Η Ευρώπη στοχεύει να είναι η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος έως το 2050. Αυτός ο στόχος βρίσκεται στο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, που απαντά σε ένα σύνολο θεμάτων εν μέσω κλιματικής κρίσης μέσα από τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με τη φύση, σεβόμενη τα όρια του πλανήτη.
Η γεωργία ευθύνεται για το 10% των συνολικών εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (E.E.). Ωστόσο, την ίδια στιγμή η γεωργία παίζει ρόλο και στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Οι καλλιέργειες, οι φράχτες και τα δέντρα που βρίσκονται σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις δεσμεύουν τον άνθρακα της ατμόσφαιρας μέσω της φωτοσύνθεσης, ενώ τα εδάφη, με τη σωστή διαχείριση, παρέχουν την αποθήκευση του άνθρακα. Αυτές οι δύο όψεις χαρακτηρίζουν τον αγροτικό τομέα και υποδηλώνουν ξεκάθαρα τη ζωτική σημασία τους στην περιβαλλοντική και κλιματική πολιτική.
Η Πράσινη Συμφωνία ορίζει τομείς που σχετίζονται με τη βιομηχανία, τις μεταφορές, την πολεοδομία, τα τρόφιμα, τη γεωργία και την ενέργεια. Δυο δράσεις της Συμφωνίας, η α) από το αγρόκτημα στο πιάτο και η β) βιοποικιλότητα, άπτονται του αγροτικού τομέα. Η νέα ΚΑΠ ενσωμάτωσε τις δύο δράσεις της Πράσινης Συμφωνίας. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας για τη γεωργική παραγωγή θα απαιτηθεί εκατομμύρια γεωργοί σε ολόκληρη την Ε.Ε. να αλλάξουν τις γεωργικές πρακτικές τους και τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται τη γη τους.
Τα Οικολογικά Σχήματα
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε έναν νέο υποχρεωτικό μηχανισμό στην πράσινη αρχιτεκτονική της ΚΑΠ, τα Οικολογικά Σχήματα. Αυτά είναι σχήματα πληρωμών στη γεωργία που συνδέονται με την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος. Θα χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία για την προώθηση της μετάβασης προς έναν βιώσιμο τρόπο γεωργίας με νέες ορθές πρακτικές.
Τα Σχήματα είναι προαιρετικά για τους ενεργούς γεωργούς. Η εθελοντική συμμετοχή τους προέκυψε από την απόφαση της Ε.Ε. να συμμετάσχουν περίπου 7 εκατ. μικροί και μεσαίοι αγρότες σε όλη την έκταση της Ε.Ε. Οι γεωργοί έχουν την επιλογή να δεσμευτούν (ή όχι) να τηρήσουν μία ή περισσότερες συγκεκριμένες γεωργικές πρακτικές από τον κατάλογο των γεωργικών πρακτικών των Σχημάτων.
Στην Ελλάδα καταρτίστηκε ένας κατάλογος Οικολογικών Σχημάτων από ομάδα εργασίας χωρίς εμπεριστατωμένη αξιολόγηση των τοπικών συνθηκών και των ειδικών αναγκών του αγροτικού κόσμου, και με ανεπαρκή ενημέρωση των γεωργικών Αρχών και οργανώσεων. Μετά τις διευκρινίσεις και τις προσαρμογές στις παρατηρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Σχήματα και μια μακρά περίοδο διαπραγμάτευσης, η Επιτροπή ενέκρινε το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ 2023-2027. Ενώ από την 1η Ιανουαρίου ξεκίνησε η νέα ΚΑΠ, η κυβέρνηση ακόμα «επεξεργάζεται» τις εφαρμοστικές αποφάσεις για τα μέτρα της. Κανένας δεν μπορεί να πει σήμερα με βεβαιότητα ότι η υλοποίηση των παρεμβάσεων και η απορρόφηση των πληρωμών των Σχημάτων θα γίνουν ομαλά και δίχως απώλειες για τους αγρότες, αφού απαιτούνται εξειδικευμένη γνώση, λεπτομερής σχεδιασμός και προετοιμασία.
Η ελλιπής επίσημη ενημέρωση από την Πολιτεία προς τους αγρότες τους έχει οδηγήσει σε σύγχυση και έκδηλη ανησυχία, καθιστώντας επιτακτική ανάγκη την κατεπείγουσα επίσημη πληροφόρησή τους από το αρμόδιο υπουργείο. Όποια ενημέρωση, μέχρι στιγμής, έχει προέλθει, σχεδόν αποκλειστικά, από συμβούλους και γεωτεχνικά-μελετητικά γραφεία, που και οι ίδιοι αναφέρονται μόνο (καλώς η κακώς) στις πληρωμές. Το να παραπονιόμαστε δεν ωφελεί πλέον. Είναι πολύ πιο σημαντικό πλέον να βρεθούν λύσεις, σύμφωνα με τις οποίες οι κανονισμοί των Σχημάτων να είναι αποδεκτοί και να εφαρμόζονται. Το πόσο πρακτικά είναι τα Σχήματα μένει να φανεί.
Η στάση των αγροτών
Οι σύμβουλοι των αγροτών και οι οικολόγοι βλέπουν τα Σχήματα με ανάμεικτα συναισθήματα. Κάποιοι φοβούνται τη γραφειοκρατία, ενώ άλλοι θεωρούν τη διαδικασία ανεπαρκή για να βοηθήσει τους αγρότες να διατηρήσουν τους φυσικούς πόρους. Η επιτυχία των Σχημάτων εξαρτάται από την αποδοχή των πρακτικών από τους αγρότες. Σύμφωνα με μελέτες, οι αγρότες, με βάση τις αντιλήψεις, τις αξίες, τα κίνητρα και τη στάση απέναντι στις οικολογικές γεωργικές πρακτικές, εμφανίζουν μια ετερογένεια σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η λήψη αποφάσεων για τους αγρότες είναι περίπλοκη. Με βάση τις οικολογικές προσεγγίσεις, οι αγρότες ταξινομήθηκαν σε εκείνους που
* δείχνουν αδιαφορία και απόρριψη ή χαμηλή πιθανότητα εμπλοκής σε Σχήματα,
* έχουν θετική προοπτική προς τις οικολογικές προσεγγίσεις, αλλά θεωρούν ότι είναι «περιορισμένοι» όσον αφορά την πρόσβαση στη γνώση και στις τεχνολογίες,
* συμφωνούν με τις προοπτικές για το περιβάλλον και τη συνεχή παρακολούθηση των επιδόσεων,
* έχουν θετική άποψη ως προς την υιοθέτηση οικολογικών προσεγγίσεων και τα κίνητρά τους καθοδηγούνται από τις περιβαλλοντικές αξίες τους.
Οι αγρότες χρειάζονται νέες γνώσεις και δεξιότητες για να αναπτύσσουν και να διαχειρίζονται τις πρακτικές των Σχημάτων. Η ανταλλαγή γνώσεων, οι συμβουλές, οι πληροφορίες που είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής των Σχημάτων μπορούν να πραγματοποιηθούν με τα Συστήματα Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας, όπου εμπλέκονται ενεργοί γεωργοί, σύμβουλοι, ερευνητές, προμηθευτές εισροών και φορείς παροχής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Αυτοί χρησιμοποιούν νέα εργαλεία και προσεγγίσεις για τη βελτίωση της ανταλλαγής γνώσεων, της αμοιβαίας μάθησης και της διαδραστικής καινοτομίας. Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των Σχημάτων, αυτά θα πρέπει έχουν σαφή λογική παρέμβασης και να έχουν σχεδιαστεί για την επίτευξη μετρήσιμων βελτιώσεων, αποφεύγοντας τη χρηματοδότηση δράσεων που απαιτούν μόνο την εκπόνηση σχεδίου, την τήρηση μητρώου γεωργικών δραστηριοτήτων ή την εφαρμογή καινοτομίας χωρίς καμία δέσμευση για την επίτευξη αποτελεσμάτων στην πράξη. Θα πρέπει να παρέχονται επιστημονικά στοιχεία που να δικαιολογούν τον σχεδιασμό και τις απαιτήσεις του οικολογικού σχήματος.
* Η Λίτσα Λιόπα-Τσακαλίδη είναι αφυπ. αναπλ. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πατρών
πηγη: https://www.avgi.gr