ΣΥΝΤΟΜΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΒΡΩΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΑΚΤΕΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ Π.Ε. ΑΧΑΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΚΑΙ ΜΕ ΜΕΛΕΤΕΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η διάβρωση των ακτών είναι ένα σύνθετο φυσικό φαινόμενο το οποίο εξαρτάται από την ισορροπία φυσικών παραγόντων και επηρεάζεται από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις κατά μήκος των ακτών και σε σημεία που εμποδίζεται η παροχή φερτών υλικών προς την παραλία. Έως ένα σημείο μπορεί να θεωρηθεί ως μια απόλυτη φυσική διαδικασία όμως σε περιπτώσεις που οι ανθρώπινες παρεμβάσεις επιταγχύνουν το φαινόμενο προκαλώντας προβλήματα στις υποδομές / περιουσίες των παράκτιων περιοχών, αντιμετωπίζεται ως φυσική καταστροφή.

Το πρόβλημα παρατηρείται συνήθως όταν γίνεται κάποια επέμβαση στον μηχανισμό λειτουργίας της παραλίας ή στους μηχανισμούς εναπόθεσης ιζήματος σε αυτήν, όταν δηλαδή διαταράσσεται η ισορροπία του μηχανισμού. Οι επεμβάσεις αυτές συνήθως προέρχονται από τον άνθρωπο και έχουν καταστρεπτικές συνέπειες για την παραλία. Τέτοιες ανθρώπινες επεμβάσεις μπορεί να είναι η κατασκευή παράκτιων έργων που διακόπτουν τη φυσική δίαιτα των παράκτιων ιζημάτων, οι αμμοληψίες από παραλίες και από ποτάμια που βρίσκονται κοντά σε αυτές, η καταστροφή του ευαίσθητου συστήματος των αμμοθινών, η κατασκευή δρόμων ή κτηρίων δίπλα στην παραλία μειώνοντας το ενεργό πλάτος της παραλίας κ.α.

Στην περιοχή μας υλοποιήθηκαν και υλοποιούνται μεγάλα έργα από την δεκαετία του 70. Χιλιάδες τόνοι φερτών υλικών από τις κοίτες των ποταμών της περιοχής χρησιμοποιούνται για να κατασκευαστούν δρόμοι, γέφυρες, τοιχία, άσφαλτος και επιχώματα. επίσης, την ίδια περίοδο πραγματοποιήθηκε έντονη ανοικοδόμηση πολλών παραλιακών περιοχών, όπως η Αιγείρα, η Ακράτα, ο Πλάτανος, το Διακοπτό, με την προμήθεια των αδρανών υλικών από κοίτες ποταμών και παράκτιες περιοχές. Η απόληψη αδρανών υλικών αλλά και τεχνικές δραστηριότητες στα ποτάμια που περιορίζουν την στερεομεταφορά συμβάλλουν σημαντικά στην εντεινόμενη διάβρωση των ακτών.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τα προβλήματα διάβρωσης που δημιουργούνται από την ανθρώπινη παρέμβαση είναι η περίπτωση του αλιευτικού καταφυγίου ”Αγ. Κωνσταντίνος” στο Κρυονέρι του Δήμου Ακράτας (φωτογραφία 1).

Φωτογραφία 1: Με κόκκινη–μπλέ γραμμή απεικονίζεται η ακτογραμμή προ της κατασκευής του αλιευτικού καταφυγίου -1980). Η κόκκινη γραμμή απεικονίζει το μήκος της ακτής που διαβρώθηκε, ενώ στο μήκος της μπλε γραμμής απεικονίζει την ποσότητα του ιζήματος που κατακρατήθηκε λόγω των παράκτιων κατασκευών (λειτουργία βραχιόνων-προβόλων που διακόπτει την στερεομεταφορά και διαταράσσει δυσμενώς την παράκτια φυσική ισορροπία).

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ – ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Τα φαινόμενα της διάβρωσης των ακτών αντιμετωπίζονται με παράκτια έργα που προκύπτουν από αντίστοιχες ακτομηχανικές και άλλες μελέτες (Γεωτεχνικές Ερευνες και Μελέτες, Περιβαλλοντικές Μελέτες κλπ). Οι ακτομηχανικές μελέτες καλύπτουν ένα ευρύ και εξειδικευμένο φάσμα περιβαλλοντικής μηχανικής. Κύριο νομοθέτημα για την ρητή απαίτηση σύνταξης και υποβολής «πλήρους ακτομηχανικής μελέτης» και μόνο για έργα προστασίας της ακτής από διάβρωση είναι ο Ν. 2971/01 (Αιγιαλός και παραλία και άλλες διατάξεις) από το άρθρο 12, χωρίς όμως συγκεκριμένες απαιτήσεις για το είδος, την έκταση και την αξιολόγηση αυτής της μελέτης, ούτε συγκεκριμένες απαιτήσεις για την κατόπιν διαχείριση της ακτής.

Σοβαρό ζήτημα δημιουργεί η έλλειψη συγκεκριμένων και σοβαρό ζήτημα δημιουργεί η έλλειψη συγκεκριμένων και θεσμοθετημένων τεχνικών προδιαγραφών των ακτομηχανικών μελετών που θα προσδιορίζουν τις γενικές απαιτήσεις κατά περίπτωση και κατά τα διάφορα στάδια της μελέτης (προκαταρκτική, προμελέτη, οριστική). Επομένως είναι αναγκαίος ο εκσυγχρονισμός και η επέκταση της Νομοθεσίας Μελετών και Έργων Θαλάσσης (Δημόσιων και ιδιωτικών) σε θέματα Ακτομηχαμικής (Άρθρα – Κανονισμός – Τιμολόγια).

Σοβαρό επίσης ζήτημα είναι η αδειοδότηση υλοποίησης των προτεινόμενων θαλάσσιων και παράκτιων έργων.

Η υφιστάμενη Νομοθεσία αντιμετωπίζει οποιοδήποτε έργο στην παράκτια ζώνη ως λιμενικό έργο. Ακόμη και η αδειοδότηση ήπιων έργων προστασίας των ακτών από την διάβρωση, που έχουν κατά κανόνα ελάχιστες αρνητικές επιπτώσεις στην παράκτια ζώνη, αντιμετωπίζεται ακριβώς όπως η αδειοδότηση λιμενικών έργων (κυματοθραυστών, έργα θωράκισης ογκολίθων κλπ), καθιστώντας έτσι τις διαδικασίες εξαιρετικά χρονοβόρες και πολύπλοκες. Με τις διαδικασίες αυτές, οι ακτές καθίστανται ευάλλωτες στην διάβρωση επί σειρά ετών, γεγονός που έχει ως συνέπεια την απώλεια μεγάλων παράκτιων εκτάσεων, με τεράστια ζημία στην οικονομία, στην παράκτια οικολογία αλλά και στον τουρισμό.

Σημαντικό ζήτημα εγείρεται επίσης στην περίπτωση εκτεταμένων καταστροφών, σε παραλιακούς δρόμους, πεζοδρόμια, ακτές κ.λ.π., από θεομηνίες και γενικότερα έκτακτα καιρικά φαινόμενα όπου η νομοθεσία δεν καλύπτει τη δυνατότητα άμεσης επέμβασης για την επιδιόρθωση των ζημιών αλλά θα πρέπει να ακολουθηθεί η ίδια ανωτέρω διαδικασία για την εκτέλεση των έργων ή να εφαρμοστεί η παρ. 3 του άρθρου 12 του ν. 2971, η οποία απλά περιορίζει τις απαιτούμενες αδειοδοτήσεις από τους αρμόδιους φορείς ή να εφαρμοστεί το με αρ. Πρωτ. 125155/17-01-2007 έγγραφο του ΥΠΕΧΩΔΕ το οποίο απαλλάσσει την εκτέλεση έργων από τις απαιτούμενες διαδιακασίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

Εφαρμογή Αιγιαλού Και Παραλίας

Η μη εφαρμογή, η μη τήρηση δηλαδή των διαδικασιών για την απελευθέρωση της ζώνης παραλίας και του αιγιαλού αλλά και η ανυπαρξία ακόμη, σε πολλές περιπτώσεις, των γραμμών αιγιαλού και παραλίας έχουν ως συνέπεια τη συνεχή καταπάτησή τους, κυρίως της γραμμής αιγιαλού, που έχει και τις σοβαρότερες συνέπειες και την συνεχή πίεση των ανθρωπίνων κατασκευών προς τη θάλασσα.

Σε πολλές περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί η καθορισμένη γραμμή αιγιαλού να βρίσκεται πλέον μέσα στη θάλασσα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνει επανακαθορισμός των γραμμών αιγιαλού και παραλίας, με το δεδομένο ότι η ακτή πλέον έχει αλλοιωθεί και η θάλασσα έχει εισχωρήσει στην ξηρά.

Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών

Η έλλειψη μιας ενοποιημένης κεντρικής αρχής διαχείρισης της παράκτιας ζώνης, η οποία θα παρακολουθεί, θα αξιολογεί και θα ελέγχει τις παράκτιες δραστηριότητες (τουρισμός, χρήσεις γής, οικολογική προστασία, αμμοληψίες, αλιεία κλπ) και τις τεχνικές παρεμβάσεις στην ακτή, σε συνδυασμό με την ασάφεια των νόμων περί προστασίας των ακτών και την γραφειοκρατία, δεν επιτρέπει να δοθεί ολοκληρωμένη λύση στο πρόβλημα της διάβρωσης των ακτών. Η ανάγκη πολυδιάστατης προσέγγισης των προβλημάτων του παράκτιου χώρου έγινε παγκοσμίως αισθητή κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και προϋποθέτει ότι για την ανάπτυξη κατάλληλων μεθόδων διαχείρισης απαιτείται καλή γνώση των οικολογικών και κοινωνικών δεδομένων και της δυναμικής των αλλαγών της παράκτιας ζώνης.

Η ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΤΩΝ ΑΚΤΩΝ ΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ

Στην περιοχή της Αχαΐας το πρόβλημα της διάβρωσης των ακτών γίνεται ολοένα και πιο έντονο. Η διάβρωση πολλών περιοχών έχει ξεκινήσει εδώ και 30 χρόνια περίπου, τότε που μεγάλα έργα έγιναν στον Νομό, αλλά την τελευταία δεκαετία γίνεται περισσότερο ορατό λόγω του ότι σε πολλές περιοχές το φαινόμενο έχει φτάσει στο τελευταίο στάδιο και προκαλεί καταστροφές σε περιουσίες, σε παράκτιους δρόμους και υποδομές.

Η περιοχή του νομού Αχαΐας με μήκος ακτών 140 km αποτελεί περίπου το 0,9% του συνολικού μήκους των ακτών της Ελλάδας. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει και δραστηριοποιείται στις παράκτιες περιοχές του νομού. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ο παράκτιος πληθυσμός αυξάνεται σημαντικά λόγω του τουρισμού ενώ την τελευταία εικοσαετία παρατηρείται έντονη ανοικοδόμηση στους περισσότερους παράκτιους δήμους. Έτσι το φαινόμενο της διάβρωσης των ακτών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στην περιοχή του Νομού Αχαΐας και στους άλλους Νομούς της ΠΔΕ, επηρεάζει άμεσα την βιοποικιλότητα, την φυσική ομορφιά των παραλιών, τις παραθαλάσσιες δραστηριότητες καθώς και την οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.

Περιοχές με έντονα πρόβληματα διάβρωσης

Δήμος Αιγείρας: Η περιοχή δυτικά του ποταμού Κριού με απώλειες που φτάνουν μέχρι και 20 μέτρα πλάτος ακτής τα τελευταία 50 χρόνια.

Δήμος Ακράτας: Οι περιοχές του Δήμου που παρουσιάζουν έντονο πρόβλημα διάβρωσης είναι η παραλία του Κρυονερίου η διάβρωση της οποίας τα τελευταία 50 χρόνια κυμαίνεται κατά θέσεις από 5 έως 25 μέτρα, σε μήκος θαλάσσιου μετώπου 600 μέτρων και η παραλία Πλατάνου διάβρωση, η οποία τα τελευταία 50 χρόνια κυμαίνεται από 5 έως 15 μέτρα.

Δήμος Διακοπτού: Ανατολικά του λιμενίσκου παρουσιάζει έντονη διάβρωση από 7 έως 10 μέτρα τα τελευταία 50 χρόνια.

Δήμος Αιγίου: Η ακτή που έχει υποστεί σημαντική διάβρωση είναι η ακτή των Βαλιμίτικων, που βρίσκεται δυτικά των εκβολών του ποταμού Σελινούντα και ανατολικά της Άκρας Γύφτισσα. Το μήκος του θαλάσσιου μετώπου που παρουσιάζεται η διάβρωση είναι 800 m.

Δήμος Συμπολιτείας: Η ακτή των Σελιανίτικων, που βρίσκεται δυτικά των εκβολών του ποταμού Θολοποτάμου και ανατολικά της Άκρας Σαλμενίκος σε μήκος 500 m περίπου.

Δήμος Ερινέου: Η ακτή των Καμαρών (Μπούκα), που βρίσκεται στην Άκρα Σαλμενίκος, δυτικά των εκβολών του ποταμού Φοίνικα σε μήκος 300 m περίπου.

Δήμος Ρίου: Στην Ακτή Ρίου από την οδό Μεγ. Αλεξάνδρου μέχρι το ξενοδοχείο Porto Rio παρατηρούνται εντονότατα προβλήματα διάβρωσης, υποσκαφής των παράκτιων κατασκευών (τοιχίων) και ολικής καταστροφής τμημάτων του παραλιακού δρόμου και μικρής έντασης κοντά στο Achaia Beach. Στην Ακτή Ακταίου από την εκβολή του χειμάρρου Ξυλοκέρα μέχρι τον Κάβο Χαρίλαινας. Στην Ακτή Αραχωβίτικων δυτικά του αλιευτικού καταφυγίου Αραχωβίτικων και σε μήκος ακτής 900m μέχρι την θέση «Λειβαδάκια». Πρόσφατα δε στην παραλία του οικισμού Ψαθοπύργου και στην παραλία Δρεπάνου.

Δυτική Αχαϊα (Δήμοι Παραλίας, Βραχναίϊκων, Δύμης, Μόβρης): στην Ακτή Μονοδενδρίου – Βραχναίικων – Τσουκαλαίικων προβλήματα διάβρωσης παρουσιάζονται στην παραλία των Ρογίτικων εκατέρωθεν της προεκβολή του βορειοανατολικού άκρου, στην παραλία Μονοδενδρίου, κατά μήκος της παραλιακής οδού, στην παραλία Βραχναίικων ομοίως κατά μήκος της παραλιακής οδού και στην παραλία των Τσουκαλαίικων, εκατέρωθεν του υφιστάμενου αλιευτικού λιμενίσκου. Στην Ακτή Καλαμακίου – Νιφοραίικων στο «ανατολικό» τμήμα, που οριοθετείται από το αλιευτικό καταφύγιο Αλυκών μέχρι την περιοχή του ξενοδοχείου «Παυλίνα» και στο «κεντρικό», μήκους 2,3 km, που οριοθετείται από την περιοχή του ξενοδοχείου «Παυλίνα» και σε μήκος 2,3 km προς τα δυτικά.

Εκπονούμενες ακτομηχανικές μελέτες στην Αχαΐα

Στην Αχαΐα βρίσκονται υπό εξέλιξη δύο μελέτες:

Α) «Μελέτη προστασίας ακτών Αιγιαλείας από διάβρωση» που επιβλέπεται από την Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας, και

Β) «Μελέτη αντιμετώπισης διάβρωσης ακτών Δυτικής Αχαΐας» που επιβλέπεται από την Διεύθυνση Δημοσίων Έργων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας.

Η (Α) μελέτη ξεκίνησε το 1999 και εκτείνεται από την Αιγείρα μέχρι το Ρίο περιλαμβάνει τμήματα ακτής της Αιγείρας, την Παραλία Κρυονερίου (Δήμος Ακράτας), την παραλία Πλατάνου (Δήμος Ακράτας), Παραλία Διακοφτού ανατολικά και δυτικά του λιμενίσκου (Δήμος Διακοφτού), παραλία Βαλιμιτίκων (Δήμος Αιγίου) παραλία Σελιανίτικων (Δήμος Συμπολιτείας), παραλία Καμαρών – Μπούκα (Δήμος Ερινεού) και παραλίες Αραχωβιτίκων, Ακταίου, Αγίου Βασιλείου και Ρίου (Δήμος Ρίου).

Για τις πέντε πρώτες περιοχές εκπονήθηκαν οι αναγκαίες μελέτες (ακτομηχανική μελέτη, προμελέτη έργων, Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων) και η Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (Ε.Υ.ΠΕ.) του πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ έδωσε χωροθέτηση μόνον για τις παραλίες Κρυονερίου και Πλατάνου, ενώ επιφυλάχθηκε να επανεξετάσει τα υπόλοιπα τμήματα (Αγείρα και Διακοφτό), μετά την υλοποίηση και λειτουργία των έργων σε Κρυονέρι και Πλάτανο. Για τις δύο αυτές τοποθεσίες εκδόθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι και εκπονήθηκαν οι οριστικές μελέτες και τα έργα μπορούν να υλοποιηθούν. Η έγκριση δόθηλε το 2003 και ισχύει μέχρι το 2013.

Στη συνέχεια εκπονήθηκαν οι μελέτες (ακτομηχανική μελέτη, προμελέτη έργων, Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων) για τις παραλίες Βαλιμίτικων, Σελιανίτικων και Καμαρών, για τις οποίες εκδόθηκε η Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση (Π.Π.Ε.Α.), ενώ αναμένεται η έκδοση περιβαλλοντικών όρων, μετά τις διευκρινήσεις που δόθηκαν στις αντιρρήσεις της Γενικής Διεύθυνσης Λιμενικών έργων του πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ.

Η (Β) μελέτη ξεκίνησε το 2007 και εκτείνεται στις ακτές Καλαμακίου – Νιφοραίκων και Αλισσού του Δήμου Δύμης και τις ακτές Μονοδενδρίου, Τσουκαλαιίκων, Βραχναιίκων του Δήμου Βραχναιΐκων.

Και για τις δύο περιπτώσεις έχουν εκπονηθεί μελέτες ακτομηχανικής και προμελέτης των έργων και έχει εγκριθεί η Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Έχει υποβληθεί για έγκριση δε η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

Συνοψίζοντας, τα παραπάνω προτείνω τα ακόλουθα για την αντιμετώπιση της διάβρωσης των ακτών των Νομών της ΠΔΕ:

1. Προώθηση και υποστήριξη των διαδικασιών για την Ολοκληρωμένη Διαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών που θα εξετάζει συνολικά την οργάνωση των ανθρώπινων παρεμβάσεων και δραστηριοτήτων στην παράκτια ζώνη με βάση περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες.

2. Επανεξέταση των καθορισμών γραμμών αιγιαλού και παραλίας και επανακαθορισμός τους όπου αυτό είναι απαραίτητο. Προώθηση πράξεων αναλογισμού για την απελευθέρωση της ζώνης παραλίας.

3. Ανάδειξη παράκτιων περιοχών που χρήζουν προστασίας από την διάβρωση με την θέσπιση κατάλληλων κριτηρίων. Καθορισμός και διαβάθμιση των προτεραιοτήτων ανάλογα με την επικινδυνότητα ως προς την έκταση και τον ρυθμό του διαβρωτικού φαινομένου.

4. Προκήρυξη νέων μελετών ήπιας προστασίας των ακτών της ΠΔΕ από την διάβρωση. Εξάντληση της δυνατότητας χρήσης ήπιων έργων και τεχνικών για την προστασία των ακτών από τη διάβρωση αντί των «σκληρών-βαρέων» που προκαλούν δευτερογενείς αρνητικές επιπτώσεις στην παράκτια ζώνη.

5. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε τεχνικές παρεμβάσεις μικρής κλίμακας, μικρού χρόνου υλοποίησης και χαμηλού κόστους έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί η διάβρωση σε μεγαλύτερα τμήματα ακτών. Προτείνεται να εφαρμοστούν Ήπιες Μέθοδοι Προστασίας των Ακτών, αποφεύγοντας τα αρνητικά παραδείγματα άλλων περιοχών της Χώρας μας.

6. Επικαιροποίηση της νομοθεσίας περί μελετών και έργων προστασίας των ακτών. Απλοποίηση και αποκέντρωση των διαδικασιών αδειοδότησης και εκτέλεσης έργων ήπιας προστασίας των ακτών από την διάβρωση. Ειδικά για τις περιπτώσεις έκτακτων αναγκών θα πρέπει να αναθεωρηθεί η Νομοθεσία για την δυνατότητα άμεσης παρέμβασης.

7. Οι περιοχές του Ν. Αχαΐας που αναφέρθηκαν αυτές αφορούν μέρος μόνο των παράκτιων περιοχών που διαβρώνονται. Οι πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος της διάβρωσης είναι μεγαλύτερες. Προτείνεται η καταγραφή της ακτογραμμής με την χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) και η καταγραφή των προβλημάτων της διάβρωσης με επικαιροποιημένα στοιχεία (μετρήσεις και καταγραφές στο πεδίο, φωτογραφική τεκμηρίωση).

8. Παρακολούθηση του φαινομένου της διάβρωσης και αξιολόγηση της απόδοσης και των επιπτώσεων στην παράκτια ζώνη όλων των έργων προστασίας των ακτών από ανεξάρτητο Φορέα σε τακτά χρονικά διαστήματα, σε συνεργασία με το ΤΕΕ/Τμήμα Δυτικής Ελλάδας.