Μια διπλή έκθεση που ισοδυναμεί με ένα μεγάλο, το πρώτο ανάλογο στην Ελλάδα και διεθνώς, αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη (Βράιλα 1922-Παρίσι 2001), κορυφαίο στοχαστή και δημιουργό της Διασποράς και της πρωτοπορίας του 20ού αιώνα που το ρηξικέλευθο αποτύπωμά του επηρεάζει και τον πολιτισμό του 21ου αιώνα, άνοιξε από χθες στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Με τίτλο «Ηχητικές Οδύσσειες» και «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα» και διαφορετική στόχευση, οι δύο εκθέσεις καταλαμβάνουν το ισόγειο και τον 3ο όροφο του μουσείου.
Η πρώτη αποτελεί συνδιοργανωτικό επίτευγμα του ΕΜΣΤ και του γαλλικού Musée de la Musique-Philharmonie de Paris, με επιμελητές την κόρη του συνθέτη, εικαστικό και συγγραφέα Μάχη Ξενάκη, την ίδια την καλλιτεχνική διευθύντρια του μουσείου Κατερίνα Γρέγου και τον επιμελητή του γαλλικού μουσείου Thierry Maniguet, και η δεύτερη με το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Ερευνας (που είχαν ιδρύσει το 1979 ο Ξενάκης, ο Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου και ο Στέφανος Βασιλειάδης) και το Ωδείο Αθηνών και έχει επιμελητές τον Σταμάτη Σχιζάκη, επιμελητή Φωτογραφίας και Νέων Μέσων στο ΕΜΣΤ, και τη Στέλλα Κουρμπανά, έφορο Ιστορικού Αρχείου στο Ωδείο. Και οι δύο είναι με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη (Flux Office).
Αναζητήσεις και «Ηχητικές Οδύσσειες»
Στο ισόγειο του μουσείου οι «Ηχητικές Οδύσσειες» επικεντρώνονται στο πιο σημαντικό και αντισυμβατικό κομμάτι του έργου του σπουδαίου στοχαστή, αρχιτέκτονα, μαθηματικού, θεωρητικού της μουσικής και βέβαια συνθέτη και ρίχνουν φως στην προσωπική του ιστορία, όπως επίσης και στην εικαστική, λογοτεχνική και μουσική παραγωγή του, παρουσιάζοντας ανέκδοτο υλικό από όλη την πορεία του και παρακολουθώντας τα πολλαπλά στρώματα της ακατάβλητης δημιουργικότητάς του. Περιλαμβάνονται φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, απεικονιστικές παρτιτούρες, μακέτες και ανέκδοτο ακουστικό υλικό, χωρισμένα σε έξι ενότητες, βάσει μεγάλων σταθμών της ζωής και της δημιουργίας του:
1. Τα πρώτα χρόνια: Παρουσιάζοντας διάφορα αντικείμενα από την προσωπική συλλογή του Ξενάκη, επισημαίνονται οι μουσικές, λογοτεχνικές και εικαστικές αναφορές του, ανάμεσά τους και το ενδιαφέρον του για τον αρχαιοελληνικό, τους προκολομβιανούς, τους αφρικανικούς και τους ασιατικούς πολιτισμούς, αλλά και για τη φύση.
2. Περίπτερο Philips: Οι επισκέπτες καλούνται να επισημάνουν το πρώτο αξιοσημείωτο αρχιτεκτονικό έργο του Ξενάκη και την αλληλένδετη με αυτό ορχηστρική του σύνθεση «Μεταστάσεις» για 61 όργανα, που θεωρείται το πρώτο έργο της ωριμότητάς του, ενώ αρχειακά τεκμήρια καταγράφουν τις συναντήσεις του με τον αρχιτέκτονα Λε Κορμπιζιέ και τους πρωτοποριακούς συνθέτες Εντγκαρ Βαρέχε και Ολιβιέ Μεσιάν.
3. Kράματα: Με έμφαση στο γεγονός ότι ο Ξενάκης ήταν υπέρμαχος των συμπράξεων μεταξύ των τεχνών και των επιστημών, η ενότητα αυτή φωτίζει τη σχέση του με τον Γερμανό μαέστρο Hermann Scherchen, ο οποίος συνέβαλε στη δημόσια αναγνώρισή του, και αντιπαραβάλλει τα μεγάλα του αρχιτεκτονικά έργα με τις «φιλοσοφικές» μουσικές του συνθέσεις.
Ιάννης Ξενάκης, Λε Κορμπιζιέ το 1958 στις Βρυξέλλες (από το αρχείο της οικογένειας)
4. Πολύτοπα: Σχέδια και φωτογραφίες ρίχνουν φως σ’ αυτά τα εμβληματικά πολυμεσικά χωρικά του έργα που αποτελώντας συγκερασμό ήχου, φωτισμών και ζωντανών εκτελέσεων είναι το επισφράγισμα της δημιουργικής ιδιοφυΐας του αλλά και πρόδρομοι της σημερινής τέχνης των νέων μέσων ή της ψηφιακής τέχνης.
5. Χώρος και Χρόνος: Εργα που παρουσιάζονται σε αυτή την ενότητα φανερώνουν πώς ο δημιουργός αμφισβητούσε ριζικά την ορθόδοξη χωροθέτηση του ήχου, είτε με την τοποθέτηση των ακροατών εντός της ίδιας της ορχήστρας είτε με τη χρήση ενός περίπλοκου συστήματος ηχείων. Φανερώνουν επίσης την καλλιτεχνική πρακτική του Ξενάκη να βρίσκεται συγχρόνως εντός και εκτός χρόνου και χώρου.
6. Μηχανές και Σχέδιο: Η τελευταία ενότητα της έκθεσης παρουσιάζει την εξερεύνηση του Ξενάκη στις μηχανές και την πληροφορική, ένα αναπόσπαστο μέρος της αέναης αναζήτησής του για ένα τέλειο εργαλείο που να μπορεί να κάνει πολύπλοκους υπολογισμούς και συγχρόνως να αντιλαμβάνεται τη γραφική αναπαράσταση των ηχητικών φαινομένων.
Ως και επιμελήτρια στην έκθεση αυτή, που έχει ήδη παρουσιαστεί στο Παρίσι και στη Λισαβόνα, στο Μουσείο του Ιδρύματος «Καλούστ Γκιουλμπεκιάν», με το οποίο ο δημιουργός διατηρούσε στενή σχέση, η Μάχη Ξενάκη εξήγησε πώς η ιδέα ξεκίνησε από τον θάνατο της μητέρας της και γνωστής συγγραφέα Φρανσουάζ το 2018, όταν ξεκαθαρίζοντας τα πράγματα των γονιών της ανακάλυψε έναν αρχειακό θησαυρό. Ανάμεσα σε ό,τι βρήκε και πολλά επίσημα έγγραφα, όπως π.χ. «δύο διαβατήρια του πατέρα μου που είχαν εκδοθεί στη Ρουμανία όπου γεννήθηκε - από Ελληνες γονείς. Στο ένα, που εκδόθηκε όταν ήταν παιδάκι, υπάρχει ημερομηνία γέννησης το 1921, στο άλλο το 1922. Οι περισσότερες αναφορές λένε για το 1922 - κι ο ίδιος αυτό έλεγε». Με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του πατέρα της, η ίδια είχε μοιραστεί την ιδέα της με τον Ρολάν Μπερ, διευθυντή της Musique-Philharmonie de Paris, και έτσι το σχέδιο μπήκε σε φάση υλοποίησης. «Πριν από κάθε σπουδαία έκθεση ή κάποια μεγάλη συναυλία με έργα του, που συνεργάζομαι και επιμελούμαι, εκείνος έρχεται πάντα στον ύπνο μου και μου λέει συνήθως δύο πράγματα. Είτε ότι πρέπει να ασχολούμαι με τη ζωγραφική μου, με το δικό μου έργο και όχι με το δικό του, πράγμα πολύ συνεπές στη στάση που κράτησε στη ζωή του, είτε μου δίνει συμβουλές. Τώρα περιμένω να μου πει ότι του άρεσε πάρα πολύ και ότι είναι ενθουσιασμένος μ’ αυτή την έκθεση», εξομολογήθηκε η Μάχη Ξενάκη που επιδίωξε στα εκθέματα να συμπεριληφθούν και κάποια αντικείμενα αναφοράς στη σχέση του πατέρα της με τη μητέρα της.
Κατά τα άλλα όμως ο σχεδιασμός της έκθεσης «Ηχητικές Οδύσσειες» έγινε με βάση τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εργαστηρίου, που αντλεί αναφορές από αίθουσες αρχιτεκτονικών γραφείων, studio ηχογραφήσεων και χώρους μουσικών προβών της εποχής του Ξενάκη.
«Ο Ξενάκης και η Ελλάδα»
Ξενάκης 1968 (από το αρχείο της οικογένειας)
Sabine WeissΠαράλληλα με τις «Ηχητικές Οδύσσειες« παρουσιάζεται στον 3ο όροφο του μουσείου ως νέα δική του παραγωγή η έκθεση «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα», σε συνεργασία με το Ωδείο Αθηνών και το ΚΣΥΜΕ. Η έκθεση διερευνά την ταραγμένη και σύνθετη σχέση του Ξενάκη με την πρώτη του πατρίδα, από τα χρόνια στη Γαλλία μετά την καταδίκη του σε θάνατο, έως την επιστροφή του στην Ελλάδα ύστερα από 27 χρόνια αυτοεξορίας και την καταξίωσή του.
Η έκθεση καταγράφει τις πτυχές της πλούσιας μουσικής ζωής στην Ελλάδα τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, τις πρωτοβουλίες που προώθησαν τη μουσική πρωτοπορία και στήριξαν τους σύγχρονους συνθέτες και φτάνει μέχρι την επιστροφή του Ξενάκη και τη διοργάνωση των μεγάλων του ελληνικών έργων, όπως το Πολύτοπο Μυκηνών.
Η έκθεση αξιοποιώντας το πλούσιο ιστορικό αρχείο του ΚΣΥΜΕ περιλαμβάνει μοναδικά τεκμήρια, όπως πρωτότυπες χειρόγραφες επιστολές και κείμενα του Ξενάκη, άρθρα, παρτιτούρες, προγράμματα εκδηλώσεων, φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, βίντεο, αλλά και αντικείμενα, όπως η Πολυαγωγία (UPIC), το ηλεκτρονικό σύστημα σύνθεσης που εφηύρε ο ίδιος.
«Προάγγελος της διεπιστημονικής τέχνης»
Ιάννης Ξενάκης 1944
Collection Famille Iannis Xenakis«Ενας από τους ιδρυτικούς σκοπούς του ΕΜΣΤ είναι η προώθηση και η ανάδειξη της πειραματικής τέχνης» εξήγησε η Κατερίνα Γρέγου προσθέτοντας: «Δεν μπορώ να φανταστώ πιο κατάλληλο χώρο από το ΕΜΣΤ για να τιμήσουμε τον, ίσως, πιο ανήσυχο Ελληνα καλλιτέχνη, που η χώρα του τον κατέτρεξε και ίσως δεν τον αναγνώρισε στο μέγεθος που του αναλογούσε όταν ήταν στη ζωή.
Ο Ξενάκης ήταν ένας από τους πιο πειραματικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, ενώ η δουλειά του ήταν προάγγελος όχι μόνο της ηλεκτρονικής και βιομηχανικής μουσικής αλλά και της διεπιστημονικής τέχνης που κυριαρχεί στον 21ο αιώνα».
Η ίδια νωρίτερα είχε βρεθεί προ εκπλήξεως όταν οι εργαζόμενοι του ΕΜΣΤ, πριν ξεκινήσει η προγραμματισμένη συνέντευξη Τύπου, άνοιξαν στο αμφιθέατρο του μουσείου πανό το οποίο έγραφε «Αγώνας διαρκείας για Συλλογική Σύμβαση Εργασίας» ενώ μοίρασαν και σχετική ανακοίνωση. Για να ηρεμήσουν τα πνεύματα η Κατερίνα Γρέγου τους διαβεβαίωσε ότι «η ΣΣΕ βρίσκεται στο τελικό στάδιο επεξεργασίας της και οδεύει προς υπογραφή. Περιμένουμε το Δ.Σ. να μας την επιστρέψει από μέρα σε μέρα», αν και από τη δική τους πλευρά οι διαμαρτυρόμενοι προειδοποίησαν ότι αν το τελικό κείμενο δεν τους ικανοποιεί θα συνεχίσουν τις κινητοποιήσεις.
● Στο πλαίσιο της διπλής έκθεσης, που διαρκεί έως τον Ιανουάριο του 2024, το ΕΜΣΤ θα διοργανώσει πλήθος συναυλιών, προβολών και μουσικών εκδηλώσεων που αναδεικνύουν την κληρονομιά του Ξενάκη στη σύγχρονη μουσική, με τη συμμετοχή καλλιτεχνών όπως οι Βερολινέζοι Studio LABOUR που θα παρουσιάσουν στην ταράτσα του μουσείου ένα πρόγραμμα σύγχρονης ηλεκτρονικής μουσικής, εμπνευσμένης από το έργο του, καθώς και δικά του ηλεκτρονικά έργα.
πηγή: https://www.efsyn.gr