είναι κάποιος ιρλανδός εθνικιστής και αντισημίτης, η Κίρκη ένα πορνείο, ενώ το νησί του Αιόλου τα γραφεία μιας εφημερίδας.

Ο Οδυσσέας αποτελείται από 18 κεφάλαια, το καθένα από τα οποία έχει γραφτεί με διαφορετική τεχνική και το καθένα καλύπτει περίπου μία ώρα από τον συνολικό αφηγηματικό χρόνο. Η αφήγηση είναι πολυεπίπεδη, με μια απίστευτη ποικιλία αποχρώσεων όπου ο συγγραφέας, χωρίς να παρουσιάζεται ως κλασικός παντογνώστης αφηγητής, αποδεικνύεται απόλυτος κάτοχος του υλικού του. Τα επεισόδια που περιγράφει, κυρίως όμως ο ανεπανάληπτος τρόπος με τον οποίο τα συνθέτει, η διείσδυση στο υπόστρωμα του χαρακτήρα του καθενός από τα πρόσωπα που παρελαύνουν στις σελίδες του ώσπου να καταλήξει στο απίστευτο τελευταίο κεφάλαιο, τον λεγόμενο «μονόλογο της Μόλλυ», συνθέτουν ένα έργο το οποίο ουδείς προσπάθησε να μιμηθεί ως σήμερα χωρίς να αποτύχει οικτρά, αποδεικνύοντας, πολύ απλά, ότι η μοναδικότητα δεν επαναλαμβάνεται.
 
Δεκαοκτώ βιβλία σε ένα

Πέραν αυτού, δεν υπάρχει μυθιστόρημα στην παγκόσμια λογοτεχνία όπου να έχουμε ένα τόσο λεπτομερές πορτρέτο μιας πόλης, όπως είναι εδώ το Δουβλίνο, σε σημείο μάλιστα που ο Τζόυς να ισχυριστεί ότι, αν η πόλη είχε ολοσχερώς καταστραφεί, θα μπορούσε να ξαναχτιστεί πανομοιότυπη, «τούβλο-τούβλο», με βάση τον Οδυσσέα.

Οταν κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα από τον Κέδρο η σχετική μυθολογία ήταν πολύ μεγαλύτερη από τα όσα ήταν γνωστά όχι μόνο για το έργο καθαυτό, αλλά και για τις συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε. Σε συγκριτικό επίπεδο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επηρέασε σημαντικούς συγγραφείς και τους προέτρεψε να προβούν στη δική τους πρόταση για μια διαφορετική εκδοχή του μυθιστορήματος. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι βέβαια ο Χέρμαν Μπροχ.

Οσον αφορά τα καθ’ ημάς, είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι ο έλληνας αναγνώστης του Τζόυς σήμερα έχει στη διάθεσή του τη βιογραφία του Ελμαν μεταφρασμένη ωραία από την Αθηνά Δημητριάδου (εκδόσεις Scripta, 2005). Θα έλεγα πως, μολονότι η ανάγνωση ενός αριστουργήματος δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην ότι πρέπει να γνωρίζει κανείς το πώς και το τι της δημιουργίας του, όποιος διαβάσει πριν από τον Οδυσσέα τη βιογραφία του Ελμαν θα είναι προετοιμασμένος να εισέλθει στον τζοϋσικό λαβύρινθο και να εξέλθει ευκολότερα από εκεί.

Παλαιότερα είχε ειπωθεί ότι μπορεί κανείς να διαβάσει το βιβλίο απ’ όποιο σημείο τού αρέσει και με όποιον τρόπο το επιθυμεί. Αυτό δεν είναι βέβαια σωστό, ή τουλάχιστον μια τέτοιου είδους ανάγνωση δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρης. Ακόμη, είναι αδύνατον κάποιος έστω και να διατρέξει τον Οδυσσέα πηδώντας σελίδες. Αν το κάνει, είτε θα χαθεί στον λαβύρινθο είτε θα προσλάβει μια ημιτελή εικόνα του τζοϋσικού Δουβλίνου, ή και τα δύο.
 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου