Ο Στρατής Δούκας (6 Μαΐου 1895 – Αθήνα, 26 Νοεμβρίου 1983) γεννήθηκε στα Μοσχονήσια του Αδραμυτινού κόλπου της Μικράς Ασίας, γιος του Κωσταντή Δούκα και της Αιμιλίας το γένος Χατζηαποστολή. Είχε ένα μεγαλύτερο αδερφό τον Αλέκο. Τέλειωσε το σχολαρχείο στη γενέτειρά του και το γυμνάσιο στο Αϊβαλί. Το 1912 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών και συγκατοίκησε με το Φώτη Κόντογλου, με τον οποίο συνδεόταν φιλικά από τα γυμνασιακά χρόνια. Διέκοψε τις σπουδές του μετά το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και επισκέφτηκε τη Λέσβο και το Άγιο Όρος.

Η ομάδα του περιοδικού «Μακεδόνικες Ημέρες». Καθιστοί (από αριστερά): Γ.Θ. Βαφόπουλος, Β.Ν. Τατάκης, Π. Σπανδωνίδης, Αλκ. Γιαννόπουλος, Γιώργος Δέλλιος. Ορθιοι: Τάκης Βαρβτιτσιώτης, Γιώργος Θέμελης, Στρατής Δούκας, Ν.Γ.Πεντζίκης, Στέλιος Ξεφλούδας, Αντ. Λεβή. (Αναμνηστική φωτογραφία του 1938, επ’ ευκαιρία της αναχώρησης των Τατάκη και Γιαννόπουλου για Αθήνα).

Το 1913 οργάνωσε λαογραφικές μελέτες στη Μυτιλήνη από κοινού με τον Αντώνη Πρωτοπάτση και τρία χρόνια αργότερα κατατάχτηκε εθελοντικά στην Εθνική Άμυνα. Πολέμησε στη Μακεδονία και τη Μικρασία και τραυματίστηκε. Αποστρατεύτηκε το 1923 και στράφηκε στην προσπάθεια διάδοσης της μικρασιατικής λαϊκής τέχνης και βιοτεχνίας (αγγειοπλαστική και ταπητουργία) στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα οργάνωσε εκθέσεις ζωγραφικής με έργα των Φώτη Κόντογλου και Σπύρου Παπαλουκά. Με τους δυο τελευταίους υπήρξε επίσης συνιδρυτής του Συλλόγου Μουσικών Τεχνών της Μυτιλήνης (μαζί με τον Στρατή Μυριβήλη) και της Εταιρείας Διακοσμητικής Τέχνης της Αθήνας. Υπήρξε επίσης βασικό στέλεχος των περιοδικών Φιλική Εταιτρεία και Φραγγέλιο και καλλιτεχνικός διευθυντής της εταιρείας Αγγειοπλαστικής της Κιουτάχειας. Συνεργάστηκε με τις εφημερίδες Μακεδονία και Εφημερίς των Βαλκανίων (Θεσσαλονίκης) και Ελεύθερος λόγος (Μυτιλήνης).

Μετά από μια σοβαρή ασθένεια το 1927 και ανάρρωσή του στη Θεσσαλονίκη, άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και περιόδευσε δύο φορές ανά τη μακεδονική επαρχία, εμπειρία που του έδωσε υλικό για δημοσιογραφική έρευνα που δημοσίευσε στην εφημερίδα Πρωία (Ορεινή Ελλάδα), για κάποια εικαστικά έργα του, καθώς επίσης για το αφήγημα Η ιστορία ενός αιχμαλώτου. Από το 1929 άρχισε να συνεργάζεται με τις αθηναϊκές εφημερίδες Πρωία, Πολιτεία και Νέος Κόσμος ως δημοσιογράφος και παράλληλα δημοσίευσε λυρικά κείμενα στο περιοδικό Κύκλος. Το 1931 ξεκίνησε η ενασχόλησή του με το έργο του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά και γνωρίστηκε με το Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη. Το 1934 πήρε μέρος στην ίδρυση της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Συνεργάστηκε επίσης στην ίδρυση και την κυκλοφορία του περιοδικού Το τρίτο μάτι μαζί με τους Πικιώνη, Παπαλουκά, Χατζηκυριάκο – Γκίκα και Καραντινό 1935-1937) και το περιοδικό Νεοελαία (1939-1940). Από το 1937 ως το 1939 εργάστηκε ως γραμματέας της τουριστικής επιτροπής Θεσσαλονίκης και κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου υπηρέτησε ως αξιωματικός. Το 1942 επέστρεψε στην Αθήνα και παντρεύτηκε τη Δήμητρα Δούκα που ασχολήθηκε επίσης με τη λογοτεχνία. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ και εντάχτηκε στο ΚΚΕ. Κακοποιήθηκε από τους γερμανούς κατακτητές για τη δράση του. Μετά την απελευθέρωση υπηρέτησε στα ιατρεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και συνεργάστηκε με τα περιοδικά Ελεύθερα Γράμματα (1949-1950 διευθυντής), Ο αιώνας μας, Ποιητική Τέχνη και Ζυγός. Υπήρξε σύμβουλος (1949-1953) και γενικός γραμματέας (1953-1960) της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Το 1962 έφυγε για να υποβληθεί σε εγχείρηση προστάτη στη Μόσχα. Η εγχείρηση δεν έγινε τελικά και ο Δούκας πέρασε την υπόλοιπη ζωή του κατάκοιτος στο σπίτι του στην Αθήνα. Συνεργάστηκε τότε με το περιοδικό Διαγώνιος της Θεσσαλονίκης και ολοκλήρωσε τα λογοτεχνικά του έργα Οδοιπόρος και Ενώτια, καθώς και τα κείμενά του για τον Χαλεπά. Διώχθηκε από το δικτατορικό καθεστώς του Παπαδόπουλου και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε γηροκομεία. Τη χρονιά του θανάτου του πρόλαβε να αναγορευτεί επίτιμος πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και επίτιμο μέλος του Pen – Club και επίτιμος δημότης Ζωγράφου. Ο Δήμος Ζωγράφου δημιούργησε ένα μικρό μουσείο με χειρόγραφα και σχέδια του Στρατή Δούκα στο πνευματικό του κέντρο. Το συγγραφικό έργο του Στρατή Δούκα τοποθετείται χρονικά στην ελληνική πεζογραφία του μεσοπολέμου και εκτείνεται χρονικά ως τη μεταπολεμική πεζογραφία μας. Χαρακτηριστικό της γραφής του είναι η παράλληλη στήριξή του τόσο στην παράδοση, όσο και στα ανανεωτικά ρεύματα του καιρού του, η αξιοποίηση της λαϊκής γλώσσας και το βιωματικό στοιχείο.
1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Στρατή Δούκα βλ. Κόρφης Τάσος, «Δούκας Στρατής»,Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας6. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Παπαγεωργίου Κώστας, «Δούκας Στρατής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985 και Κόρφης Τάσος, «Στρατής Δούκας», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Γ΄, σ.322-342. Αθήνα, Σοκόλης, 1992. βλ. επίσης το χρονολόγιο της ζωής και του έργου του Στρατή Δούκα στο Κόρφης Τάσος, Βιογραφία Στρατή Δούκα 1895-1986, σ.149-160. Αθήνα, Πρόσπερος, 1988.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Βαφόπουλος Γ.Θ., Σελίδες αυτοβιογραφίαςΑ΄, σ.237-238. Θεσσαλονίκη, 1970.
• Ζερβού Θεοδώρα, «Στρατής Δούκας: Δεν εννοώ τέχνη χωρίς βίωμα, χωρίς ζωή», Διαβάζω74, 27/7/1983, σ.64-70 (συνέντευξη).
• Κόντογλου Φώτης, Κριτική για την Ιστορία ενός αιχμαλώτου, Ελληνικά Γράμματα, 4/5/1929.
• Κόρφης Τάσος, «Δούκας Στρατής», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας6. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Κόρφης Τάσος, «Η έντεχνη χρήση του λαϊκού λόγου και ο Στρατής Δούκας», Καταθέσεις όψεως, σ.36-39. Αθήνα, 1982.
• Κόρφης Τάσος, Βιογραφία Στρατή Δούκα 1895-1986. Αθήνα, Πρόσπερος, 1988.
• Κόρφης Τάσος, «Στρατής Δούκας», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Γ΄, σ.322-342. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.
• Μητσάκης Κάρολος, «Στρατής Δούκας», Νεοελληνική πεζογραφία· Η γενιά του ’30, σ.41-44. Αθήνα, Ελληνική Παιδεία, 1977.
• Παπαγεωργίου Κώστας, «Δούκας Στρατής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό3. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985.
• Πεντζίκης Νίκος-Γαβριήλ, «Το βασιλόπουλο που δεν βλέπει ούτε ακούει», Κοχλίας, 1/1947, σ.11-12.
• Πολίτης Φώτος, Κριτική για την Ιστορία ενός αιχμαλώτου, Ελεύθερο Βήμα, 10/5/1929.
• Τσιάμης Μήτσος Ν., «Στρατής Δούκας (Ο συγγραφέας της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου», Μορφές του Αιγαίου ΙΙ, σ.12-19. Αθήνα, Παπαδήμας, 1990.
• Χριστιανόπουλος Ντίνος, Στρατής Δούκας. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό Διαγώνιος, 1969 (το ίδιο στο Συμπληρώνοντας κενά: Σολωμός – Καβάφης – Καββαδίας – Δούκας – Λαούρδας · Φιλολογικές μελέτες, σ.167-241. Αθήνα, Ρόπτρον, 1988).
Αφιερώματα περιοδικών
• Τομές6, 11/1976
• Η λέξη24, 5-6/1983.
• Το Φραγγέλιο, 5.

Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1

Ι.Πεζογραφία
• Ιστορία ενός αιχμαλώτου. Αθήνα, Χ.Γανιάρης, 1929.
• Εις εαυτόν. Αθήνα, Έκδοση του συγγραφέα, 1930.
• Γράμματα και συνομιλίες. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1966.
• Ο βίος ενός αγίου (Γιαννούλης Χαλεπάς). Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό Διαγώνιος, 1967.
• Οδοιπόρος. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περιοδικό Διαγώνιος, 1968.
• Δεσμός. Αθήνα, Κέδρος, 1970.
• Μαρτυρίες και κρίσεις. Αθήνα, Ιωλκός, 1971 (και διορθωμένη έκδοση Αθήνα, Ιωλκός, 1972).
• Ο μικρός αδελφός. Αθήνα, 1972.
• Ενώτια. Αθήνα, 1974.
• Ενθυμήματα από δέκα φίλους μου. Αθήνα, Κέδρος, 1976.
• Οι δώδεκα μήνες. Αθήνα, Κέδρος, 1982.
• Θερμοκήπιο. Αθήνα, Κέδρος, 1982.
ΙΙ.Δοκίμια – Μελέτες
• Υποθέσεις και λύσεις πάνω σε προβλήματα της ζωής και του έργου του Γιαννούλη Χαλεπά. Αθήνα, Κέδρος, χ.χ.
• Το εικονογραφικό έπος της ανατολικής εκκλησίας. Αθήνα, ιδιωτική έκδοση, 1948.
• Γιαννούλης Χαλεπάς · Νέα βιογραφικά. Αθήνα, 1952.
• Γιαννούλης Ιωάννου Χαλεπάς. Έκδοση της Αδελφότητας Τηνίων, ανάτυπο από την Επετηρίδα της Εταιρείας Κυκλαδικών ΜελετώνΒ΄, 1962.
• Ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1966.
• Ο βίος ενός αγίου· Γιαννούλης Χαλεπάς. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1967.
• Γιαννούλης Χαλεπάς. (δεύτερη έκδοση Αθήνα, Κέδρος, 1978).
• Μαρτυρίες και κρίσεις. Αθήνα, Ιωλκός, 1971.
• Γράμματα και συνομιλίες. Θεσσαλονίκη, ανάτυπο από το περ. Διαγώνιος, 1965.
ΙΙΙ.Λευκώματα
• Σχέδια του Στρατή Δούκα. Αθήνα, Άγρα, 1979. 1. Για περισσότερα εργογραφικά στοιχεία για το Στρατή Δούκα βλ. το λήμμα Κόρφης Τάσος, «Στρατής Δούκας», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Γ΄, σ.322-342. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.

Επιπλέον Πληροφορίες

Αρχείο του λογοτέχνη υπάρχει στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.)