Η Τζούντιθ Μπάτλερ (Judith Butler, 24 Φεβρουαρίου 1956) είναι Αμερικανίδα μετα-στρουκτουραλίστρια φιλόσοφος, η οποία έχει συμβάλει στα πεδία του φεμινισμού, της θεωρίας Queer, της πολιτικής φιλοσοφίας και της ηθικής. Είναι καθηγήτρια στο τμήμα Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϊ.
Η Μπάτλερ πήρε το διδακτορικό της στη φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Γέιλ το 1984, και η διατριβή της δημοσιεύθηκε με τον τίτλο Subjects of Desire: Hegelian Reflections in Twentieth Century France. Στα τέλη της δεκαετίας του 80, και ενώ κατείχε διάφορες θέσεις διδασκαλίας και έρευνας (όπως για παράδειγμα στο Κέντρο Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς), αναμείχθηκε στις «μετά-στρουκτουραλιστικές» προσπάθειες της Δυτικής φεμινιστικής θεωρίας να αμφισβητήσουν τους θεμελιώδεις όρους του φεμινισμού. Η πιο πρόσφατη δουλειά της επικεντρώνεται στην Εβραϊκή φιλοσοφία, στην οποία την απασχολούν κυρίως οι «προ-Σιωνιστικές κριτικές της κρατικής βίας.»
Κυριότερα έργα
- Αναταραχή Φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας (1990)
Το Gender Trouble εκδόθηκε το 1990 (ελληνική έκδοση 2009) και πουλήθηκε σε παραπάνω από 100.000 αντίτυπα παγκοσμίως σε διαφορετικές γλώσσες. Κάνοντας νύξη στη ταινία του Τζον Ουότερς Female Trouble, στην οποία πρωταγωνιστεί η drag queen Divine, το Gender Trouble πραγματεύεται με κριτικό βλέμμα τα έργα των Σιμόν ντε Μποβουάρ, Τζούλια Κρίστεβα, Σίγκμουντ Φρόιντ, Ζακ Λακάν, Λυς Ιριγκαρέ, Μονίκ Βίτιγκ, Ζακ Ντεριντά, και κυρίως του Μισέλ Φουκό. Το βιβλίο έγινε ευρέως διαδεδομένο και εκτός των αυστηρά ακαδημαϊκών κύκλων. Ο πυρήνας του επιχειρήματος της Μπάτλερ στο Gender Trouble είναι ότι η συνοχή των κατηγοριών του βιολογικού φύλου, του κοινωνικού φύλου (gender), και της σεξουαλικότητας – η κατά τα φαινόμενα φυσική συνοχή, για παράδειγμα, του ανδρικού φύλου και της ετεροφυλοφιλικής επιθυμίας στο ανδρικό σώμα – κατασκευάζεται πολιτισμικά κατά τη διαρκή επανάληψη διαμορφωτικών πρακτικών. Αυτές οι διαμορφωτικές σωματικές πρακτικές κατά την επανάληψή τους, παγιώνουν το φύλο (gender) ως μια έννοια που αναφέρεται σε κάτι ουσιαστικό και οντολογικό. Με αυτόν τον τρόπο η Μπάτλερ διατυπώνει τη θεωρία ότι το φύλο, όπως και η σεξουαλικότητα είναι performative, δηλαδή δεν υπάρχουν στη «φύση», αλλά εκτελούνται προοδευτικά μέσα από συγκεκριμένες πρακτικές. Η εκτέλεση (performance) του κοινωνικού φύλου, του βιολογικού φύλου και της σεξουαλικότητας, δεν είναι, παραταύτα, μια ηθελημένη επιλογή κατά την Μπάτλερ, η οποία, όπως ο Φουκό στο Surveiller et Punir, βλέπει το υποκείμενο ως προϊόν των «ρυθμιστικών κειμένων» (regulative discourses) (discours κατά τον Φουκό είναι τα «συστήματα σκέψεων που συμπεριλαμβάνουν ιδέες, συμπεριφορές, πράξεις, πιστεύω, και πρακτικές που συστηματικά κατασκευάζουν τα υποκείμενα και τους κόσμους στους οποίους ζουν.») Αυτά, που η Μπάτλερ ονομάζει επίσης «πλαίσια καταληπτότητας» ή «πειθαρχικά καθεστώτα» καθορίζουν εκ των προτέρων ποιες μορφές φύλου (sex and gender) και σεξουαλικότητας είναι κοινωνικά αποδεκτό να εμφανίζονται ως συνεκτικές ή «φυσικές».
Έργα στα ελληνικά
- Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Εκκρεμές 2008).
- Ευάλωτη ζωή: Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης και Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Νήσος 2008).
- Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επίμετρο και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Εκκρεμές 2009).
- Η ψυχική ζωή της εξουσίας, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος (Αθήνα: Πλέθρον 2009).
- Αναταραχή φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Βενετία Καντσά, επίμετρο Αθηνά Αθανασίου, επιμέλεια κειμένου Χριστίνα Σπυροπούλου (Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2009).
- Επιτελεστική πολιτική και κριτική της κρατικής βίας (Αθήνα: Νήσος 2010)
- Η διεκδίκηση της Αντιγόνης (Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2014)
- Τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο (κείμενα των Τζούντιθ Μπάτλερ και Γκαγιάτρι Τσακραβόρτι Σπίβακ), (Αθήνα: Τόπος (Μοτίβο Εκδοτική) 2015)
- Απ-αλλοτρίωση. Η επιτελεστικότητα στο πολιτικό, (κείμενα των Τζούντιθ Μπάτλερ και Αθηνάς Αθανασίου), (Αθήνα: Τόπος (Μοτίβο Εκδοτική) 2016)
Κείμενά της σε συλλογικούς τόμους
- Αθηνά Αθανασίου (επιμ.), Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική (Αθήνα: Νήσος 2006). ISBN 960-8392-20-9
- Κώστας Γιαννακόπουλος (επιμ.), Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και πολιτικές της ανθρωπολογίας (Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2006). ISBN 960-221-339-6
- Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Τα όρια του σώματος: Διεπιστημονικές προσεγγίσεις (Αθήνα: Νήσος 2004). ISBN 960-8392-04-7
- Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Περί θανάτου: Η πολιτική διαχείριση της θνητότητας (Αθήνα: Νήσος 2008). ISBN 960-8392-60-8
Δοκίμια
- Judith Butler, «Ο Μαρξισμός και το “απλώς Πολιτισμικό”,» Θέσεις, τεύχος 93 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2005), μετάφραση από το New Left Review, τεύχος 227 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1998).