Του Θεόδωρου Καρυώτη

Η σημασία της αλιείας βρέθηκε στο επίκεντρο της επικαιρότητας τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς αποτελεί βασικό αγκάθι στη τελική φάση των διαπραγματεύσεων μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών για τη συμφωνία αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαική Ενωση την 31.12.2020.

Στη δική μας γειτονιά η αλιεία ήταν ο κύριος λόγος που η Τουρκία πολέμησε το θέμα της ΑΟΖ και των νησιών όλα τα εννέα χρόνια, που διήρκεσε η Τρίτη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), γιατί γνώριζε ότι τα άρθρα της ΑΟΖ που ασχολούνται διεξοδικά με τα θέματα της αλιείας ευνοούσαν τα νησιά του Αιγαίου Αρχιπελάγους.

Πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι ο κύριος λόγος δημιουργίας της ΑΟΖ δεν ήταν άλλος από την προσπάθεια των αναπτυσσόμενων κρατών να προστατεύσουν την αλιεία τους. Ήταν καλό σημάδι το γεγονός ότι τα περισσότερα κράτη κατανόησαν νωρίς την αξία της ΑΟΖ και άρχισαν γρήγορα να την ανακηρύσσουν μετά το 1982. Ήταν επίσης σημαντικό ότι τα τρία μεγάλα παράκτια κράτη, οι ΗΠΑ, η τότε Σοβιετική Ένωση και η Κίνα, ανακήρυξαν γρήγορα ΑΟΖ, διότι γνώριζαν ότι αυτή θα έπαιζε έναν σημαντικό ρόλο για την προστασία της αλιείας τους και για την εξόρυξη υδρογονανθράκων.

Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης (1973-1982) στο θέμα της αλιείας πρωτοστάτησαν τα κράτη της Λατινικής Αμερικής, στα οποία ανήκει και η πατρότητα της δημιουργίας ΑΟΖ. Το κύριο άρθρο της UNCLOS που αναφέρεται στην αλιεία είναι το άρθρο 61, το οποίο περιλαμβάνει τα κύρια σημεία για τους έμβιους πόρους των θαλασσών και των ωκεανών.

• Οι κανόνες αλιείας μέσα στην ΑΟΖ

Όλα τα παράκτια κράτη στη δική τους οικονομική ζώνη διατηρούν τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών τους και μπορούν να τις χρησιμοποιούν με βάση τις εθνικές προτεραιότητές και ανάγκες τους, όπως π.χ. ως πηγή τροφής, εργασίας ή ξένου συναλλάγματος. Βέβαια το παράκτιο κράτος έχει και τρεις βασικές αλληλένδετες υποχρεώσεις:

α.     Πρέπει να καθορίσει το συνολικό επιτρεπόμενο μέγεθος του αλιεύματος (total allowable catch) στη δική του ΑΟΖ.

β.     Πρέπει να καθορίσει τη δική του αλιευτική ικανότητα (capacity to harvest).

γ.     Όταν το παράκτιο κράτος δεν διαθέτει την αλιευτική ικανότητα για το συνολικό επιτρεπόμενο αλίευμα, μπορεί να επιτρέψει σε άλλα κράτη πρόσβαση στο πλεόνασμα αυτό (access to the surplus).

Το γεγονός ότι ένα περίκλειστο κράτος, όπως η Βόρεια Μακεδονία, μπορεί να ζητήσει πρόσβαση στο αλιευτικό πλεόνασμα του Αιγαίου, δημιούργησε μια σύγχυση, διότι το Άρθρο 13 της Συμφωνίας των Πρεσπών αναφέρει:

• «Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός ότι το δεύτερο Συμβαλλόμενο Μέρος είναι περίκλειστο κράτος, τα Συμβαλλόμενα Μέρη θα καθοδηγούνται από τις σχετικές προβλέψεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, που θα έχουν και πρακτική εφαρμογή αλλά θα εφαρμόζονται και όταν θα συνομολογούνται συμφωνίες που αναφέρονται στο Άρθρο 18 της παρούσας Συμφωνίας.»

Η UNCLOS με τα παραπάνω άρθρα, ουσιαστικά ενδιαφέρεται να δώσει πρόσβαση σε αυτά τα περίκλειστα κράτη,  αλλά ουδέποτε από το 1982 μέχρι σήμερα κάποιο παράκτιο κράτος παραχώρησε προκαταβολικά δικαιώματα σε ένα περίκλειστο κράτος, χωρίς να του έχει καν ζητηθεί μία τέτοια διευκόλυνση.

Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ υιοθέτησε αυτή την πρωτοφανή στα παγκόσμια χρονικά δέσμευση. Βέβαια, ακούγονται και κάποιες φωνές που ανησυχούν ότι με αυτή την συμφωνία θα χάσουμε και τους υδρογονάνθρακες του Αιγαίου Αρχιπελάγους. Είναι ακραίες και εντελώς αβάσιμες  αυτές οι φωνές. Το Δίκαιο της Θάλασσας σε ορισμένα άρθρα του όντως δίνει κάποια δικαιώματα στα περίκλειστα κράτη για πρόσβαση στις ΑΟΖ παράκτιων κρατών, αλλά αυτά τα δικαιώματα έχουν σχέση μόνο με θέματα αλιείας και ποτέ υδρογονανθράκων.

Πάντως δεν υπάρχει κάποια ένδειξη που να υποδηλώνει ότι το παράκτιο κράτος έχει υποχρέωση να επιτρέψει την πρόσβαση στην αλιευτική ζώνη του, εκτός από την περίπτωση που υπάρχει πλεόνασμα του συνολικού επιτρεπόμενου αλιεύματος. Ούτε υπάρχει υπαινιγμός ότι το παράκτιο κράτος έχει υποχρέωση να δημιουργήσει ένα τέτοιο πλεόνασμα.

• Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΛΙΕΙΑ

Η αλιεία στην Ελλάδα έχει μια πολύ αρχαία παράδοση. Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα και κείμενα  έχουν ανακαλυφθεί στην Κρήτη και αλλού, καθώς και περιγραφές από διάσημους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, όπως ο Αισχύλος, ο Ησίοδος και ο Ξενοκράτης, που δείχνουν ότι η αλιεία έχει παίξει έναν σημαντικό ρόλο στη ζωή των Ελλήνων, τουλάχιστον από το 2000 π.Χ.

Κατά τη διάρκεια της Ομηρικής περιόδου η ελληνική αλιεία είχε σχεδόν εξαφανιστεί, διότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την αλιεία ασήμαντη δραστηριότητα. Ο Πλάτων είχε ισχυριστεί ότι η αλιευτική δραστηριότητα είναι μια απασχόληση ανάξια ευγενών ανδρών, διότι χρησιμοποιεί την πανουργία αντί της δεξιοτεχνίας, και επομένως δεν προσφέρει στους νέους την ευκαιρία να εξασκήσουν τα κορμιά τους, όπως θα έκαναν εάν κυνηγούσαν άγρια ζώα.

• Η κατάσταση της ελληνικής αλιείας σήμερα

Η Ετήσια Οικονομική Έκθεση 2018 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον αλιευτικό στόλο της ΕΕ (η τελευταία που έχει δημοσιευθεί) επισημαίνει την υπεραλίευση και τις οικονομικές επιβαρύνσεις, ως παράγοντες που μπορεί να απειλήσουν σε βάθος χρόνου τη βιωσιμότητα της ελληνικής αλιείας.

Σύμφωνα µε τα στοιχεία της έκθεσης, τα επισήμως καταγεγραµµένα αλιευτικά σκάφη της Ελλάδας από το 2008 μέχρι και το 2018 παρουσιάζουν συστηματική μείωση, µε εξαίρεση το 2014 και το 2015. Το 2008 ανέρχονταν σε 17.248 και το 2018 σε 14.778, μειωμένα περισσότερο από 14%, µε μέσο όρο ηλικίας τα 31 έτη. Από αυτά, το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό αφορά μικρά σκάφη. Το 2018 το 92,7% του συνόλου αποτελείται από μικρά σκάφη και μόλις το υπόλοιπο 7,3% από μεγάλα.

Τέλος, σημειώνεται ότι η μείωση του αλιευτικού στόλου θα συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια στο πλαίσιο της Κοινής Προτεραιότητας για µόνιµη παύση. Ακόμη, ως σημαντική παράμετρος για τη μείωση του στόλου, καταγράφεται η γήρανση του πληθυσμού και η απουσία κινήτρων για διαδοχή στο επάγγελμα.

Η Ελλάδα ακολουθεί την ευρωπαϊκή αλιευτική νομοθεσία και τα μέτρα των διεθνών οργανισμών στη Μεσόγειο GFCM και ICCAT, εμφανίζει κάποιες ελλείψεις στην εφαρμογή τους  (προστατευόμενες περιοχές αλιείας , χαρτογραφήσεις προστατευόμενων ενδιαιτημάτων κ.λ.π), για κάποιες όμως ευρωπαϊκές διατάξεις θα μπορούσε να εξασφαλίσει παρεκκλίσεις στην εφαρμογή τους προκειμένου να συνεχιστεί η δραστηριότητα κάποιων αλιευτικών εργαλείων και να μην καταργηθούν, όπως έπραξαν η Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία.

Συγκεκριμένα θα μπορούσε η βιντζότρατα να συνεχίσει να λειτουργεί υπό αυστηρές προϋποθέσεις στο πλαίσιο σχεδίου διαχείρισης, όπως αρχικά έγινε. Μετά όμως τη λήξη του σχεδίου και ενώ αυτό μπορούσε να ανανεωθεί, κάτι τέτοιο  δεν έγινε,  γιατί η πολιτική ηγεσία προσανατολίζεται στην κατάργησή του ως καταστροφικού εργαλείου ενώ δέχεται πιέσεις από ανταγωνιστές αλιείς, που παρότι δεν διαθέτουν άδεια για αυτό το εργαλείο, εκμεταλλεύονται τα ίδια αλιευτικά πεδία.

Η εγκατάλειψη της αλιείας από τη κρατική μηχανή φάνηκε πρόσφατα, όταν η καπιταλιστική Αμερική αποφάσισε, λόγω Covid-19, να χορηγήσει 300 εκατ. δολάρια στην αλιεία της μέσω του νόμου περί οικονομικής ενίσχυσης λόγω της πανδημίας του κορωναϊού (νόμος CARES). Από ό,τι γνωρίζω, τέτοιου είδους οικονομική ενίσχυση δεν έχει δοθεί για την δική μας αλιεία.

• Η αλευτική δραστηριότητα της Τουρκίας

Η Τουρκία, αντίθετα από την Ελλάδα, δίνει ιδιαίτερη σημασία στον τομέα της αλιείας. Το κοινωνικό και οικονομικό πρόγραμμα της με τίτλο «Vision 2023» προβλέπει ότι η Τουρκία θα γίνει ο μεγαλύτερος παραγωγός αλιείας στην ΕΕ, αν γίνει πλήρες μέλος της στην επόμενη δεκαετία. Βέβαια αν και πότε η Τουρκία θα ενταχθεί στην ΕΕ δεν είναι καθόλου σίγουρο.

Οι Τούρκοι αρνούνται να προσχωρήσουν στη Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS), πράγμα που αποτελεί έναν από τους όρους για την πλήρη ένταξή τους στην ΕΕ. Όταν συζητείτο το θέμα της ΑΟΖ στον ΟΗΕ, η Τουρκία κατάλαβε πολύ νωρίς ότι αυτή η έννοια εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Ελλάδας στα θέματα αλιείας στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος.

Η ελληνική κυβέρνηση αντίθετα πίστευε, λανθασμένα, ότι το πρόβλημα της Τουρκίας επικεντρωνόταν στους υδρογονάνθρακες της περιοχής.

Το μεγάλο πρόβλημα στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος είναι οι Τούρκοι ψαράδες, οι οποίοι, ενώ είναι υποχρεωμένοι να σέβονται τις θάλασσες της ΕΕ, αλωνίζουν το Αιγαίο χωρίς άδειες, παραβιάζοντας την αλιευτική νομοθεσία και δεν δίνουν στοιχεία για την αλιευτική τους δραστηριότητα. Γνωρίζουν ότι ο μεγάλος εχθρός τους είναι η ΑΟΖ, για αυτό μιλούσαν πάντα για υφαλοκρηπίδα και ποτέ για ΑΟΖ! Μπορείτε να δείτε την ΑΟΖ που δικαιούνται στον επόμενο χάρτη.

Η ΑΟΖ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

Το συμπέρασμα είναι ότι εάν είχαμε ΑΟΖ στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος, θα είχαμε προστατεύσει τους ψαράδες μας. Ας μη μας διαφεύγει ότι οι Αμερικανοί, οι Ρώσοι, οι Ιάπωνες  και οι Αυστραλοί βυθίζουν τα αλιευτικά άλλων κρατών που παραβιάζουν την ΑΟΖ τους.

• Το τραγικό μας λάθος

Μια πολύ σημαντική απόφαση της ΕΕ ελήφθη στις 25 Ιανουαρίου 1983 (Council Resolution No. 170/83),  όταν ζήτησε από όλα τα παράκτια κράτη της να δημιουργήσουν μια αλιευτική ζώνη 12 ν.μ.,  ανεξάρτητα εάν διέθεταν χωρικά ύδατα 6 ή 12 ν.μ. με ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 1993.

Δυστυχώς, η ΕΕ προχώρησε σε αναβολή αυτής της απόφασης μετακινώντας την έναρξη ισχύος της για δέκα χρόνια αργότερα, δηλαδή το έτος 2002 μετά από αντίδραση της Τουρκίας που ζήτησε από την ΕΕ να μην υλοποιήσει αυτή τη ζώνη στην Μεσόγειο. Έτσι το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας, στις 25 Οκτωβρίου 1990, κάλεσε στην Άγκυρα όλους τους πρέσβεις των κρατών μελών της ΕΕ,  εκτός από τον Έλληνα πρέσβη, για να διαμαρτυρηθεί για αυτή την απόφαση και να ζητήσει να μην ισχύει για την Μεσόγειο!

Δυστυχώς, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη όχι μόνο δεν παραπονέθηκε για τον αποκλεισμό του Έλληνα πρέσβη, αλλά ούτε αντέδρασε στη στάση της Τουρκίας, που έθιγε κυριαρχικά μας εθνικά δικαιώματα στο Αιγαίο. Έτσι η ΕΕ αποδέχτηκε τα αίτημα της Τουρκίας και σήμερα βλέπουμε ξεκάθαρα τις συνέπειες των τραγικών λαθών  μας και την τεράστια ταλαιπωρία των ψαράδων μας.

ΑΠΟ ΤΟ HELLAS JOURNAL