Τα τύμπανα του πολέμου άρχισαν ν’ ακούγονται. Η τελική επίθεση που ετοιμάζει η κυβέρνηση της Ν.Δ. στα δημόσια πανεπιστήμια έχει ήδη σημάνει συναγερμό στην πανεπιστημιακή κοινότητα και σε όσους πολιτικούς φορείς αναμένεται να αντιδράσουν έντονα. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της «Εφ.Συν.», ετοιμάζεται μεγάλη συσπείρωση ακαδημαϊκών με σκοπό την προσφυγή στο ΣτΕ μόλις κατατεθεί το νομοσχέδιο για την έλευση των ιδιωτικών πανεπιστημίων (τέλος 2023). Η κυβέρνηση θα κινηθεί στην κόψη του ξυραφιού. Δύσκολο σημείο και το γνωρίζει. Γι’ αυτό, έχει, ήδη, επιστρατεύσει φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ και συνταγματολόγους που άρχισαν να προετοιμάζουν το έδαφος.
Υστερα από πολλές και έντονες διεργασίες σε υπουργείο και νομικά γραφεία, διαφωνίες, αδιέξοδα και παλινδρομήσεις, μόλις πρόσφατα συμφώνησαν ότι ο κύβος ερρίφθη. Πώς; Με μια νομική βάση η οποία, φυσικά, θα παρακάμπτει το άρθρο 16 και θα στηρίζεται αφ' ενός στο άρθρο 28 του Συντάγματος (οι διεθνείς συμβάσεις υπερισχύουν του ελληνικού δικαίου), όπως από καιρό έχει γίνει γνωστό, και αφ' ετέρου στην ανακάλυψη μιας νομολογίας του Δικαστηρίου της Ε.Ε. Σύμφωνα μ’ αυτήν και ύστερα από προσφυγή της Ουγγαρίας (που ήθελε να διώξει ένα πανεπιστήμιο του Σόρος), υποστηρίζουν οι «πρόθυμοι» συνταγματολόγοι, δόθηκε η ευκαιρία ν' αντιμετωπιστεί το ζήτημα της ακαδημαϊκής ελευθερίας και της ελεύθερης ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Σύμφωνα πάντα με την άποψή τους, το ΔΕΕ έκρινε ρητά ότι οι εθνικές ρυθμίσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να σέβονται τα άρθρα 13, 14 παρ. 3 και 16 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, δηλαδή την ακαδημαϊκή ελευθερία, την ελευθερία της εκπαίδευσης και την επιχειρηματική ελευθερία.
Βέβαια, επειδή το κοκτέιλ των νομοθετικών πρωτοβουλιών πρόκειται να είναι εκρηκτικό, έχουν ήδη αρχίσει να συντάσσουν τα plan B, C, D κοκ. Αλλοι λένε πως, αν η εν λόγω απόφαση δεν πείσει για το άνοιγμα στις τρίτες χώρες (βλ. κυρίως ΗΠΑ, διότι η Μ. Βρετανία έχει άλλους τρόπους), τότε θ' αφήσουν τα περί ακαδημαϊκών ελευθεριών και θα επικεντρωθούν στη γενική συμφωνία στον τομέα των υπηρεσιών, πάλι βάσει της απόφασης του ΔΕΕ, αλλά και στο πλαίσιο της συμφωνίας για την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Επικουρικά θα επιστρατευθεί το άρθρο 28 του Συντάγματος για να σπρώξει λίγο πιο δυνατά, αν και δεν είναι τόσο αισιόδοξοι καθώς το άρθρο 28 αφορά εμπορικές συμφωνίες και όχι εκπαιδευτικού περιεχομένου. Υπάρχουν στο Βέλγιο και στη Γαλλία θρησκευτικά (βλ. καθολικά) πανεπιστήμια τα οποία προφανώς και δεν υπάγονται στο ενωσιακό δίκαιο.
Ανάλογη, αλλά με τους δέοντες συνδυασμούς, θα είναι και η προσπάθεια για τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Αν και το προκείμενο δεν είναι αυτό. Δεν είναι η πρόσκληση σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, τα οποία έχουν μισομπεί με τη βοήθεια των κολεγίων. Είναι τα αμερικανικά και όποιος άλλος θέλει. Η Κύπρος που είναι κοντά ξέρει από αυτά και θα βοηθήσει μάλιστα με το νομικό της πλαίσιο, η Κίνα αν θέλει, κάποιο διεθνές fund που του είναι εύκολο έτσι κι αλλιώς και όποιος άλλος το δει ως συμφέρουσα επένδυση.
Τελευταίο σενάριο, πάντως, είναι η αντίδραση σε περίπτωση που αντιμετωπίσουν προσφυγή στο ΣτΕ. Ενας από τους ανώνυμους, προς το παρόν, συνταγματολόγους που είναι στην task force λέει (πάντα μέσω των ΜΜΕ που πρόθυμα ενημερώνουν) πως θα σταλεί προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ. Παράλληλα, προετοιμάζουν το εσωτερικό νομοθετικό πλαίσιο καθώς στον επικείμενο νόμο θα προβλέπεται, μεταξύ πολλών άλλων, η δυνατότητα στους ακαδημαϊκούς να παίρνουν άδεια για ένα εξάμηνο ώστε να μπορούν να εργάζονται στα ιδιωτικά κέντρα.
Οσοι βρίσκονται στην αντίθετη πλευρά δηλώνουν αποφασισμένοι να προχωρήσουν πολύ μακριά. Βασικά τους επιχειρήματα, το ίδιο το ενωσιακό δίκαιο, βάσει του οποίου «η Ε.Ε. δεν επιτρέπεται σε καµία περίπτωση να εναρµονίζει τις εθνικές νοµοθετικές διατάξεις στους τοµείς που υπάγονται στην υποστηρικτική της αρµοδιότητα (άρθρο 2 παράγραφος 5 ΣΛΕΕ)» καθώς η παιδεία ανήκει σ' αυτή την αρμοδιότητα και όχι στις δεσμευτικότερες «Συντρέχουσα» και «Αποκλειστική». Επιπροσθέτως, στη Συνθήκη Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΣΛΕΕ) μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας προβλέφθηκε άρθρο [το 165 που κυρώθηκε με τον νόμο 3671/2008 (Α’ 129)] βάσει του οποίου «η οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος βρίσκεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του εκάστοτε κράτους-μέλους». Αυτό, δε, το άρθρο επικαλέστηκε και ο ίδιος ο ΔΟΑΤΑΠ όταν η τέως υπουργός, Ν. Κεραμέως, πέρασε την ακαδημαϊκή ισοτίμηση τίτλων αποφοίτων κολεγίων και πτυχιούχων ελληνικών ΑΕΙ. Εκείνη όμως τον αγνόησε καθώς δουλειά της ήταν η προλείανση του εδάφους.
Εν τέλει, τι αναμένεται να γίνει, πολλοί θα αναρωτιούνται. Πέρα και πριν από νομικές διαδικασίες και αποφάσεις, που πάντα απαιτούν πολύ χρόνο, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι θα εμφανιστούν. Και θα μείνουν. Ομως, σε καμία περίπτωση δεν θα είναι πανεπιστήμια. Ολα αυτά τα μεγάλα και διάσημα αμερικανικά πανεπιστήμια δεν ανοίγουν ιδρύματα απανταχού. Ανοίγουν campus. Συνήθως με φτηνό προσωπικό (διδάκτορες, μεταδιδάκτορες) από τα εθνικά Ανώτατα Ιδρύματα και με μοίρασμα τίτλων όχι του ιδρύματος αλλά του campus. Είναι ρητή η αναφορά σ' αυτούς τους τίτλους και όχι τυχαία. Ενα τέτοιο πήγε και είδε στην Τουρκία η κ. Κεραμέως (Campus του Harvard).
Οπως και να έχει, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως θα είμαστε η μοναδική χώρα της ευρωζώνης με τέτοια κέντρα (;). Αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι τα μεγάλα αμερικανικά και βρετανικά πανεπιστήμια εμφανίζονται πιο επικερδή με το outsourcing. Δηλαδή, βγάζουν περισσότερα με τα campus και τα global centers παρά με τους φιλοξενούμενους φοιτητές στο μητρικο ίδρυμα. Τι να κάνουν; Να μην επεκταθούν;
Οσο για τα κολέγια, πάλαι ποτέ αγαπημένα της Ν.Δ., το ξεδιάλεγμα θα γίνει αναγκαστικά. Θα ανακαλυφθούν, ξαφνικά, τα ακατάλληλα κολέγια, με τις ακατάλληλες υποδομές, με τη μη ύπαρξη στο Μητρώο του Συνδέσμου κ.ά. Οσα αντέχουν, φυσικά, από κολέγια θα μετονομαστούν σε παραρτήματα ευρωπαϊκών ιδρυμάτων και θα ξεχάσουν το παλιό τους όνομα. Ενα, πάντως, χαρτί όσων έχουν συνεργασίες με αγγλικά πανεπιστήμια είναι το γεγονός ότι η Μ. Βρετανία μπορεί να βγήκε από την Ε.Ε. αλλά παραμένει μέλος της ΕΗΕΑ (European Higher Education Area), δηλαδή του Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, μαζί με άλλα κράτη-μη μέλη της Ε.Ε. Επιπλέον, παραμένει στο πρόγραμμα Horizon, ενώ στους κόλπους της Ε.Ε. γίνονται συζητήσεις για να παραμείνει και στο Erasmus.
Ποια θα είναι η επόμενη μέρα, λοιπόν; Πώς θα διαμορφωθεί το σκηνικό στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση; Με απαξιωμένα δημόσια πανεπιστήμια, με «δείγματα» ξένων μεγαλο-μικρών πανεπιστημίων, ανάλογους τίτλους και ακριβές σπουδές. Στον επικείμενο νόμο για την ανώτατη θα περιλαμβάνονται ρυθμίσεις που θα αφορούν την ενίσχυση των δημόσιων ΑΕΙ με μέτρα όπως η μείωση της γραφειοκρατίας, η διεύρυνση της αυτονομίας και η στήριξη της εξωστρέφειάς τους. Με άλλα λόγια, λεφτά no, ξένα αφεντικά yes. Και για να μη δημιουργηθούν εντυπώσεις μιζέριας, είναι πολλοί, πάρα πολλοί οι ακαδημαϊκοί που δεν διαφωνούν με την ύπαρξη ιδιωτικών πανεπιστημίων, αρκεί να ενισχυθούν πραγματικά τα δημόσια. Ποιος θέλει τη μετατροπή της Ελλάδας σε τριτοκοσμική εκπαιδευτική αγορά;
Τι προβλέπει το ενωσιακό δίκαιο και σε ποιο πλαίσιο είναι ενταγμένη η παιδεία
Αν διαβάσει κάποιος την αλφάβητο του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, θα διαβάσει, μεταξύ άλλων, για τις «εξουσίες» της Ε.Ε. Σε ρητή διατύπωση, «τίθεται το θέµα της οριοθέτησης των αρµοδιοτήτων της Ε.Ε. έναντι των κρατών-µελών». Αυτή η οριοθέτηση, λοιπόν, γίνεται µε βάση τρεις κατηγορίες αρµοδιότητας: την αποκλειστική αρµοδιότητα της Ε.Ε. (άρθρο 3 ΣΛΕΕ), τη συντρέχουσα αρµοδιότητα της Ε.Ε. µε τα κράτη-µέλη (άρθρο 4 ΣΛΕΕ) και τις υποστηρικτικές αρµοδιότητες (άρθρο 6 ΣΛΕΕ).
Σε ποιο πλαίσιο είναι ενταγμένη η παιδεία; Στις λιγότερο δεσμευτικές, ήτοι «υποστηρικτικές αρμοδιότητες». Σ' αυτές δηλαδή όπου, πάντα σύμφωνα με το ενωσιακό δίκαιο, «η E.E. δεν επιτρέπεται σε καµία περίπτωση να εναρµονίζει τις εθνικές νοµοθετικές διατάξεις στους τοµείς που υπάγονται στην υποστηρικτική της αρµοδιότητα (άρθρο 2 παράγραφος 5 ΣΛΕΕ). Η ευθύνη για τη νοµική διαµόρφωση παραµένει συνεπώς στα κράτη-µέλη, τα οποία εν προκειµένω διαθέτουν σηµαντικού βαθµού ελευθερία δράσης. Η υποστηρικτική αρµοδιότητα της Ε.Ε. καλύπτει τοµείς όπως είναι η προστασία και η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, η βιοµηχανία, ο πολιτισµός, ο τουρισµός, η παιδεία, η νεολαία, ο αθλητισµός και η επαγγελµατική εκπαίδευση, η πολιτική προστασία και η διοικητική συνεργασία. Στους τοµείς της οικονοµικής πολιτικής και της πολιτικής απασχόλησης τα κράτη-µέλη αναγνωρίζουν ρητά ότι χρειάζεται να συντονίζουν τα εθνικά µέτρα τους στο πλαίσιο της Ε.Ε.».
Κάποιοι νομολόγοι μπορεί να επικαλεστούν την ύπαρξη εμπορικών ελευθεριών καθώς πρόκειται, φυσικά, για εμπορικές επιχειρήσεις. Ε, ακόμη κι αυτές υπάγονται στη λεγόμενη «συντρέχουσα αρµοδιότητα της Ε.Ε. µε τα κράτη-µέλη». Συντρέχουσα σε ζητήματα που «αφορούν την εσωτερική αγορά, την οικονοµική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, τη γεωργία και την αλιεία, το περιβάλλον, τις µεταφορές, τα διευρωπαϊκά δίκτυα, την ενέργεια, τον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, τις κοινές προκλήσεις για την ασφάλεια στον τοµέα της δηµόσιας υγείας, την έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη, το Διάστηµα, την αναπτυξιακή συνεργασία και την ανθρωπιστική βοήθεια». Σ' αυτήν είναι γνωστό ότι υπάρχει «παράθυρο» για να ανοίξει η αγορά της έρευνας.
Ομως, επειδή οι έννοιες αποκτούν πολλές ερμηνείες ανάλογα με τον σκοπό, μπορεί να γίνει επίκληση της «αποκλειστικής αρµοδιότητας της Ε.Ε.» η οποία, εκτός από την τελωνειακή ένωση, τη νομισματική πολιτική κ.ά., αφορά και την «κοινή εμπορική πολιτική». Η λέξει παιδεία, πάντως, δεν υπάρχει. Ούτε καν η λέξη «ανάπτυξη». Μιλάμε για κοινή εμπορική πολιτική.
Και πώς ιδρύθηκαν και λειτουργούν τόσα χρόνια τα κολέγια; Μα, δεν πρόκειται για ιδιωτικά πανεπιστήμια, τα οποία απαγορεύει το Σύνταγμα, αλλά μεταδευτεροβάθμιες δομές και, επιπλέον, στηρίχθηκαν στην περιβόητη Οδηγία 2005/36 η οποία αναφέρεται στην αναγνώριση και μόνον των επαγγελματικών δικαιωμάτων αποφοίτων κολεγίων. Ακολούθησε και το Π.Δ. 38/2010 που άνοιξε στους συγκεκριμένους αποφοίτους τον δρόμο για το Δημόσιο.
Ο κύκλος αντιδικιών ήταν μεγάλος. Οπως και η προσπάθεια όχι μόνον επικράτησης του νέου καθεστώτος αλλά και διεύρυνσής του στο ακαδημαϊκό πεδίο. Τελευταία και δυναμικότερη, η παρέμβαση Κεραμέως το 2020. Επικαλούμενη μια επιστολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περί «κοινοτικών υποχρεώσεων», προχώρησε κατευθείαν (και) στην ακαδημαϊκή ισοτίμηση των τίτλων σπουδών κολεγίων με τα πτυχία των ελληνικών ΑΕΙ. Μέχρι και ο ΔΟΑΤΑΠ αντέδρασε, αλλά με την προσφιλή της τακτική η τότε υπουργός, απλώς, τον αγνόησε.
Πώς ξεκίνησε όμως όλη αυτή η πρεμούρα των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. για τη διεύρυνση «ελευθεριών» που καταλήγουν στη δημιουργία (πολλών) αγορών στον χώρο της εκπαίδευσης; Η Ευρωπαϊκή Ενωση, προκειμένου να ενισχυθεί η ίδια ως οντότητα, έφτιαξε συνθήκες και συμφωνίες με συνήθως (και σκοπίμως) γενικόλογο περιεχόμενο περί «θεμελιωδών δικαιωμάτων» και «ελευθεριών». Στις πρώτες απόπειρες δεν υπήρχε πουθενά η ακαδημαϊκή ελευθερία, μέχρι που φτάσαμε (μετά πολλών κόπων των οργάνων της Ε.Ε.) στη Λισαβόνα. Εκεί πήρε σάρκα και οστά ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., απέκτησε δεσμευτική ισχύ σε επίπεδο Ε.Ε., ενώ αρκετές ιδρυτικές συνθήκες τροποποιήθηκαν.
Ομως, οι βασικοί τρεις πυλώνες της ευρωπαϊκής πολιτικής (Αποκλειστική αρμοδιότητα, Συντρέχουσα, Υποστηρικτική) παρέμειναν ίδιοι. Επιπλέον δε, αργότερα, στη Συνθήκη Λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΣΛΕΕ) μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, προβλέφθηκε άρθρο, το 165 που κυρώθηκε με τον νόμο 3671/2008 (Α’ 129), βάσει του οποίου «η οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος βρίσκεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του εκάστοτε κράτους-μέλους».
Παρ’ όλα αυτά, η αρχή είχε γίνει. Μετά το 2007 οπότε και δόθηκε η τελική έγκριση στη Συνθήκη της Λισαβόνας και κυρίως μετά το 2009 που άρχισε να ισχύει, άνοιξαν οι δρόμοι για τους πάγκους στην αγορά. Εργαλεία, η περιβόητη «κινητικότητα φοιτητών και εκπαιδευτικών», η «ενθάρρυνση» της εκπαίδευσης εξ αποστάσεως, η δημιουργία δικτύων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων με νομικό καθεστώς, τα οποία θα χορηγούν ευρωπαϊκά πτυχία, η εξομοίωση πτυχίων τριετούς διάρκειας σπουδών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων με τα τετραετή ελληνικά κ.ά. Προστέθηκε και η «διαδικασία της Μπολόνια» που άνοιξε εντελώς την πόρτα στην αγορά της μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Δυστυχώς, όμως, παράλληλα με την απαξίωση της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης, συνταγή που εγγυάται την επικράτηση στην αγορά. Ετσι, εισήλθαν (πάντα με ωραία λόγια) η μέτρηση της αποδοτικότητας των πάντα υποχρηματοδοτούμενων ελληνικών ΑΕΙ, η ευθυγράμμιση σπουδών με την αγορά, το άνοιγμα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ιδιώτες. Μεσολάβησαν πολλά. Πάντως, όσοι τα ζήσαμε, περισσότερο θυμόμαστε το λυσσαλέο και ασταμάτητο μάσημα της καραμέλας με γεύση Λισαβόνα από τους υπουργούς του ΠΑΣΟΚ. Παραμένει έντονη η αίσθηση πως δεν την έχουν φτύσει. Τη μασάνε ακόμα. Μπορεί και στα μπροστινά δόντια.
www.efsyn.gr